Morgunblaðið - 16.02.1999, Blaðsíða 44

>44 ÞRIÐJUDAGUR 16. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
PRÓFKJÖR Sam-
fylkingarinnar í
Reykjavík er staðfest-
ing á því að tekist hef-
ur að mynda nýtt
stjórnmálaafl, nýjan
stórflokk á vinstri
væng stjórnmálanna.
Þetta er mikið fagnað-
arefni allra þeirra sem
borið hafa þennan
draum í brjósti í ára-
tugi og varið afskipt-
um sínum af stjóm-
málum með þetta að
takmarki.
Ég hef fylgst
nokkuð náið með
stjórnmálum síðustu
60 árin en bein afskipti mín af þeim
hófust þegar Þjóðvarnaflokkurinn
var stofnaður 1953. Hann hafði
talsverð áhrif þann skamma tíma
sem hann lifði.
I kosningunum 1971 kemur svo
fram nýtt afl, Samtök frjálslyndra
og vinstri manna, sem hafði að
meginverkefni að sameina félags-
* hyggjufólk í ein samtök. Ég var
einn af stofnendum þessa nýja
flokks og síðar í stjórn hans. Þessi
flokkur náði miklum árangri í þess-
um kosningum og varð þátttakandi
í ríkisstjóm. En utan þeirrar
stjórnar var Alþýðuflokkurinn,
sem þá hafði á annan áratug verið í
stjómarsamvinnu með Sjálfstæðis-
flokknum. Það hlutverk Samtak-
anna að sameina A-flokkana var
því næsta ómögulegt undir þessum
kringumstæðum og annar aðalfor-
ingj þeirra gekk svo til liðs við
Alþýðuflokkinn 1974. Þá var und-
anhald Samtakanna óumflýjanlegt,
sem síðan var undirstrikað í kosn-
ingunum 1978. í kosningunum
1995 skipaði ég sæti á lista Alþýðu-
bandalagsins og óháðra, en óháði
armurinn sem ég tilheyrði hafði
það hlutverk að útvíkka Alþýðu-
bandalagið með það íyrir augum að
ná breiðri samstöðu. Um allar
þessar tilraunir má segja að þær
hafi verið eins konar vaxtarverkir,
sem nú hafa leitt til
þess að vinstrimenn
hafa náð saman að
stærstum hluta, stórt
afl er orðið til þótt það
hafi tekið langan tíma.
Prófkjörið á dögunum
sýnir svart á hvítu að
það eru sameiningar-
sinnamir sem hafa
uppskorið fyrir sitt
erfiði. Nú eiga menn
að gera sér grein fyrir
því að partamir sem
allir höfðu sama mark-
mið félagshyggju og
velferðar hafa rannið
saman í eitt og heyra
sögunni til. Menn eiga
að einhenda sér í það verkefni sem
er stærra nú en verið hefur um
Stjórnmál
Prófkjörið á dögunum
sýnir svart á hvítu, seg-
ir Kári Arnórsson, að
það eru sameiningar-
sinnarnir sem hafa upp-
skorið fyrir sitt erfíði.
langa hríð að vinna gegn einokun
fjármálaaflanna í íslensku
þjóðfélagi sem því miður er aðals-
merki núverandi valdhafa, taum-
laus auðhyggja og gegndarlaus
græðgi.
Erfið fæðing
Þessi fæðing hefur verið erfið og
margir þurft að taka á honum
stóra sínum. Ég vil þar sérstaklega
minnast á tvo einstaklinga. Fyrst
er það Margrét Frímannsdóttir,
sem alltaf stóð óbuguð í sinni for-
ystu eftir að fiokkur hennar hafði
samþykkt á landsfundi að þetta
skref skyldi stigið. Að henni var þó
sótt óvægilega og margir menn úr
hennar þingflokki kusu aðrar leið-
ir. Þetta var ekki létt verk en hún
hélt óhikað áfram og fólkið fylgdi
henni. Þátttaka þeirra sem áður
kusu Alþýðubandalagið var betri í
þessu prófkjöri en var fyrir borg-
arstjórnarkosningarnar síðustu.
