Morgunblaðið - 16.02.1999, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 16. FEBRÚAR 1999 41
UMRÆÐAN
Fisk veiðistj órninni
verður að breyta
GALLAR kvótakerf-
isins eru að koma æ ber-
ar í ljós. Nauðsynlegt er
að stjórna fískveiðum við
Island og kvóti á fískteg-
undir er sjálfsagt ein
besta leiðin til þess.
Reynslan af útfærslu
þess er hins vegar með
þeim hætti að ekki verð-
ur undan vikist að grípa
til gagngerra breytinga.
Nýtt ríkidæmi
Við höfum úthlutað
veiðiheimildum á Is-
landsmiðum til þeirra
sem höfðu veiðireynslu á
fáeinum árum, gróft tek-
ið þeim sem veiðireynslu
höfðu á nokkrum árum eftir 1980.
Þessi kvóti gengur síðan kaupum og
sölum. Ætla má að verðmæti sem við
höfum þannig úthlutað nokkrum fyr-
irtækjum og fjölskyldum sé um
8-400 þúsund milljóna virði. Menn
sem úthlutað fengu kvóta eru sumir
að hætta útgerð og ganga út, ekki
með tuga milljóna hagnað af kvóta-
sölu, heldur hundraða eða þúsunda
milljóna gróða. A einni helstu versl-
unargötu borgaiúnnar sögðu menn
við mig fyrir jólin: „Hér er maður á
ferðinni með 1.100 milljónir að kaupa
verslunarhúsnæði. Hann var að selja
kvóta.“ Ekkert er á móti því að
menn græði á eigin verðleikum og
vinnu, en úthlutun þúsunda milljóna
með þessum hætti gengur ekki.
Dæmin eru mörg. Gera má ráð fyrir
að á næstu 15-20 árum dragi veru-
legur hluti þehra sem nú eru í út-
gerð sig út úr henni, menn eldast,
erfingjar hafa í mörgum tilvikum
ekki áhuga á útgerð. Á næstu ára-
tugum munu þannig margir yfirgefa
greinina og þiggja hundruð þúsunda
milljóna fyrú- kvótann sem þeir
fengu úthlutað vegna veiðireynslu
fáeinna ára. Þjóðin mun
kaupa þessi veiðirétt-
indi dýru verði af þeim
sem úthlutað fengu.
Auðvitað er ekkert vit í
þessu. Sjóðir fólksins
munu greiða þetta, líf-
eyrissjóðir fjárfesta í
útgerð. Útgerðin mun á
einhverjum árum taka
þennan bagga á sig og
við höfum þá búið til
einhvers konar aðal sem
býr um sig með þúsund-
um milljóna fengnum
fyrir úthlutun úr kerf-
inu.
Hlutirnir gerast
hratt. Við erum að verða
of sein að breyta þessu.
Við verðum að virkja markaðsöflin
þannig að arðurinn fari á sanngjarn-
an hátt til þjóðarinnar.
Fólkið situr
eftir
Þegar útgerðaraðilinn ákveður að
selja kvótann situr byggðarlagið eft-
Kvótinn
Pjóðin, segir Guð-
mundur G. Þórarins-
son, mun kaupa veiði-
réttindin dýru verði af
þeim, sem úthlutað
fengu.
ir með sárt ennið. Menn hafa sett sig
niður á þessum stað, mann fram af
manni, kynslóð eftir kynslóð, vegna
þess að fiskur veiðist úti fyrir
ströndinni. Aðilinn sem hafði veiði-
reynslu 1980-84 ákvað að hætta,
hann selur. Fasteignir í plássinu
verða verðlausar, fjölskyldurnai-
hafa ekkert, fólk verður atvinnu-
laust. Þetta er að gerast víða á land-
inu. Fólkið sem býr á staðnum, hefur
alltaf búið þar vegna fiskimiðanna,
er réttlaust. Auðvitað gengur þetta
ekki. Þessu verður að breyta.
Byggðii'nar verða að fá veiðirétt.
Brottkast
Grein efth- grein í Morgunblaðinu
segir frá því að gríðarlegu magni af
fiski sé hent í sjóinn, sóunin sé gríð-
arleg. Það eru kunnir aflaskipstjórar
að segja frá þessu. Það sé svo dýrt
að vera heiðarlegur í þessu kerfi að
menn ráði ekki við það. Sumir nefna
100-200 þúsund tonn sem hent sé á
ári. Fiskur virðist ekki deyja lengur í
netum, smáfiskur veiðist ekki. Finna
verður leið, t.d. að greiða mönnum
eitthvert lágmarksverð fyi'ir slíkan
afla, verð sem ekki felur í sér hagnað
en gerir mönnum kleift að vera heið-
arlegir.
