Morgunblaðið - 28.01.1999, Qupperneq 28

28 FIMMTUDAGUR 28. JANÚAR 1999
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Heimur einhverfra
ÞORSTEINN Antonsson rithöf-
undur sendi frá sér tvær bækur
nú fyrir jölin, Síðasta innsiglið og
ritgerð um íslenska dulfræði sem
hann nefnir Veraldar-
húsið. I Síðasta inn-
siglinu er aðalefnið
einhverfa barna og
fullorðinna og þroska-
frávik sem einhverfu
fylgja. Höfundur
styðst einkum við
kenningar austurríska
sálfræðingsins Hans
Asperger, en hann
setti fram kenningar
um sjálfbjarga ein-
hverfa sem vakið hafa
vaxandi athygli hin
síðari ár. Þorsteinn
Ilnnur einhverfuein-
kenni á ritum ýmissa
höfuðsnillinga fræða
og bókmennta, og
varpar fram þeirri tilgátu að þeir
hafi notfært sér einhverfuein-
kenni sín við sköpun verka sinna.
Bókin er öðrum þræði ævisöguleg
og borin uppi af sjálfsskoðun höf-
undarins.
„Kveikjan að bókinni var sú að
ég vann með einhverfum og
kynntist þeirra heimi. Ég upp-
götvaði liversu lítið hefur verið
skrifað um þá,“ segir Þorsteinn.
„I fræðiritum sem ég las braut
ýmislegt í bága við reynslu mína
af samskiptum við einhverfa, því
ákvað ég að tjá mig sjálfur um
málið. I öðru lagi hef ég Iengi
haft áhuga á öðruvísi mannh'fi, og
hef skrifað talsvert um það, en
undir öðrum formerkjum. Af
þessu leiðir að það eru persónuleg
sjónarmið sem ráða allmiklu um
efnisval og frágang bókarinnar."
Þú skrifar um sjáifbjarga ein-
hverfa! Hver eru lielstu einkenni
þeirra?
„Sjálfbjarga einhverfir geta tjáð
sig og þroskast. Þeir geta náð
miklum málþroska og tjá sig með
sérstæðum talanda sem á köflum
er ærið skringilegur. Þeir eiga sér
oft sérviskuleg áliugamál sem
flestum öðrum þykja fáranleg, svo
sem bflnúmer. Þeir kynna sér mál-
ið til hlýtar og safna miklum upp-
lýsingum. Þeir eru bókstafstrúar
og hugsa vélrænt! Græskuleysi
einkennir þá. Það er afar vanda-
samt að skrifa um einhverfu, sér-
fræðingar í einhverfu eiu fáir.
Þetta er þverfaglegt
svið, það koma að
þessu fræðisviði
margar fræðigreinar.
Menn greinir á um or-
sakir einhverfu, hvort
orsakanna sé að leita í
sálrænmn afóllum eða
í erfðum. Ég reyndi
að gera efnið aðgengi-
legt. Annar hver kafli
er beinar frásagnir af
fólki með einhverfu-
einkenni, aðrir kaflar
eru á almennari nót-
um og enn aðrir þá
meira fræðilegs eðlis.
Svo kanna ég hvort
um sé að ræða ein-
hverfuehikenni hjá
sjálfúm mér, rétt eins og ég hef
áður leitað shkra einkenna hjá
öðrum, og notaJ>au til tilfínninga-
legs uppgjörs. Eg er ekki fræði-
maður eða sérfræðingur! En ég
valdi þessa leið vegna þess að
bestu bækur um efnið sem ég hef
sjálfur lesið, em eftir einhverft
fólk eða fólk með einhverfuein-
kenni.“
s
Eg hef reynt allt til að
hemja sjálfan mig. Flestir
reyna að gera mikið úr
sér, stækka við sig, sníða
sér umhverfi í samræmi við óskir
sínar um eigið gildi og mikilvægi.