Þetta era skilaboð sem bera það
ótvírætt með sér að staða þessa
hóps er góð í Reykjavík. Það hefur
nefnilega alltaf sýnt sig að þetta
fólk skilar sér sem kjósendur á
kjördegi.
Vilji menn endilega flokka fram-
bjóðendur eftir gömlum flokkaheit-
um sem ekki era lengur til er sann-
gjarnt að skipta þeim á fjóra
flokka. Alþýðuflokkur tveir (annar
fyrir stuttu kominn úr Alþýðu-
bandalaginu og hinn úr Framsókn),
Alþýðubandalagið tveir, Þjóðvaki
tveir (annar hafði lengst af verið í
Alþýðuflokknum og hinn í Alþýðu-
bandalaginu) og Kvennalistinn
tveir. Menn geta því með nokkram
sanni sagt að af þessum átta efstu
mönnum séu fjórir gamlir Allaball-
ar, tveir frá Kvennalista, einn frá
Krötum og einn frá Framsókn. En
þetta er þankagangur sem á ekki
heima lengur. Þetta er allt Sam-
fylkingarfólk. Hinn stjómmálamað-
urinn sem ég vil minnast á í þessu
samfylkingarferii er Svavar Gests-
son. Hann tók fullan þátt í Sam-
fylkingunni af framsýni þess manns
sem gerði sér grein fyrir hvert
stefndi í íslensku samfélagi. Hann
skynjaði nauðsyn þess að til þess að
stöðva þá óheillaþróun sem tak-
markalaus auðhyggja hefði í för
með sér yrði að ná höndum saman.
En hann gerði annað sem kannski
er einstætt í íslenskri pólitík. Hann
vék sjálfur til hliðar til að gefa
yngra fólki, eða kannski bara nýju
fólki, færi á að koma inn í þessa
mótun. Svavar gerði þetta þrátt
fyrir að eiga öraggt þingsæti á
Samfylldngarlista. Hann er ekki að
hverfa út úr stjómmálum með
þessari ákvörðun heldur víkja til
hliðar hafandi verið máttarstólpi
eins þeirra gömlu flokka sem nú
hverfa. Slíkt era mikil heilindi við
mótun þessa nýja afls. Betra væri
að fleiri stjómmálamenn hefðu
þennan pólitíska þroska og þá ein-
urð sem þar kemur fram. Én nú er
kosningabaráttan hafin og henni
fylgir mikil tilhlökkun.
Höfundur er fv. skólastjóri.
Samfylkingin -
"glæsileg byrjun
Kári
Arnórsson
Burt með orðskrípið
„ellilífeyrisþ egi “
,ÁR
nefhist ágæt grein, sem
Anna Snorradóttir skrif-
ar í Morgunblaðið fóstu-
daginn 29. jan. sl. Gerir
hún þar að umtalsefni
sínu leiðindaorðið „elli-
lífeyrisþegi" og bendir á
annað orð þess í stað.
Þó ég sé enn ekki
komin í tölu aldraðra,
hefur þetta langa sam-
setta orð farið skelfi-
lega í taugarnai- á mér
og alveg víst um marga
fleiri, þegar um hefur
verið rætt.
Anna sundurliðai-
orðið í þrennt: elli - líf-
eyrir-þegi, og rökstyð-
ur þessa neikvæðu samsetningu vel.
Reyndar • má bæta um betur og
Aldraðir
Orðið aldurslaun, sem
ég tefli hér fram, segir
Þórunn Sólveig Olafs-
dóttir, fínnst mér
víðfeðmara og að það
grípi þéttar utan um
hugtakið.
greina orðið í femt. EIli er sem betur
fer orð á undanhaldi í ræðu og riti og
í stað elliheimila er nú miklu frekar
talað um hjúkrunarheimili. I síma-
skrám er einungis Elli- og hjúki'unar-
heimilið Grund skrásett á þann hátt.
