Morgunblaðið - 28.01.1999, Blaðsíða 41

1=
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 28. JANÚAR 1999 41
UMRÆÐAN
Svarta
gullið
Edda Lilja
Sveinsdóttir
NATTURUAUÐ-
LINDIR eru af ýmsu
tagi - flestar þjóðir
hafa yfir að ráða ein-
hverju nýtilegu frá
móður náttúru, svo
sem málmum, kolum
eða olíu. Þegar talað er
um auðlind, kemur oft-
ast í hugann gull og
góðmálmar, demantar,
olía eða hér á landi,
vatnsorka. Við fyrstu
tilhugsun myndu fáir
nefna sand og möl í
sama orði og auðlind. I
þéttbýlli stöðum Evr-
ópu er þannig komið
að allur aðgengilegur
sandur og möl til mannvirkjagerð-
ar er á þrotum. Það verður því að
kaupa hráefnið frá öðrum löndum
sem betur eru sett. Einnig er farið
að setja fram kröfur um að endur-
Náttúruauðlindir
Þetta hversdagslega
efni, sandurinn og
grjótið, segir Edda
Lilja Sveinsdóttir,
stefnir í að vera auðlind
á 21. öldinni.
vinna efni og nota aftur. í Hollandi
eru t.d. kröfur um að ekki megi
byggja nýtt mannvirki nema notað
sé a.m.k. 20% af endurunnu efni í
það. Þetta þýðir aðeins eitt -
hækkun kostnaðar við mannvirkja-
gerð. Þetta hversdagslega efni,
sandurinn og grjótið, stefnir í að
vera auðlind á 21. öldinni.
Norðmenn kalla olíulindir sínar
„svarta gullið". Við íslendingar
getum státað af okkar „svarta
gulli“ sem er fólgið í sandinum og
grjótinu. Flest okkar mannvirki
eru byggð úr íslenskum steinefn-
um - sandi og möl auk sements,
sem einnig er að mestu úr íslensk-
um jarðefnum.
Þegar rætt er um mannvirki,
kemur næst í hugann sá iðnaður
sem þau byggja; byggingariðnað-
urinn. Því er oft haldið fram að
vægi iðnaðar sé lítið hér á landi og
byggingariðnaðurinn oft ekki tai-
inn til hinna eiginlegu iðngreina.
En það þarf ekki annað en líta á öll
mannvirki landsins til að sjá að það
er einmitt byggingariðnaðurinn
sem öll okkar tilvist hér byggist á -
í orðsins fyllstu merkingu. Um 80%
af þjóðarauði okkar íslendinga
liggur í mannvirkjum og yfir 60%
af árlegri fjárfestingu er í mann-
virkjagerð. Þessi mannvirki eru að
mestu leyti gerð úr íslenskum
steinefnum, oftast um 70-80%.
Talið er að hér á landi séu notuð
um 35 tonn af steinefnum á hvern
íbúa á hverju ári eða yfir 9 milljón-
ir tonna á ári. Það er mikið hærra
hlutfall en er í flestum öðrum lönd-
um. Astæðan er sú að hér hefur
undanfarna áratugi verið mjög
hröð uppbygging mannvirkja auk
þess sem byggðin er dreifð. Mest
magn steinefnanna hefur farið í
vegagerð og vegna framkvæmda
við vatnsaflsvirkjanir.

Steinefnafram-
leiðsla hérlendis hefur
oftast verið smá í snið-
um og byggt afkomu
sína á framkvæmdum
í næsta nágrenni við
námuna. Olíkt öðrum
löndum, eru hér marg-
ar og litlar námur sem
aðallega eru nýttar
þegar framkvæmdir
eru vegna vegagerðar
eða annars á viðkom-
andi stað. Þetta er
m.a. vegna þess að
auðveldast er að nýta
þau fáu og dreifðu
lausu jarðlög sem til
staðar eru á landinu.
Þessi jarðlög eru afar misjöfn að
gæðum og þeim er misdreift um
landið - allt eftir því hvemig jökl-
ar, ár og vötn hafa í aldanna rás
skilið þau eftir.