Þessu er öfugt farið með mig. Feg-
urð, smæð, samræmi er í alvöru
markmið mitt. (Þetta sagði Rob-
espierre líka með sanni.) Ekkert á
eins illa við mig og græðgi og sam-
keppnissjónarmið. Verst er þó þeg-
ar slíkt hugarfar býr að baki alls
hins fagra og jafnvel góða. Svo er
um líknarmál í dag. Og skáldskap.
Mér finnst fækka frá ári til árs af-
drepum fyrir fólk eins og mig. En
meðferðarúrræðum fjölgar að sama
skapi!
Eg hef litla hæfileika til að hafa
sjálf, minni en gerist. Ég reyni að
gera sjálf annarrar manneskju að
mínu.
Brot úr Síðasta innsiglinu
Þorsteinn
Antonsson
Hlynur og Hlynur
MYJVULIST
Gallerí Sævars Karls,
Bankastræti
BLÖNDUÐ TÆKNI
HLYNUR HALLSSON OG
HLYNUR HELGASON
Til 29. janúar. Opið á verslunartíma.
SÝNING nafnanna Hlyns Halls-
sonar og Hlyns Helgasonar hjá
Sævari Karli er ekki ónýt því þeim
hefúr svo oft verið ruglað saman.
Þeir eru þó gjörólíkir þótt þeir vinni
oft með svipaða miðla. Hlynur
Hallsson er mjög staðfræðilega -
topografískt - hneigður og gæti því
kallast raunsæismaðurinn. Gatna-
snið hans og landamæralínur eru til
marks um þörf hans til að fást við
mælanleg gildi ytri veruleika.
Nafni hans Helgason fæst við
mun óáþreifanlegra viðfangsefni og
mætti því flokka sem fullkominn
rómantíker. I staðinn fyrir að leita
út íyrh’ sig að áþreifanleik tilver-
unnar reynh’ hann að lýsa því sem
gerist á óljósum mörkum skynjunar
og tilfmninga. Þannig eru Hlynimir
gjörólíkir að öllu leyti nema aldri,
heiti og framkomu. Til að vekja
okkur til vitundai- um staðreyndir
málsins bregða nafnaimr á það ráð
að slá þessum eilífa íuglingi upp í
góðlátlegt grín og sýna saman.
Miðpunktm- sýningarinnar er
væntanlega myndbandið með þeim
félögum, hvoium á sínum hluta
skermsins, á venjulegri dagleið
gegnum lífið. Myndbandið byggir á
tuttugu og fjómm atriðum, teknum
í eina mínútu á hveijum heilum
tíma. Þannig fá gestir smá innsýn í
hversdagslega tilveru listamann-
anna.
En þó svo annar búi í Hannover í
Þýskalandi og hinn á Skólavörðu-
holtinu sunnanverðu er hversdags-
leg tilvera þeirra ekki svo ýkja frá-
brugðin. Hjá báðum fer drjúgur
tími í bamapössun, matseld og aðr-
ar skyldur. Hjá báðum er tölvan í
fyiÚTÚmi. Líkt og aðrir nútíma-
menn nýta listamenn samtímans
þetta alhliða apparat til að búa til
myndverk sín.
Stærsta verk þessarar sýningar
er felliskiltið yfir Laugaveginum
þar sem nafnarnir horfast í augu
yfir heiti sýningarinnar „Hlynur
vs. Hlynur“. Onnur verk í salnum
vitna um aðferðarfræði og áhuga-
svið þessara ágætu listamanna.
Eftir svona prýðilega kynningu
ættu listáhugamenn að fara að átta
sig betur á muninum á Hlyni og
Hlyni.
Halldór Björn Runólfsson
GUNTER Schuller stjórnaði flutningnum á tónverkinu A Kypros eftir Leif Þórarinsson á
tónleikum Pro Arte-kammerhljómsveitarinnar í Boston.
Að snúa upp á sig
„Til Kýpur“ vel
tekið í Boston
TONLIST
Iðnó
KAMMERTÓNLEIKAR
Flutt voru verk eftir Francis Poul-
enc. Þriðjudagurinn 16. janúar 1999.
