Morgunblaðið - 16.02.1999, Qupperneq 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 16. FEBRÚAR 1999
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Grænlendingar kjósa nýtt heimastjórnarþing í dag
menntuðu starfsfólki. Samkvæmt
tölum írá 1994 var 25 prósent at-
vinnuleysi í strjálbýli, meðan fímmt-
án prósent bæjarbúa voru atvinnu-
laus.
Fiskveiðar og sauðfjárbúskapur
eru helstu atvinnugreinarnar, en
báðum er þeim haldið uppi með rík-
isstyrkjum, sem um leið torvelda ný-
skipan í átt að auknum afköstum og
hagnaði. Heildarstyrkir til græn-
lenskra fiskveiða námu 1996 um 2,5
milljörðum íslenski'a króna, eða um
400 þúsund íslenskra króna á hvert
starf í sjávarútvegi. I sauðfjárbú-
skap nema ríkisstyrkir alls rúmlega
200 milljónum íslenskra króna.
Enn hafa vonh- um vinnslu hrá-
efna eins og olíu, málma, gulls og
demanta ekki ræst. Heimamenn
kvíða að verði úr vinnslu verði hún
stunduð af útlendingum, sökum
skorts á menntuðu vinnuafli, og að
hagnaðurinn renni úr landi. Ferða-
mannaþjónustan á ei-fitt uppdráttar
sökum dýrra samgangna til landsins
og innanlands, meðal annars vegna
hafta. Allt eru þetta gamalgróin
vandamál, sem heimastjórninni og
gömlu flokkunum hefur ekki tekist
að pá utan um.
Ibúar á Grænlandi eni um 56 þús-
und. Nuuk er stærsti bærinn með um
13 þúsund íbúa. Árið 1993 var heild-
arafli Grænlendinga 548 þúsund
tonn, en vai' þá tæpar 1,7 milljónir
tonna á Islandi. Þá réðu Grænlend-
ingar yfir 37.877 þúsund fiskibátum,
meðan Islendingar höfðu 2.067 báta.
Grænland er tæplega 2,5 milljónir
ferkílómetra að fiatarmáli, svo stórt
að fjöldi íbúa á ferkflómetra er ná-
lægt núlli á meðan fjöldi Isiendinga á
ferkflómetra er um þríi'. Lífslíkur
eru hvergi á Norðurlöndum jafnlágar
og á Grænlandi. Samkvæmt tölum
frá 1996 voru lífslíkur nýfæddra
grænlenskra drengja 62,8 ár, en
stúlkna 68,4 ár. Sambærilegar tölur
fyrir íslensk börn voru þá 76,2 ár og
80,6 ár.
Reuters
HÁTT á þriðja hundrað þúsund strangtrúaðra gyðinga stífla gatna-
mót í Jerúsalem í mótmælum vegna úrskurðar hæstaréttar landsins.
Strangtrúaðir gyð-
ingar mótmæla
Jerúsalem. Reuters.
ÍSRAELSKAR öryggissveitir
voru í viðbragðsstöðu á sunnu-
dag þegar um 250.000 strang-
trúaðir gyðingar söfnuðust
saman í miðborg Jerúsalem til
að mótmæla umdeildum dómum
hæstaréttar landsins þar sem
Reuters
BANDARÍKJAMENN héldu upp á dag elskenda á sunnudag og lét Bill
Clinton Bandaríkjaforseti ekki sitt eftir liggja í þeim efnum. Hér býð-
ur hann, ásamt eiginkonu sinni Hillary, blaðakonum um borð í flugvél
forsetans upp á súkkulaðimola.
í veg fyrir að afturhaldssöm öfl
innan flokksins fengju að móta
ímynd flokksins.
Hillary á þing?
Á sama tíma gerist sá orðrómur
æ háværari að Hillary Clinton
muni bjóða sig fram í New York í
næstu öldungadeildarkosningum.
Munu aðstoðarmenn hennar þegar
hafa skoðað íbúðir í New York til
að hún geti skráð lögheimili sitt
þar.
John Podesta, skrifstofustjóri
Hvíta hússins, sagði í viðtali við
sjónvarpsstöðina ABC á sunnudag
að Hillary hefði ekki viljað einbeita
sér að öldungadeildinni fyrr en að
réttarhöldunum yfir eiginmanni
hennar væri lokið. Nú ætti hann
því von á að hún myndi taka upp
viðræður við þá hópa er hafa hvatt
hana til að bjóða sig fram. „Ég held
að hún muni sigra ef hún býður sig
fram. Og ef hún sigrar verður hún
fyrirmyndar öldungadeildarþing-
maður,“ sagði Podesta.
Eiginmaðurinn brást við vanga-
veltunum um framboð Hillary í
gær. Sagði hann það „frábært, ef
hún gerði það“. En hann tók skýrt
fram að hún hefði enga ákvörðun
tekið enn sem komið er.