Nýrri heimili fyrir aldraða bera nær
öll nafnið hjúkrunarheimili sbr.
Hjúkrunarheimilið Eir eða Hjúkrun-
arheimilið Skjól o.s.frv. Víst fer glím-
an við Elli kerlingu einhvem tíma
fram - bæði hjá mér og þér - en bara
ekki fyrr en keppandinn gengur á
völl. Líf og eyrir eru í raun tvö orð og
ekki batnar skrípið. Orðið lífeyrir eitt
og sér hljómar eins og með herkjum
sé hægt að draga fram lífið á ein-
hverjum smáaurum, sem því miður er
oft í reynd. Síðasti liður orðsins, þegi,
er skylt sögninni að þiggja (sem Anna
bendir líka á í sinni
grein) og er heldur bet-
ur neikvætt. Hér áður
fyrr voru þung þau spor,
sem fátækir gengu, til
að þiggja af sveit sinni.
Það fólk, sem hefur
byggt upp eitt mesta
velferðarríki veraldar,
ætti ekki fyrir sakir elli
að þurfa að þiggja aura
til að hanga á lífí.
Anna vill innleiða
orðin: eftirlaunakona -
eftirlaunamaðm- og að
öll verðum við eftir-
launafólk.
Tillaga mín er hins
vegar orðið: aidurslaun.
Aldurslaunakona - ald-
urslaunamaður og að öll verðum við
aldurslaunafólk. Vil ég rökstyðja það
nánar.
Hugtakið og orðið eftirlaun er
ekki nýtt í málinu og man ég sem
unglingur vel eftir, að skólastjórar,
kennarar og fleiri opinberir starfs-
menn færu á eftirlaun. Var hugsunin
frekar sú, að fyrirtæki það eða stofn-
un, sem viðkomandi hafði unnið hjá,
greiddi laun eftir ákveðinn starfsald-
ur.
Orðið aldurslaun, sem ég tefli hér
fram, finnst mér víðfeðmara og að
það grípi þéttar utan um hugtakið.
Við einfaldlega það að ná ákveðnum
aldri fær maður eða kona greidd
laun - hversu mikið viðkomandi fær
frá ríkinu og/eða eftirlaunasjóði
kemur okkur og málinu ekkert við.
Við tölum um fermingaraldur -
giftingaraldur - miðjan aldur og nú í
seinni tíð „að komast á aldur“.
Einmitt við þau tímamót fáum við
aldurslaun. I daglegu tali notum við
líka orðin daglaun - vikulaun -
mánaðarlaun - árslaun - heildarlaun
og ekki má gleyma orðinu heiðurs-
laun. Flest eru þau samsett úr tveim
nafnorðum, þar sem fyiTÍ liður er í
eignarfalli - rétt eins og nýja orðið,
aldurslaun.
Vörpum orðskrípinu „ellilífeyris-
þegi“ fyrir róða og notum ár
aldraðra til að verða seinna aldurs-
launakonur - aldurslaunamenn og öll
samanlagt aldurslaunafólk.
Höfundur er húsmóðir.
Klóaki má breyta
í urvals áburð
FRAMAN af öldinni tóku kamr-
arnir við nær öllum saur og hlandi,
sem Reykvíkingar létu frá sér. Úr-
gangur úr þeim var notaður svika-
laust sem áburður í matjurtagarða
og tún bæjarbúa. Engin holræsi
voru í bænum. Á sama tíma var
drykkjarvatn sótt í brunna innan
bæjarmarkanna. Ástand þetta leiddi
til aukinnar tíðni ýmissa smitsjúk-
dóma. Með lögn vatnsveitu snar-
batnaði ástandið. Þá hófst líka bylt-
ing í klósettmálum. Vatnssalerni
— tóku að ryðja sér til ráms í Reykja-
vík þegar á millistríðsárunum.