Hingað til hefur lítið verið hugs-
að um það hver staðan er í þessum
málum, hve mikið er eftir af þessu
auðvinnanlega efni, hver gæði
þess eru á hverjum stað eða hvar
hvaða gerð steinefna er staðsett
með tilliti til skipulags byggðar.
Það að vita hver staðan er, sparar
miklar fjárhæðir. Þá er auðveld-
ara að nýta rétt efni til réttra nota
og t.d. ekki byggt ofaná gæða-
steypuefni.
Sá iðnaður sem byggir afkomu
sína á nýtingu steinefna, ætti að
láta sér annt um að standa þannig
að málum að ekki verði bruðlað
með hráefnið. Til þess þarf að-
gengilegar upplýsingar um hvar
hentugasta efnið er til að nota í
hinar ýmsu framkvæmdir, hve
mikið af því o.s.frv. Opinberir aðil-
ar þurfa að hafa frumkvæðið að
því að safna þessum upplýsingum,
halda utanum þær og dreifa þeim
til viðkomandi aðila. Töluverð
vinna hefur verið lögð í að kanna
stöðuna og setja fram tillögur að
því hvemig haga megi sem best
þessum málum. Niðurstöður verk-
efnis, sem styrkt var af Rann-
sóknaráði Islands, Vegagerðinni
og umhverfisráðuneytinu, er að
finna í skýrslunni „Námur - Efn-
isgæði og umhverfi. 1. hluti: Stað-
an í dag“ (Bprge Johannes Wig-
um, Edda Lilja Sveinsdóttir,
Eyjólfur Bjarnason og Þorbjörg
Hólmgeirsdóttir, 1998. Rb-skýrsla
nr. 98-02). Þar er sett fram tillaga
um nokkurs konar bókhaldskerfi
íyrir steinefnin í landinu. Kynn-
ingarfundur um niðurstöður verk-
efnisins verður haldinn fimmtu-
daginn 28. janúar nk. í húsi Sam-
taka iðnaðarins, Hallveigarstíg 1,
kl. 13-16:30. Þeir sem hafa áhuga
á að kynna sér málið eru velkomn-
ir.
Höfundur er deildarstjóri jarð-
fræði- ogjarðtæknidcildar,
Rannsóknastofnun byggingar-
iðnaðarins.
Framtíð íslenskr-
ar ferðaþjónustu
UNDANFARIN ár
hefur Ferðamálaráð
Islands kannað hug er-
lendra ferðamanna til
fjölmargra þátta hvað
varðar íslandsheim-
sókn þeirra. í könnun-
um kemur í ljós að það
atriði sem virðist hafa
hvað mest áhrif á
ákvarðanatöku okkar
erlendu gesta er ís-
lensk náttúra. (Um og
yfir 90 prósent svar-
enda sögðu að íslensk
náttúra hefði haft mikil
eða einhver áhrif á
ákvörðun um íslands-
ferð) Að öðrum þáttum
sem nefndir eru og virðast
Elías Bj.
Gíslason
ráða
miklu um komu hingað til lands eru
hreinleiki, friðsæld landsins og há-
lendið. Sú ályktun sem hægt er að
draga af þessum svörum er sú að
það sem heillar okkar gesti umfram
annað sé hið ósnortna og víðáttan. í
fyiTnefndri könnun Ferðamálaráðs
er einnig spurt álits á ástandi ferða-
mannastaða. Þar kemur fram að
rúmur helmingur eða 55,2 prósent
gefur hæstu einkunn (9-10) og 33,1
prósent næst hæstu einkunn (7-8).
En hversu lengi er hægt að búast
við að svörin verði þetta jákvæð í
okkar garð? Hvemig verður um-
horfs í og við okkar helstu nátt-
úruperlur þegar gestafjöldinn er
orðinn um og yfir hálf milljón á ári?
Það er kaldhæðni örlaganna að
einmitt það sem heillar gesti okkar
er það sem verður fyrir hvað mestu
hnjaski eftir því sem þeim fjölgar.