Keppt verður um sæti Daniels
Patricks Moynihans, sem hyggst
láta af þingmennsku á næsta ári.
Hann lýsti um helgina yfir stuðn-
ingi við Hillary og sagði að hann
yrði hæstánægður ef hún byði sig
fram. Fari svo er líklegt að and-
stæðingur hennar í kosningunum
verði repúblikaninn Rudolph Guili-
ani, sem nú gegnir embætti borg-
arstjóra New York.
borgaralegum réttindum hefur
verið gert hærra undir höfði en
trúarreglum.
Svartklæddir og síðskeggjað-
ir „guðhræddir gyðingar" Ijöl-
menntu í tugþúsundatali til Jer-
úsalemborgar til að mótmæla
því sem þeir kalla aðför að trú
sinni og lifnaðarháttum. Hæsti-
réttur Israels hefur með dóm-
um sínum efast um réttmæti
þess að ungir strangtrúaðir
gyðingar, sem sitja æðri trúar-
skóla og rýnai í helgirit, verði
undanþegnir herskyldu. Telja
gyðingarnir að borgaraleg lög
nái ekki yfir „Torah“ (helgirit-
in). Fylgjendur úrskurðar
hæstaréttar fsraels stóðu einnig
fyrir mótmælum í Jerúsalem og
höfðu yfirvöld haft af því
áhyggjur að fylkingunum
myndi slá saman. „Við verðum
að mótmæla öllum þeim sem
standa í vegi fyrir grundvallar-
reglum um réttarríki og lýð-
ræði,“ sagði Dahlia Rabin-
Philosof, dóttir Yitzhak Rabins
fyrrverandi forsætisráðherra
sem veginn var af strangtrúuð-
um gyðingi árið 1996.
Forsætisráðherra fsraels,
Benjamín Netanyahu, mistókst
seint á laugardagskvöld að telja
strangtrúaða rabbína, marga
hverja þingmenn í samsteypu-
stjórn undir hans forsæti, af því
að efna til mótmælanna. Þrátt
fyrir að vera einungis 10% af
íbúum Israels hafa strangtrúað-
ir gyðingar haft mikil ítök í
stjórnmálum landsins; fellt rík-
isstjórnir og skipt á pólitískuin
stuðningi sínum og fjármagni
til reksturs trúarskóla sinna
sem og skuldbindinga um að
landslög taki mið af trúarregl-
um gyðingdómsins. Frétta-
skýrendur telja að til mótmæl-
anna hafi verið efnt nú, þegar 3
mánuðir eru til kosninga í Tsra-
el, til að minna almenning á
áhrif strangtrúaðra í ísraelsk-
um stjórnmálum.
VERULEG óánægja
virðist vera með græn-
lensku landstjómina og
Jonathan Motzfeldt for-
mann hennar, sam-
kvæmt skoðanakönnun-
úm á Grænlandi fyrir
kosningamar í dag.
Hvort óánægjan leiðir til
verulegra breytinga er
enn óljóst, en hún end-
urspeglar djúpstæða
reiði Grænlendinga í
kjölfar mála er benda til
að grænlenskir stjóm-
málamenn hafi verið
duglegri að hygla sér en
bæta hag Grænlend-
inga í heild.
Motzfeldt er leiðtogi Siumut, græn-
lenska jafnaðarmannaflokksins, sem
hefur verið leiðandi afl í grænlensk-
um stjórnmálum frá því heimastjórn
komst á 1979. I grænlenska lands-
þinginu er 31 þingsæti. Siumut hefur
nú tólf sæti, en gæti samkvæmt spám
misst eitt þingsæti. Atassut, sem er
borgaralegur flokkur og myndar
landstjórn með Siumut, hefur nú tíu
þingsæti, en gæti misst eitt. Sigur-
vegarinn gæti orðið vinstriflokkurinn
Ataqatigiit, sem gæti nú fengið eitt
eða jafnvel tvö þingsæti.
Svo virðist sem óvenjustór hluti
kjósenda sé óviss fram á síðustu
stundu og stóru flokkamir tveir hafi
ekki jafnsterk tök á kjósendum og
áður. Auk áðurnefndra flokka eru
ýmsir óflokksbundnir frambjóðend-
ur í kjöri, sem leggja fyrst og fremst
áherslu á málefni heimabyggða
sinna. Kosningaþátttaka á Græn-
landi er venjulega lág á norrænan
mælikvarða, var 70 prósent í síðustu
kosningum.
Málefnaleg óánægja með stjóm
Siumut undanfarið kjörtímabil stafar
einkum af slæmu ástandi í heilbrigð-
ismálum, skólamálum og efnahags-
málum. Stjórnin þykir hafa vanrækt
uppbyggingu í skólamálum og mis-
tekist að örva ungt fólk
til náms. Það er erfitt
að manna sjúkrahús á
Grænlandi og sem
dæmi má nefna að á
um ári hafa 28 læknar
starfað 1-2 mánuði í
sjúkrahúsinu í
Ámmassalik, en þar
em nú þrír læknar við
störf.