Vatnssalernið vai’ mikil bylting, það
ilmaði betur og með aðstoð rennandi
vatns hvarf úrgangurinn úr augsýn á
augabragði. Lítt var spáð í, hvar
hann endaði. Með fjölgun bæjarbúa
varð með tímanum til nýtt vandamál:
Mengaðar fjörur og sóttkveikjur í
sælöðrinu.
Úrbætur í
frárennslismálum
Nýlega er lokið skrefi til úrbóta á
þessu vandamáli. Útrásir hol-
v' ræsanna hafa verið sameinaðar í
eina eða tvær rásir og aðskotaefni
eins og plast hreinsuð úr. Ennþá fer
hinn lífræni hluti úrgangsins í sjóinn,
en það stendur til bóta: Frá og með
1. janúar árið 2001 verður skv. nýrri
tilskipun Evrópubandalagsins nauð-
synlegt að hreinsa einnig hann úr
skólpinu. Reyndar telja ráðamenn
*ríkis og borgar að íslendingar geti
sloppið við slíka hreinsun, af því að
hafið í kringum okkur sé svo stórt,
en við svo smá. Hins vegar var hug-
myndin að baki hinni nýju tilskipun
ekki síst sú, að margt smátt geri eitt
stórt og að hafið taki ekki lengur við.
Einnig má búast við, að fiskútflytj-
endur óttist um markaði sína, ef ís-
lendingar verða dæmdir til að leysa
þessi mál á ábyrgan hátt eins og aðr-
ar Evrópuþjóðir. Þar sem fiskútflytj-
endur eru áhrifamiklir aðilar, má því
gera ráð fyrir, að mál þessi komist í
lag innan allt of margra ára.
Hinar sameinuðu útrásir borgar-
innar auðvelda eftirleikinn, þ.e. út-
fellingu hinna lífrænu efna. Hins
vegar er ekki skynsamlegt að fram-
lengja rásirnar nokkra kílómetra út í
sjó. Betra væri, að gera strax land-
fyllingu við Akurey og þar aðstöðu
til að fella út efni þessi úr klóakinu.
Skattpeningar, sem notaðir verða til
að framlengja rörin út undir Gróttu
væru betur komnir í lausn til fram-
búðar. Segja má, að skv. gildandi
áætlunum ætli borgin að notast við
20 ára gamlar aðferðir frá Evrópu og
N-Ameríku - aðferðir, sem verða
bannaðar eftir tæplega tvö ár!
Nýting
úrgangsins
Þegar orðinn er til sá úrgangur,
sem af slíkri hreinsun hlýst (seyra),
vaknar áhugi okkar, sem viljum
rækta upp hið hrjóstruga umhverfi
borgarbúa, því seyran er úrvalsá-
burður: Helstu áburðarefnin í henni
era köfnunarefni og fosfat, en þetta
eru einmitt þau efni, sem helst skort-
ir í íslenskan jarðveg.
Hvert á svo að aka áburðinum?
Hann mætti t.d. nota til að rækta
upp hrjóstrin á Mosfellsheiði og ná-
grenni. Þarna bjóða sig fram þús-
undir ha af hraklendi, sem breyta
má í yndislega skóga. Skortur á
landiými ætti ekki að hamla.
Þurrefnisinnihald úrvatnaðrar
Frárennslismál
Seyran, segír
Sigvaldi Ásgeirsson,
er úrvalsáburður
seyru er u.þ.b. 25%. Líklega væri
hæfilegt að dreifa 100 tonnum á
hvern hektara fyrir gróðursetningu.
Úr borgarbúum ganga daglega að
jafnaði 70 grömm af þurrefni á mann
eða samtals liðlega 10 tonn á dag.