Hvernig hefur okkur tekist til við
að vernda og viðhalda náttúrusvæð-
um, hvað þarf mikið fjámagn?
Náttúruvernd Ríkisins, Land-
græðslan, og Skógræktin em
nokkrar af þeim stofnunum sem
lagt hafa fé til verndunar og við-
halds á náttúrasvæðum. Þá hafa
fyrirtæki, félagasamtök og einstak-
lingar einnig lagt sín lóð á vogar-
skálina og er þar hægt að nefna
Eimskip, Olís, Shell, Pokasjóð
Verslunarinnar og fl. Þá hafa bænd-
ur í auknum mæli lagt málefninu lið
á umliðnum árum. Frá 1990 hefur
Ferðamálaráð íslands lagt aukna á
herslu á umhverfisþáttinn og frá ár-
inu 1995 hefur Ferðamálaráð varið
um 15 - 20 milljónum árlega til
þessa málaflokks. Stórum hluta af
þessari upphæð hefur verið varið til
umhverfismála á fjölsóttum ferða-
mannastöðum. Þá hefur Vegagerðin
og sveitafélög á viðkomandi svæð-
um lagt umtalsverðar upphæðir til
móts við framlag Ferðamálaráðs
þannig að heildarupphæðin sem
varið hefur verið til þessa mála-
flokks hefur vart verið undir 30 - 40
milljónum á ári. Arið 1995 var unnin
skýrsla fyrir samgönguráðuneytið
varðandi úrbætur á fjölförnum
ferðamannastöðum, þar kom fram
að til að halda í horfinu á þeim stöð-
um sem fá hvað flesta gesti þarf að
leggja til a.m.k. 75 milljónir króna
árlega á núvirði í um
níu ár. Það er því ljóst
að þrátt fyrir töluverða
aukningu fjármagns til
þessa málaflokks þá
dugar sú aukning eng-
an veginn til að við-
halda og eða bæta
fjöregg íslenskrar
ferðaþjónustu, þ.e. ís-
lenska náttúru.
Hvaða fjármögnun-
arleiðir era færar? Hér
á eftir verða nefndar
þrjár leiðir sem vert
væri að gefa nánari
gaum hvað varðar fjár-
mögnun viðhalds og
uppbyggingar nátt-
úraperlna og ferðamannastaða á ís-
landi. Sjálfsagt eru fleiri leiðir fær-
ar og væri áhugavert ef einhver les-
enda myndi koma með ábendingar
eða tillögur þar að lútandi.
Aðgangseyrir
Það er kaldhæðni ör-
laganna að einmitt það
sem heillar gesti okkar,
segir Elías Bj. Gísla-
son, er það sem verður
fyrir hvað mestu
hnjaski eftir því sem
þeim fjölgar.
Leið I. Beint framlag
úr ríkissjóði.
Sjálfsagt myndu margir benda á
þessa leið sem þá einu réttlátu, þ.e.
að ríkissjóður léti aukið fé af hendi
rakna til þessa málaflokks. Því það
er jú einu sinni svo að virðisaukinn
og margfeldisáhrifin sem ferðaþjón-
ustan skapar í samfélaginu skiptir
milljörðum króna. Þá innheimtir hið
opinbera nú þegai- töluvert gjald af
þeim sem sækja okkur heim og má í
þessu sambandi benda á bensín-
gjald, flugvallarskatt og innritunar-
gjald á Keflavíkurflugvelli. Reynsl-
an hefur því miður kennt mönnum
að það er erfitt og þröngt að seilast
í vasa ríkisins jafnvel þó að viðkom-
andi tekjustofn sé eyrnamerktur
ákveðnum framkvæmdarlið. I fjölda
ára var ákvæði í lögum um Ferða-
málaráð íslands þar sem kveðið var
á um að ákveðið hlutfall tekna Frí-
hafnarverslunarinnar skyldi ganga
til ráðsins sem svo aftur myndi út-
hluta upphæðinni til þeirra verk-
efna sem ráðið teldi brýnast í það
og það skiptið. Það er skemmst frá
því að segja að þessi tekjustofn skil-
aði sér aldrei til Ferðamálaráðs.