FRANCIS Poulenc er að mörgu
leyti sérstætt tónskáld, sniðugur,
fyndinn, snjall og var því oft sakað-
ur um alvöruleysi en viðurkenndur
fyrir fagleg vinnubrögð. Hann byrj-
aði verkin oft á snjallri hugmynd og
nær þar með athygli hlustenda en
svo allt í einu snýr hann upp á sig,
oft með kaffihúsalegu tónmáli. Þá
er lagferlið stundum rofið með
þverstæðri hljómskipan, eins og
mjög gat að heyra hjá Prokofief og
var í tísku á íýrri hluta 20. aldar,
ásamt því að vitna í önnur tónverk,
líklega til að stugga við fólki og
jafnvel fá það til að hlæja. Þá er
sérkennilegt hvemig hann endar
sum tónverkin, eins og hann vilji
banda frá með hendinni. Allt um
það, þá eru tónverk hans skemmti-
leg og þar getur að heyra margar
sniðugar hugmyndir. Poulenc var
einn af „sexmenningunum" en hann
og Georges Auric voru yngstir fé-
laganna og í afstöðu til tónlistar
fylgdi þeir hugmyndum Eric Satie
og voru því oft nefndir „tónlistar-
ti*úðar“, fyrir það að taka sig ekki
of alvarlega og snúa upp á sig, þeg-
ar síst skyldi.
Fyrsta verkið á tónleikunum var
dúó-sónata fyrir tvö klarinett, sem
Ármann Helgason og Helga Björk
Amardóttir fluttu mjög vel. Verkið
er samið 1918, þegar tónskáldið var
19 ára, og era jaðarkaflarnir mjög
fjöragir en í miðþættinum var tón-
málið blítt og fallega mótað, þar
sem heyra mátti til Stravinskís og
Debussy. Leikur Helgu Bjargar og
Armanns var mjög vel útfærður.
Annað verk tónleikanna var sónata
fyrir fiðlu og píanó (1942-3), sem
Hildugunnur Halldórsdóttir og Sól-
veig Anna Jónsdóttir fluttu ágæt-
lega, þó nokkuð gerði það fiðluleik-
aranum erfitt fyrir, að píanistinn
lék á köflum alltof sterkt. Þetta er
margslungið og skemmtilega samið
verk og ekki auðvelt í flutningi, svo
að vel má horfa til þess, varðandi
samspil og styrkleikajafnvægi á
milli hljóðfæra.
Sónötu fyrir klarinett og píanó
samdi Poulenc árið áður en hann
lést og er þetta verk með því besta
sem Poulenc samdi og var það sér-
lega vel flutt af Miklós Dalmay og
Armanni Helgasyni, sérstaklega
hægi þátturinn, þar sem þeim fé-
lögum tókst að magna upp ákaflega
fallega stemmningu. I framhaldi af
hugmyndum Satie era Dýrasögurn-
ar (Le Bestiaire), gamansamur
lagaflokkur við „bullkvæði", sem
upphaflega var samin 1919, fyrir
söngrödd, strengjakvartett, flautu,
ldarinett og fagott en síðar umrit-
aður fyrir söngrödd og píanó. Loft-
ur Erlingsson og Gerrit Schuil
flutti þessa kostulega grínsöngva
mjög vel.
Sónata fyrir selló og píanó frá ár-
unum 1940-48 var flutt af Sigurði
Halldórssyni og Daníel Þorsteins-
syni og verður að segjast eins og
er, að flutningur Sigurðar var ekki í
góðu jafnvægi, en geta verður þess,
að verkið er á köflum mjög erfitt og
það þarf að syngja það „hástöfum“,
sem Sigurði tókst ekki að þessu
sinni.