Auk dugleysis er
stjórnin ásökuð um
spillingu af mai'gvís-
legu tagi. í dönskum
íjölmiðlum hefur efna-
hagsástandi Grænlands
verið líkt við ástandið á
Kúbú og í Norður-
Kóreu. Yngri stjórnmálamenn eru
reiðir í garð þeirra eldri, sem tali
stöðugt um sjálfstæði, þó eftir 20 ára
heimastjórn þui-fi rúma 26 milljarða
íslenskra króna ái'lega frá Dönum til
að halda uppi þeim 56 þúsund manns
er búa á Grænlandi.
Einkahagsmunir gengið fyrir
hagsmunum ahnennings
Dönsk ráðgjafanefnd hefur með æ
sterkara orðalagi bent á að græn-
lensku efnahagslífi sé stýrt af rflds-
fyrirtækjum, sem eldri kynslóð
stjórnmálamanna stýri sjálf fyrir
góða þóknun. Nefndin hefur skýr-
lega mælt með að stjórnmálamenn-
irnir sleppi hendinni af atvinnulífinu
og láti það lúta markaðslögmálum.
Hingað til hefur verið talað fyrir
daufum eyrum og einkahagsmunir
fárra einstaklinga gengið fyrir hags-
munum almennings. Þetta hafa
Grænlendingar daglega fyrir augun-
um, en nú gæti þolinmæði þeirra
verið á þrotum.
Atvinnuleysi er hrikalegt vanda-
mál á Grænlandi, en um leið er
einnig skortur á menntuðu vinnuafli.
Af 25 þúsund manns á vinnualdri eru
sjö þúsund atvinnulausir, en fimm
þúsund störf eru laus vegna skorts á
Jonathan
Motzfeldt
Eftirmál Clinton-réttarhaldanna
Repúblikanar
áhyggjufullir
MEIRIHLUTI Bandaríkjamanna
telur, samkvæmt nýrri skoðana-
könnun, að það hafi verið rétt
ákvörðun hjá öldungadeild þings-
ins að sýkna Bill Clinton forseta.
Samkvæmt könnuninni, sem birt
var í Washington Post í gær telur
meirihluti þjóðarinnar að öldunga-
deildin eigi ekki að taka tillögu um
vítur á forsetann á dagskrá. Um
helmingur þeirra sem tóku afstöðu
telur hins vegar að forsetinn eigi
að svara til saka fyrir dómstólum,
eftir að hann lætur af embætti.
Þreyta á málinu einkennir afstöðu
flestra.
Jafnt repúblikanar sem
demókratar virðast óánægðir með
það ferli sem mál forsetans hefur
farið í gegnum en meirihluti kjós-
enda (52%) telur að forsetinn beri
meiri ábyrgð á því að réttarhöldin
fóru fram en repúblikanar. Per-
sónulegar vinsældir forsetans eru
þó meiri en nokkru sinni fyrr.
Erfíðir tímar
fyrir repúblikana
Margir háttsetir repúblikanar
hafa miklar áhyggjur af því að mál-
ið kunni að skaða flokkinn til fram-
búðar en hópur hófsamra repúblik-
ana hélt fund í Miami um helgina,
þar sem framtíðarhorfur flokksins
voru til umræðu.
Meðal ræðumanna var Christie
Whitman, ríkisstjóri New Jersey.
Hún sagði þetta vera erfiða tíma
fyrir repúblikana og að margir
kjósendur væru þeirrar skoðunar
að Repúblikanaflokkurinn stjórn-
aðist af illgirni og hefndarþorsta í
stað þess að reyna að vinna að
hagsmunum almennings. John G.
Rowland, ríkisstjóri Connecticut,
sló á svipaða strengi og sagði mála-
ferlin á hendur forsetanum hafa ýtt
undir fordóma í garð ílokksins. Á
síðustu tveimur áratugum hefði
repúblikönum tekist að hrinda frá
sér konum, stéttarfélögum, inn-
flytjendum, öldruðum, kennunim,
samkynhneigðum og umhverf-
issinnum. „Ég get þó fært ykkur
þau ánægjulegu tíðindi að hinum
ríku og kaupsýslumönnum líkar
enn vel við okkur. Lengra nær það
hins vegar ekki. Ef íýrrgreindum
hópum verður ekki gert kleift að
kjósa fjórum til fimm sinnum í einu
er okkur vandi á höndum í kom-
andi kosningum," sagði Rowland.
Margir vöruðu við því að ef
flokkurinn færði sig ekki inn á
miðjuna ætti hann á hættu að
tapa næstu forsetakosningum og
jafnvel þingmeirihluta sínum á
næsta ári. Jafnframt yrði að koma
Stefnir í uppgjör
við ríkjandi flokka
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.