Leið II. Aðgangseyrir
á hvern stað/svæði
Ferðaskrifstofur og einstaklingar
greiði ákveðna upphæð í aðgangs-
eyri á hvern stað. Kosturinn við
þessa aðferð er sá að þama yrði
innkoman mest á þá staði sem yrðu
vinsælastir og væntanlega yrðu fyr-
ir hvað mestu álagi. Hins vegar er
helsti gallinn við þessa aðferð
kostnaðurinn við innheimtu, en
hann yrði allverulegur og á flestum
stöðum dygði aðgangseyririnn vart f
fyrir kostnaði. Væntanlega þyrfti að
vera opið inn á svæðin stóran hluta
sólahringsins sjö daga vikunnar. Þá
má einnig gera ráð fyrir því að vel
flestir yrðu orðnir nokkuð pirraðir á
öllu því „peningaplokki" og áreiti
sem þeir yrðu fyrir á leið um landið.
Vel mætti hinsvegar hugsa sér ein-
hverskonar söfnunarbauka sem
komið væri fyrir á þessum stöðum
þannig að gestir gætu lagt upp-
byggingu og verndun staðanna lið
með frjálsum framlögum.
Leið III. Aðgangseyrir
við komu til landsins.
Allir farþegar sem koma til lands-
ins bæði flugleiðis og sjóleiðis '•
greiða fasta krónutölu við komu til
landsins. Arið 1997 komu rúmlega
fjögurhundruðþúsund manns til
landsins, þar af var rúmur helming-
ur Islendingar. Ef upphæðin yrði
250 krónur á hvem einstakling yrði
brúttóinnkoman rúmar 100 milljón-
ir króna, ef talan yrði hækkuð upp í
kr. 450 þá næðust um 180 milljónir
króna. Kosturinn við þessa aðferð
er að hér væri ekki einungis um það
að ræða að við létum erlenda gesti
okkar greiða til verndar og viðhalds
íslenskrar náttúru , heldur myndum
við íslendingar einnig leggja okkar
af mörkum og greiða ráman helm-
ing þeirrar upphæðar sem hér feng-
ist. Leiða má að því líkur að ferða-
menn muni virða náttúra landsins
meira fái þeir að taka þátt í verndun
hennar. Ef þessi leið yrði valin þá
verður sú upphæð sem hér fengist
að vera sérmerkt viðkomandi mála-
flokki en ekki að renna í ríkissjóð
sem síðan myndi útdeila upphæð-
inni. Helsti gallinn við þessa leið er
að einungis þeir Islendingar sem
ferðast til útlanda myndu greiða til
viðhalds og verndunar íslenskrar
náttúra en ekki þeir sem einvörð-
ungu ferðast innanlands.
Eins og bent var á hér að framan
þá hefur nokkuð áunnist á undan-
förnum áram hvað varðar skilning á
mikilvægi íslenskrar náttúra til
handa íslenskri ferðaþjónustu. Það
hlýtur að vera krafa okkar allra og
ekki síst þeirra sem starfa við
ferðaþjónustu að við gerum allt sem
í okkar valdi stendur til að viðhalda
og vemda fjöregg okkar, þ.e. ís-
lenska náttúru, þannig að hagur ís-
lenskrar þjóðar af ferðaþjónustu
verði sem mestur á komandi árum.
En til þess að svo verði þá þurfum
við að leggja meira fé til fræðslu,
uppbyggingai’ og viðhalds á nátt-
úraperlum og ferðamannastöðum
en gert hefur verið hingað til.
Höfundur er forstöðumaður skrif-
stofu FMR Akureyri.
AUGLÝSINGADEILD
Sími: 569 1111 * Bréfsími: 569 1110 * Netfang: augl@mbl.is
5 |f ú l
Klapparstígur 44

Enn betri afsláttur
Sími 5623614