Morgunblaðið - 16.02.1999, Qupperneq 43

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 16. FEBRÚAR 1999 43v

í
I
1
I
UMRÆÐAN
Yatnsgæði í Reykja-
vík og nágrenni
í FRÉTTUM undanfarið hefur
verið gi’eint frá milljarðatjóni vegna
mistaka við byggingu nýja alþjóða-
flugvallarins _ á
Gardermoen við Ósló.
Frostþoka, frostrign-
ing, ísing og snjókoma
hefur reynst tíðari á
Gardermoen en ráð
var fyrir gert og efni
til afísunar á fiug-
brautum hafa mengað
grunnvatnið. Framtíð-
arvatnsból Óslóar eru
í húfi enda mengunin
frá þessum efnum
varasöm.
Það hefur þótt
nokkuð sjálfgefið á
höfuðborgarsvæðinu
hér á landi að hægt sé
að ganga að kalda
vatninu sem vísu.
Skilyrði fyrir góðu náttúrulegu
drykkjarvatni eru afar hagstæð á
vatnstökusvæðum Vatnsveitu
Reykjavíkur og umhverfismengun
er minni hér á landi en víða erlend-
is. Eigi að síður ei*u vatnstökusvæði
höfuðborgarsvæðisins í Heiðmörk
viðkvæm og áríðandi að fólk sé sér
meðvitandi um mikilvægi varfærn-
islegrar umgengni um svæðið.
Vatnsveita Reykjavíkur
Vatnsveita Reykjavíkur sér
Reykjavík, Kópavogi, Seltjarnar-
nesi og Mosfellsbæ fyrir vatni, en
rekur einungis dreifikerfi í Reykja-
vík. Ibúafjöldinn á þessu svæði
nálgast nú 140 þúsund manns. Það
gefur auga leið, að öryggi og eftirlit
hljóta að vera í fyrirrúmi hjá Vatns-
veitu Reykjavíkur. Ef varasöm efni
kæmust í vatnið gæti það haft
víðtækar og alvarlegar afleiðingar.
I dag eru vatnsveitur
landsins skilgreindar
sem matvælafyrirtæki
eftir að reglugerð um
matvælaeftirht og holl-
ustuhætti við fram-
leiðslu og dreifingu mat-
væla tók gildi árið 1994.
Vatnsveita Reykjavíkur
er því stærsta matvæla-
fyrirtæki landsins hvað
framleiðni og fjölda
neytenda varðar og er
vatnið rannsakað reglu-
lega af Heilbrigðiseftir;
liti Reykjavíkur. í
reglugerðinni er gerð
krafa um svokallaða
GAMES kerfisgreiningu
og innra eftirlit, sem er
kerfisbundið eftirlit byggt á grein-
ingu áhættuþátta og mikilvægra
eftirlitsstaða.
Á árinu 1997 var lokið við að koma
upp virku innra eftirlitskerfi skv.
GAMES gi’einingu hjá VR og fékk
fyrirtækið viðurkenningu Heil-
brigðisefth’hts Reykjavíkur þai’ að
lútandi. Fljótlega fylgdu nokkrar
aðrar vatnsveitur á landinu í kjölfarið
og hlutu þessa viðurkenningu.
V atns verndars væðið
Frá Heiðmörk og Bláfjöllum
kemur di’ykkjai’vatn Reykjavíkur
og nágrennis. Þessi verndarsvæði
vatnsbólanna eru ákaflega viðkvæm
fyrir hvers kyns mengun. Efni frá
ökutækjum, áburður og úrgangur
getur auðveldlega borist gegnum
jarðveginn í vatnsbólin og þaðan til
neytenda.
Vatnsból Vatnsveitu Reykjavíkur
eru í Heiðmörk, nánar tiltekið á
svæðunum við Gvendarbrunna, Jað-
ar, Myllulæk og í Vatnsendakrika.
Ái’ið 1997 var gengið frá „Samþykkt
um verndarsvæði vatnsbóla innan
lögsagnarumdæma Mosfellsbæjar,
Reykjavíkur, Seltjarnarneskaup-
staðar, Kópavogs, Garðabæjar,
Bessastaðahrepps og Hafnarfjarð-
Neysluvatn
Vatnsveitur landsins,
segir Loftur R. Gissur-
arson, eru skilgreindar
sem matvælafyrirtæki.
ar“. Markmið samþykktarinnar er
að stuðla að hámarkshollustu
neysluvatns á höfuðborgarsvæðinu
til framtíðar með því að koma í veg
fyrir óæskileg áhrif af völdum
ýmissar starfsemi og umsvifa á
vatnsverndarsvæðum vatnsbóla á
svæðinu. Þar kemur fram m.a. að í
nágrenni vatnsbólanna er geymsla á
olíu, bensíni eða varasömum efnum
óheimil nema á vegum vatnsveitna,
verklegar framkvæmdir eru háðar
leyfi heilbrigðisnefndar og óheimilt
er að flytja úrgang inn á svæðið til
geymslu eða förgunar.