Tónleikunum lauk með „gaman-
verki“ frá 1918, Mouvements per-
pétuels, sem upphaflega var samið
fyrir píanó en umritað 1946 fyrir
kammersveit og þá bættust í hóp-
inn flytjendurnir Magnea Árna-
dóttir (flauta), Eydís Franzdóttir
(óbó), Anna Sigurðardóttir (horn),
Kristín Mjöll Jakobsdóttir (fagott),
Gréta Guðnadóttir (fíðla), Herdís
Jónsdótth’ (lágfiðla), Bryndís
Björgvinsdóttir (selló) og Hávarður
Tryggvason (kontrabassi) og var
þetta elskulega en lítilfjörlega verk
ágætlega flutt. Þar með er lokið
tónleikaröð, þar sem flutt vora ein-
göngu verk eftir Francis Poulenc,
til að minnast 100 ára fæðingaraf-
mælis hans og við yfirlit á efnisskrá
allra tónleikanna mátti sjá að flutt
vora nokkur helstu kammerverka
hans og m.a. fyrsta verk hans,
Rapsodie négre (1917) en megin-
tónverk lokatónleikanna var klar-
inettsónatan, líklega síðasta kamm-
erverk hans, frábært verk sem
ásamt sónötunum fyrir fiðlu og
selló mættu heyrast oftar.
Jón Ásgeirsson
TÓNVERKIÐ A Kypros eftir Leif
Þórarinsson (1934-1997) var leikið á
tónleikum Pro Arte-kammerhljóm-
sveitarinnar í Boston undir stjórn
Gunthers Schullers 10. janúar sl.
Umfjöllun tónlistargagmýnanda
The Boston Globe var
mjög lofsamleg og í við-
tali við stjórnandann í
Boston Herald kom
fram að bandarískir
tónlistarmenn mættu
gjarnan líta oftar til ís-
lands í leit sinni að
góðri nútímatónlist.
A Kypros er tileink-
að eyjunni Kýpur og
innblásið af freskum og
íkonum frá 12. öld sem
tónskáldið hreifst af á
eyjunni. Verkið er
samið fyrir strengi og
blásturshljóðfæri og
var þetta jafnframt
frumflutningur verks-
ins í Bandaríkjunum. I umsögn
gagnrýnanda Boston Globe er
verkið lofað fyrir „að vera hreint og
tært í einfaldleika sínum. Tónlistin
ber vitni um hugmyndaauðgi tón-
skáldsins, fjölbreytni og kraft.
Hljómur þess virðist brúa bilið milli
hinna tveggja ólíku eyja, Kýpur og
íslands, og samhliða snerpu og
ákveðni er verkið hlaðið hita og
ástríðu". Gagnrýnandinn lýkur um-
sögn sinni á þann veg að flutningur
verksins hafi verið með slíkum
ágætum að kveikt hafi löngun til að
heyra fleiri verk eftir tónskáldið
Leif Þórarinsson.
Stjómandinn Gunther Schuller er
heimsþekktur fyrir hljómsveitar-
stjórn, tónsmíðar og útgáfu á tónlist.
Honum hafa hlotnast ótal viður-
kenningar fyrir störf
sín að tónlist og er ekki
síður þekktur fyrir
djasstónsmíðar sínar
en hljómsveitarstjórn
og annars konar tón-
verk. Schuller var yfir-
maður tónsmíðadeildar
Berkshire Music Cent-
er í Tanglewood frá
1963-84 og hlaut Pu-
litzer-verðlaunin í tón-
list 1994. Leifur Þórar-
insson var nemandi
Schullers í byrjun 7.
áratugarins. Schuller
hefur síðan fylgst með
tónlistarh'fi á íslandi og
í viðtali í Boston Her-
ald undir fyrirsögninni ^Gunter
Schuller kannar hitasvæði Islands"
segir hann m.a. að hann vilji hafa á
efnisskrá allra tónleika sem hann
stjómar verk eftir tónskáld frá landi
sem við höldum að eigi enga tónlist.
„Hvað vitum við svosem um tónlist
frá Montenegro eða íslandi? Fólk
heldur að á Islandi sé ekkert nema
jöklar og eldfjöll. En þar þrífst
geysilega fjölbreytt og sterkt menn-
ingarlíf með miklar hefðir á bak við
sig. Mér telst til að núna séu þar
starfandi 30-40 ágæt tónskáld."
Leifur Þórarinsson