Þetta gera tæplega 4 þúsund tonn á
ári eða 16 þúsund tonn af úrvatnaðri
seyru. Hún dygði því á 160 hektara
lands. I þetta landssvæði þyrfti að
gróðursetja tæplega hálfa milljón
plantna á ári, sem er heldur minna
en um skeið hefur verið gróðursett
árlega í grennd við höfuðborgar-
svæðið. I næsta nágrenni við borgina
era víðáttumikil hrjóstur. Fyrir
bragðið mun okkur nýt-
ast til góðra verka úr-
gangur, sem í þéttbýlli
löndum er vandamál að
losna við með góðu
móti.
Mengunarhætta?
Aðeins má dreifa
seyru á ófrosna jörð,
öðrum kosti getur hún
mengað út frá sér.
Landið yrði rippað eða
plægt, eftir dreifingu.
Síðan væri það látið
„taka“ sig yfir næsta
vetur. Þá eru sótt-
kveilqur löngu dauðar
og hægt að meðhöndla
landið, rétt eins og
þarna hefði verið notað sauðatað, en
ekki mannaskítur.
Nú kunna einhverjir að spyrja: En
hvað með grunnvatnsmengun? Því
er til að svara, að erlendis hafa þessi
mál verið rækilega skoðuð á undan-
fómum 15-20 árum, t.d. bæði í Bret-
landi og í Bandaríkjunum. Niður-
staða þeirra rannsókna hefur verið
sú, að sé borið á hæfilegt magn og á
réttum tíma, er ekki hætta á grann-
vatnsmengun. Jafnframt er alþekkt,
að eldfjallajarðvegurinn á Islandi
hefur miklu meiri bindigetu en jarð-
vegur í grannlöndunum. Eflaust vilja
menn sannreyna þetta og fleira
þessu viðkomandi hér á landi. Því
þyrftu sveitarfélögin á höfuðborgar-
svæðinu að knýja á um, að rannsókn-
ir verði hafnar á þessum málum í
grennd við borgina hið fyrsta.
Áskorun til stjórnenda
ríkis og borgar!
Eins og áður segir, virðast yfir-
völd ekki ætla að taka við sér fyrr
en þau fá áminningu
frá Brussel. Sama mun
eiga við um fleiri
framfaramál. Er það
miður, að helstu rök
fyrir því að sameinast
hinu nýja evrópska
stórveldi skuli vera
þau, að íslenska
stjórnmálamenn skorti
framtíðarsýn. Hér eru
þó ekki allir undir
sömu sökina seldir.
Sum minni sveitarfé-
lögin hafa farið fram
úr evrópskum „stöðl-
um“ í umgengni við
landið. Þannig hefur
Hvolhreppur nú um
nokkurra ára skeið
veitt frárennsli sínu í rotþró. Seyr-
an úr þessari rotþró hefur í veru-
legum mæli verið notuð til upp-
græðslu, m.a. í samstarfi við Rann-
sóknastöðina á Mógilsá.
Vonandi taka sveitarstjórnir á
Höfuðborgarsvæðinu sig á í frá-
rennslismálum. Jafnframt þarf rík-
isvaldið að marka sveitarfélögum
tekjustofn, svo þau öðlist bolmagn
til að uppfylla nútíma kröfur í um-
gengni við hafið. Islendingar, sem
lifa mest af fisksölu, hafa ekki efni
á að skorast undan skyldum sínum
í þessu efni. Geri þeir það gæti Is-
land orðið óhreinasta land Evrópu
upp úr aldamótum. Slíkt væri úr
takt við málefnasamning ríkis-
stjórnarinnar, þar sem segir, að
Island skuli verða hreinasta land í
Evrópu árið 2000. Yfirvöld Reykja-
víkurborgar hafa einnig sett sér
háleit umhverfismarkmið. Látið nú
verkin tala!
Höfundur er skógfræðingur.
Sigvaldi
Ásgeirsson