Ljóst er að ábyi’gðin á umgengni
um vatnsvemdarsvæði Reykjavíkur
og nágrennis er ekki einungis í hönd-
um eftirlitsaðila. íbúar svæðisins
Loftur R.
Gissurarson
Onotum svarað
, GREIN Jakobs F.
Ásgeirssonar í
Viðhorfspistli í Mbl. 4.
febrúar verður mér til-
efni til andsvara. Þar
fáum við Sveri’ir Her-
mannsson til tevatnsins
og okkur ekki vandaðar
kveðjur. Þótt minn hlut-
ur í þessum aðfinnslum
sé ekki stór þykir mér
nægilega nærri mér
höggvið til að grípa til
vama. Lesendum Mbl.
er kunnugt, að ég hef
undanfarin misseri
skrifað allmikið í blaðið
um fiskveiðistjórn.
Viðfangsefnið hef ég
ekki nálgast eins og
stjórnmálamaður, sem ég ekki er,
jafnvel þótt viðfangsefnið sé stærsta
óleysta, pólitíska viðfangsefni sam-
timans í landinu. Ég hef heldur ekki
nálgast efnið eins og Þjóðviljarit-
stjóri, þótt JFÁ láti sér sæma að
væna mig um það. Ég hef beitt að-
ferðum þess atvinnumanns í stjóm-
un, sem ég hef verið næstum fjóra
áratugi á ýmsum vígstöðvum.
Aðferðafræðin fæst við að finna,
hvar í viðfangsefninu vandamál þess
eru, greina hver þau eru og rökrænt
samhengi þeirra. Þar hef ég að leið-
arljósi vel þekkta bandaríska ívitn-
un: Sé vandamál nægilega vel skil-
greint er lausnin aldrei langt undan.
Með þessum hætti hef ég greint, að
höfuðvandamál fiskveiðistjómarinnar
liggi ekki í þeim hluta hennar, sem
vai’ðar kvótasetningu, heldui’ hinum,
sem snýr að kvótaúthlutun, og hef ég
greint fimm höfuðágalla hennar:
Brottkast á fiski nefni ég fyrst.
JFÁ teiur sig hafa efni á að sletta í
góm yfir þessu. Ekki er þó lítilræðið
minna en svo, að verðmæti brotb
kastsins gæti verið hvar sem er á bil-
inu frá 3 milljörðum króna á ári í
þorskinum einum, upp fyrir 10 millj-
ai-ða, eftir því á hvem er hlustað. Þótt
miðað sé við lægstu tölur er þessi
sóun kerfisins geigvænleg, þegai’
þess er gætt, að
þorskverðmæti upp úr
sjó er varla meira en 25
milljarðar á ári um þess-
ar mundir. Sóunin er
þeim mun skelfilegri
sem hún er nettótala.
Búið er að kosta öllu til
að afla þessa fisks, en
honum er fleygt við
aðstæður, sem kerfið
býr til. Alvarlegt er ekki
síður, að vegna þessa
vita fiskifræðingar ekki
hversu mikið af fiski er
raunverulega drepið og
þekking þeúra verður
að sama skapi lakari.
Næst hef ég gi’eint
forréttindastöðu stóru
útgerðanna með mikinn gjafakvóta
gagnvart smáútvegsmönnum og þar
með tilveru sjávarbyggða víðs vegar
um land. Þessi er ástæða þess, að
sjávarplássum er að blæða út, bein-
línis vegna kerfisins. Rannsóknir,
sem ekki verða raktar hér, styðja
Fiskveiðistjórnun
Eg hef beitt aðferðum
atvinnumanns í stjórn-
un, segir Jón Sigurðs-
son í viðbrögðum við
skrifum Jakobs F.
______________________________
Asgeirssonar.
þessa greiningu. Sams konar sam-
keppnismismunun ríkir milli fisk-
vinnslu, sem útgerðir eiga, og fisk-
vinnslu án útgerðar.