Askoran
Stjórnmálamenn verða að gera
fyrir kosningar skýra gi’ein fyrir
úrbótum á þessu kerfi. Mál þetta
verður sífellt fyi'irferðarmeira í
hugum fólks og umræðu. Margir
munu taka afstöðu í komandi kosn-
ingum eftir stefnunni í fiskveiði-
stjórnun. Umræður á vinnustöðum
benda til að svo geti farið að upp
rísi grasrótarhreyfíng sem geti
knúið fram breytingar. Æskilegast
er að stjórnmálaflokkarnir takist á
við þetta verkefni og leysi það. Sýni
sig að þeir séu ekki færir um það
neyðast menn til að leita annarra
leiða. Því er skorað á þá sem berj-
ast fyrir þingsæti nú að lýsa af-
stöðu sinni til þessa mikilvæga
máls.
Höfundur er verkfræðingvr.
Guðmundur G.
Þórarinsson
Þarf ég að
slaka á?
JÁ. Svarið er einfalt.
Þú þarft að slaka á. Allir
þurfa að slaka á. Það er
manneskjunni nauðsyn-
legt að slaka á milli
átaka og líf okkar er
stöðug átök, líkamleg
og/eða andleg. Streita er
andlegt áreiti. Viðbrögð
mannsins~við þessu and-
lega áreiti koma fram í
líkamanum með ýmsum
hætti. Algengustu við-
brögðin eru aukin
spenna í vöðvum, hækk-
aður blóðþrýstingur og
hraðari öndun. Þau við-
brögð eru líkamanum
eðlileg og ékkert illt um
þau að segja verði þau
ekki langvarandi. Þessi aukna
spenna getur t.d. hjálpað okkur til að
klára ákveðið verk í tíma og hrist af
okkur slen. Nái líkaminn hvíld aftur
þar sem þessi viðbrögð ganga til
baka gerist ekkert slæmt. Ef við bú-
um hins vegar við langvarandi
streituástand þar sem engin hvíld
næst á milli fara líkamleg einkenni
að gera vart við sig. Þreyta, höfuð-
verkur, vöðvabólga, magasár, há-
þrýstingur; allt eru þetta dæmi um
viðbrögð líkamans við langvarandi
streituái-eiti.
Margir telja að yfirmenn séu í
mestri hættu hvað streitu varðar en
rannsóknir sýna að millistjórnendur
eru í meiri hættu. Allir lenda í
streitu, jafnt hinir hæstu sem
lægstu í samfélaginu. Heimavinn-
andi fólk, námsmenn, verka- og
skrifstofufólk, allir eru undir sama
hatt settir. Streitan er kannski lúm-
skust hjá þeim sem telja sig alls
ekki geta verið stress-
aða af því að þeir eru
t.d. „bara heima“ og
finni þeir streituein-
kenni eru þau útskýrð
með öðrum hætti.
Frummaðurinn átti
mun auðveldara með að
vinna úr streitunni en
nútímamaðurinn. Yrði
hann fyrir áreiti, t.d. af
villidýri í nágrenninu,
voru viðbrögð hans lík-
amleg, flótti eða barátta.
Streituáreiti nútímans
eru með öðrum hætti.
Til dæmis rautt ljós á
gatnamótum þegar við-
komandi er orðinn allt of
seinn. Hnúarnh' eru
krepptir um stýrið og fætinum stigið
fastai' á bensíngjöfina en streitan
Streita
Mikilvægt er að þekkja
mörkin hvenær spenn-
an er hæfileg, segir
--------------7-------
Ragnheiður Yr Grét-
arsdóttir, og hvenær
hún er orðin of mikil.
fær ekki útrás við það. Hún kraum-
ai' áfram í líkamanum.
Streitu er stundum skipt upp í
stig eftir alvarleika. Fyrsta stigið
kallast „í kappi við tímann". Við-
komandi er alltaf aðeins of seinn og í
stöðugu streituáreiti en nær kannski
Ragnheiður Ýr
Grétarsdóttir
að slaka á á milli þannig að einkenn-
in eru ekki orðin alvarleg. Á öðru
stigi er viðkomandi kominn með lík-
amleg einkenni sem áður er lýst. Á
þriðja stigi fara að koma fram svefn-
truflanir, svimi og svo áfram koll af
kolli; verkkvíði, mai'ti'aðir, stöðugt
svitakóf og loks endapunkturinn þai'
sem viðkomandi er algerlega óvinnu-
fær.
Streitu má iíkja við vatn í potti á
eldavél. Spennugjafarnir eru platan
undir. Séu þeir of margir eða of
sterkir fer vatnið að krauma. Hvað
er til ráða? Við getum lyft lokinu af,
leyft streitunni að fá útrás, t.d. með
líkamsrækt og slökun, eða við getum
sett lok á pottinn, jafnvel með fargi
ofan á, kosið að vita ekkert af þessu
vatni, leyft því að krauma að vild og
valda þeim usla sem það getur. Við
getum einnig lækkað strauminn und-
ir pottinum með því að fækka
streituvöldum í lífi okkai'. Það er
hægt að gera með betri skipulagninu
eða hugarfarsbreytingu.
Réttu viðbrögðin við streitu eru að
þekkja streituviðbrögð líkamans og
nýta sér þau til góðs. Ef við lifum við
enga spennu er hætta á að við fyll-
umst sleni og komum litlu í verk.
Hæfilegt magn spennu er jákvætt og
getur verið drifkraftui' okkar í hinu
daglega lífi. Mikilvægt er að þekkja
mörkin hvenær spennan er hæfileg
og hvenær hún er orðin of mikil.