Kvótaúthlutunin lokar fyi-ir
nýliðun í gi-eininni. Svo rammt kveð-
ur að þessu, að ungir dugnaðarsjó-
menn eru í stórum stíl hættir að sjá
ástæðu til að sækja stýrimannaskól-
ann. Þeir kunna ekkert að meta þá
endastöð, sem skipstjórum býðst
núna, að sigla úr höfn með bein fyr-
irmæli um hvaða afla þeir eiga að
koma með að landi og þar með óbein
fyrirmæli um að fleygja öllu öðru,
sem á skip kemur. Svo eru þeir send-
h- í land á miðjum aldri, eigandi enga
möguleika til að komast í útgerð, en
mega þakka fyrir einhverja verka-
mannavinnu. Ungir, dugandi menn
eru fljótir að skynja þróunina. Allir
landsmenn, sem komnir eru til vits,
þekkja sögur af. giíðai’legu útfalli
fjármagns úr útgerð, þegar menn
selja sig frá henni. Þetta útfall
fjármuna er alvarlegt, því að það er
að búa til efnahagslegan aðal, ótil-
unnið, af því tagi, sem ekki hefur áð-
ur þekkst í þessu samfélagi. Mínar
greiningar leiða í ljós enn alvarlegri
hlið þessa máls, sem eru byrðarnar á
útgerðinni, sem þetta útfali skilur
eftir sig.
Lokaþáttur í greiningu minni á
ágöllum kerfisins felst í þeirri fram-
tíðarþróun, sem við blasir, þegar
nógu margir þeirra, sem kvótann fá
gefins, hafa selt hann og útgerðin
kiknar undan byrðunum, sem á hana
hafa verið lagðar með þessum kaup-
um.
Ekkert af þessu er pólitísk um-
ræða, hvað þá „ólýðræðisleg" (orða-
lag JFÁ), heldur isköld röksemda-
færsla leidd af því, sem hefur verið
og er að gerast og við blasir að
óbreyttri stefnu. Þessari greiningu
hef ég miðlað til lesenda Mbl, e.t.v.
með misskýrum hætti, en sjaldnast
með stórum orðum. Greiningai’ mín-
ar hafa leitt mig til vel grundaðrar
pólitískrar skoðunar um, að gildandi
fyrirkomulag í þessum efnum sé
þjóðhagslega stórhættulegt, fyrh’ út-
gerðina og þar með þjóðarhag, fyrir
sjávarbyggðirnar, sem er ógnað með
landauðn, og fyrir þéttbýlisbúana,
sem þyrftu að fjárfesta að nýju í öll-
um þeim samfélagsfjárfestingum,
sem eftir verða í auðum sjávar-
byggðum. JFÁ getur valið því hvaða
óþveiTaorð, sem honum sýnist, þeg-
ai- sæmilega hugsandi maður úti í
Jón
Sigurðsson
sem og gesth’ sem leið eiga um Heið-
merkursvæðið eru ábyrgir fyrh’ því
að engin mengun komist í grunn-
vatnið. Vatnsveita Reykjavíkur og
Skógræktarfélag Reykjavíkui’ gengu
frá leiðbeiningum fyrir ökumenn og
göngugarpa sem leið eiga um
Heiðmörk og átak var gert í að bæta
allai’ merkingar umhvei-fis vatnsból-
in. Skógræktarfélagið kom upplýs-
ingaskiltum fyrir við göngu- og akst-
ursleiðir og eru umgengnisreglurnar
fyrir Heiðmörk efth’farandi:
Ökum ekki utan vega.
Hlífum gróðri.
Hirðum rusl og úrgang.
Tjöldum á merktu svæði.
Kveikjum ekki elda.
Sleppum hestum ekki iausum.
Umferð vélsleða og torfærutækja
er óheimil.
Meðferð skotvopna er óleyfileg.
Hundar mega ekki vera lausir.
Vegna jarðfræði Heiðmerkur er
svæðið viðkvæmt fyrir mengun.
Spilliefni frá ökutækjum og úrgang-
ur frá dýrum getur borist gegnum
jarðveginn í vatnsbólin og þaðan til
neytenda. Skaðleg efni sem komast
í snertingu við jarðveginn geta vald-
ið varanlegum skaða. Öll meðferð
spilliefna er því óleyfileg og úrgangi
frá dýrum ber að halda í lágmarki.
Sýnataka og mælingar
Ljóst er að sumar gi’ynnri borhol-
ur Vatnsveitunnai’ era viðkvæmai’
fyrh’ örveruskotum í miklum rigning-
um, hláku og leysingum. Jarðvegs-
gerlar virðast þá geta náð að komast
gegnum jarðveginn niður í grunn-
vatnið og þaðan út í neysluvatnskerf-
ið. Vatnsveita Reykjavíkur hefur því
hætt að nota grynnstu borholumar
yfii’ mestu rigningarmánuðina en í
staðinn dælt vatni fyrst og fremst úr
þeim holum sem liggja dýpra og frá
þeim svæðum sem ekki eru viðkvæm
fyrir hláku og leysingum.
í seinni tíð með auknu eftirliti og
bættum aðgerðum hefur Vatnsveita
Reykjavíkur getað sýnt frám á
ágætis árangur. Á áranum 1997 og
1998 stóðust yfir 99% vatnssýna ör-
verafræðilegar kröfur neysluvatns-
reglugerðar og mega borgarbúar vel
við una þótt ætíð sé hægt að gera
betur. Heilbrigðiseftirlit Reykjavík-*"^
ur sér um þessa lögbundnu sýnatöku
og tekin eru vatnssýni í hverri viku.
Jarðvegsgeriar era að öllu jöfnu
hættulausir í litlu magni en vatnssýni
eru m.a. metin gölluð eða ónothæf
sem innihalda þessa gerla fyrir ofan
tiltekin mörk. Ýmsar ástæðui’ geta
verið fyrir því að sýni mælist gölluð.
Ein ástæða er að örveramagn hafi í
tiltekið skipti raunveralega verið
hærra í vatni VR en viðmiðunarmörk
tilgi’eina. Önnur ástæða getur verið
að eitthvað hafi komið fyrir mælitæk-
in sem notuð voru við sýnatökuná t.d.
að sýnatökubi’úsamh' hafi verið
óhreinir eða að orsakavaldinn megi
rekja til sjálfrar rannsóknarstofunn-
ar. Þegar sýni gi-einist ónothæft er
farið aftur á vettvang til að sann-
reyna mælinguna, en jafnvel það get-
ur reynst ei’fiðleikum bundið því
aðstæður eins og veðurfar geta
breyst töluvert frá degi til dags.
Fyrirtæki eins og Vatnsveita
Reykjavíkur á ekki kost á að kalla
inn gallaða vöru/vatn. Slíkt fyrir-
tæki hlýtur sífellt að miða að því að
bæta eigið kerfi þannig að mark-
visst sé unnið að fyi’irbyggjandi eft-
irliti, vöktun og forvörnum til að
draga úr líkum á gallaðri vöra.
Hlákuáætlun, markviss bilanaleit
og tilkynningar um þörf á viðgerð-
um og úrbótum eftir því sem við á
eru dæmi um slíkar aðgerðir.
Niðurlag
Hreint og gott neysluvatn í nánd
við byggð er ómetanleg auðlind sem
ber að vemda með öllum tiltækum
ráðum. I því sambandi erum við öll
ábyrg og getum lagt okkar af mörk-
unum til að svo geti orðið.
Höfundur er gæðastjórí
Vatnsveitu Reykjavíkur.
þjóðfélaginu hefur áhyggjur af svo
mikilvægum þjóðmálum og segh’ frá
því opinberlega.
Frá því er skemmst að segja, að
ég hef ekki orðið var við nokkurn
stjórnmálamann annan en Sverri
Hermannsson, sem hefur verið
nægilega burðugur til að horfast í
augu við, að það er skelfilegur sann-
leikur í þessum úttektum mínum og
óskað eftir að fá að nýta sér þær.
Þannig hefur mínai’ úttektir borið af
síðum Mbl. inn í herbúðir Sverris í
bai’áttu hans fyrir mikilvægum mál-
stað. Vilji einhverjh’ aðrir stjóra-
málamenn nýta þetta efni væri það
auðsótt, en verkefnið hæfir engum
heybrókum. Hins vegar hefur hringt
og á ýmsan annan hátt gert vart við
sig grúi af venjulegum þegnum
þjóðfélagsins, sem hafa betur
kunnað að meta skrifin mín en JFÁ.
Honum til almennrar upplýsingar
skal þess getið, að framan af voru
skrif mín birt í þeirri barnalegu trú,
að það gæti hjálpað Sjálfstæðis-
flokknum að komast til vits í þessum
efnum, en fyrir alllöngu hef ég sann-
færst um, að það er borin von.
Ekki skal ég deila við JFÁ um
ágæti breska tímaritsins
Economist. Og mikilsvert er allt,
sem það þekkir th og skrifar um.
Ég hygg, að það rit þekki lítið til á
Þingeyri, svo tekið sé dæmi af ís-
lenskri sjávarbyggð í þröng. Þar
hangir atvinnulíf á þeim bláþræði,
sem er vinnsla aðkomumanna á
frystum Rússaþorski, sem fluttur er
6-7 daga siglingu norðan úr höfum
með ærnum tilkostnaði, meðan
Þingeyringum er fyrirmunað að
veiða og vinna þorskinn, sem fjörð-
urinn iðar af. Ætli það sé ólýðræðis-
legt og af Þjóðviljakyni að nefna
slíka örðu á hvítílibbanum, sem
Economist lýsir.
Höfundur er fyrrverandi
framkvæmdastjórí.
Alvöru flotefni
• Rakaheld án próteina • Níðsterk
• Hraðþornandi • Dælanleg eða handílögð
• Hentug undir dúka, parket og til ílagna
ABS147
ABS154
ABS316
Efni frá:
Smiðjuvegur 72,200 Kópavogur
Slmi: 364 1740, Fax: 5S41769