Verði spennan of mikil eða of
langvarandi veldur hún streitu sem
er hinn mesti skaðvaldur og hættu-
leg heilsu manna.
Streita er andlegt áreiti sem binst
í líkamanum. Gott ráð til að losna við
hana er að hreyfa sig reglulega og
skiptir þá ekki máli hvaða hreyfing
er stunduð. Aðalatriðið er að hún sé
skemmtileg og ekki stunduð í
stressi! Einnig er mikilvægt að
kunna slökun og nýta sér hana. Slök-
un er andstæða streitu og má segja
að hugur og líkami endurnærist í
góðri slökun.
Höfundur er sjúkraþjálfari.
Próventan
ÞAD VAR fyrir
margt löngu að fjöl-
skrúðug stúlka í Ögur-
víkinni velti því fyrir
sér í litla eldhúsinu á
Svalbarði hvert halda
skyldi út í hinn stóra
heim. Stóð hugur henn-
ar helzt til Reykjavíkur
eða Flateyrar. Skyndi-
lega Ijómaði andlit
hennar af sælu full-
vissunnar. Hún sneri
sér á tánum í hring og
æpti: Flateyri skal fá
mig!
Þetta þótti Salóme á
Svalbarði léttúðarfullt
og fyrirhyggjulítið. En
reyndin varð sú að Flateyri fékk
stúlkuna - í bili. Þessi stúlka hét
Margrét.
Á dögunum henti það að skoðana-
könnun fleytti Samfylkingunni,
svokölluðu, upp að hlið Sjálfstæðis-
flokksins í fylgi. Forystukonan
Margrét Frímannsdóttir mætti í
sjónvai-pi af því tilefni. Hún stóð
líka á tánum af tilhlökkun, augun
stráðu stjörnum og andlitið ljómaði
af fullsælu. Og hún lýsti yfir: Fram-
sókn skal fá mig!
Margrét var sem sagt sannfærð
um að nú væri svo komið að fylgi
Samfylkingar nægði til að mynda
ríkisstjórn með Framsóknarflokkn-
um að kosningum loknum. Og fagn-
andi breiddi hún út faðminn án þess
að huga að heimanmundinum.
Völdin eru greinilega fyrir öllu
og ekki spurt um kaup-*
mála. Þessvegna getur
formaður Framsóknar-
flokksins varpað önd-
inni léttar. Hann á
allra kosta völ. Þarf
ekki að gera sér
áhyggjur út af utanrík-
isstefnu Samfylkingar,
sem greinilega er fram
sett til að blekkja ein-
hverja gamla sérvitr-
inga Alþýðubandalags-
ins sáluga. Hann veitir
því líka feginsamlega
athygli að ekki munu
verða fettir fingur út í
fískveiðimál. Halldór
þarf því ekkert að ótt-
ast um hag fyrirtækis síns á
Hornafirði, en á hinn bóginn ekki
Samfylkingin
Völdin eru greinilega
fyrir öllu, segir Sverrir
Hermannsson, og ekki
spurt um kaupmála.
við öllu séð þótt ein og ein Breið-
dalsvík leggi upp laupana. Margrét
Frímannsdóttir hefði boðið honum
próventu sína og Samfylkingarinn-
ar kvaðalaust.
Höfundur er forniaður
Frjálslynda flokksins
Sverrir
Hermannsson
-/elincv
Eftirfarandi viðskiptanúmer
voru vinningsaðilar
íTalló nr. 2
423 533 654 753 831 939 1025 1119 1202
429 534 658 755 835 940 1027 1129 1205
432 535 659 756 836 946 1028 1131 1207
434 536 661 757 839 947 1029 1132 1212
440 537 669 758 842 950 1030 1134 1221
446 540 673 761 845 951 1031 1135 1222
447 547 678 762 846 952 1032 1144 1223
448 549 682 763 847 957 1034 1145 1224
449 550 683 767 852 958 1035 1148 1231
452 555 684 777 854 963 1041 1151 1232
457 556 688 778 859 964 1042 1152 1237
460 566 689 784 861 965 1043 1153 1238
463 567 698 785 862 966 1053 1154 1239
464 570 706 787 869 967 1054 1156 1241
465 580 707 788 875 973 1055 1157 1242
469 586 715 791 881 975 1056 1161 1243
476 587 718 793 883 979 1060 1163 1244
478 594 719 801 893 983 1064 1166 1245
479 600 723 803 894 985 1072 1168 1246
481 602 725 805 896 990 1078 1171 1247
482 607 727 814 901 993 1081 1174 1249
486 610 734 815 904 995 1082 1175 1250
494 611 735 818 905 998 1084 1181 1254
499 614 743 820 914 1001 1088 1183 1257
506 617 744 824 915 1007 1094 1189 1258
515 621 745 825 918 1011 1097 1194 1262
519 622 747 826 921 1016 1099 1195 1267
522 629 748 827 923 1019 1103 1197
530 648 750 828 924 1022 1110 1200
532 650 752 830 934 1024 1117 1201
Næsti Tallólisti kemur út í mars