Morgunblaðið - 20.02.1999, Qupperneq 12

12 LAUGARDAGUR 20. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
90 ára afmæli Vélstjórafélags Islands fagnað f dag
Menntun
vélstjóra á
háskólastig
í náinni
framtíð
Níutíu ár eru í dag liðin frá því að átta
vélgæslumenn komu saman á Smiðjustíg 6
í Reykjavík og stofnuðu Gufuvélgæslu-
mannafélag Reykjavíkur sem síðar varð
Vélstjórafélag Islands. Örar breytingar
hafa orðið á eðli starfsins og eru kröfur um
menntun vélstjóra nú margfalt strangari
en í upphafí. Stefnt er að því að færa
námið á háskólastig á næstu árum.
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
HELGI Laxdal í vélasal Vélskólans.
FYRSTI formaður félags
vélstjóra og frumkvöðull
að stofnun þess var Sigur-
jón Kristjánsson, en það
var á heimili hans sem vélgæslu-
menn komu saman árið 1909. Fjór-
um árum eftir stofnun hlaut Gufu-
gæslumannafélagið nafnið Eimur
og loks var það endurskírt Vél-
stjórafélag íslands árið 1916. Af-
mælisins verður minnst með sam-
komu í Tónlistarhúsi Kópávogs í
dag að viðstöddum góðum gestum,
þar á meðal forseta Islands og for-
sætisráðherra.
Starf sem fæstir skildu
Eitt helsta verkefni félagsins var
að koma á lögum um atvinnuréttindi
vélgæslumanna og fengu þeir Svein
Björnsson lögmann, síðar fyrsta for-
seta íslenska lýðveldsins, til að vinna
að undirbúningi frumvarps þar að
lútandi. Frumvarpið leit fljótlega
dagsins ljós en var ekki samþykkt
og staðfest af konungi fyrr en í júní
1911. Að sögn höfunda Afmælisrits
Vélstjórafélags Islands mætti frum-
varpið litlum skilningi stjórnvalda
„enda um að ræða lítt þekkta sjó-
menn er höfðu með höndum störf
sem fæstir skiidu í þá daga.“
Eftir stofnun félagsins beittu
meðlimir þess sér ákaft fyrir að
kennsla hæfist í vélfræði. Starf
þeirra og samverkamanna skilaði
þeim árangri að árið 1911 var stofn-
uð vélfræðideild við Stýrimanna-
skólann í Reykjavík. Hún var starf-
rækt til ársins 1915 þegar Vél-
stjóraskóli íslands var formlega
settur á stofn. Á þeim tíma sem lið-
inn er hafa orðið stórstígar breyt-
ingar í tæknilegri þróun á sviði vél-
stjórnar og kröfur sem til þeirra
eru gerðar tekið stakkaskiptum.
Pess má geta að fyrstu námskeiðin
sem haldin voru fyrir vélstjóra voru
aðeins átta vikna löng, en nú tekur
nám vélstjóra sem vill öðlast fyllstu
réttindi um sjö ár, að frátöldum svo
kölluðum sjótíma. Búast má við að
vélstjóranám verði brátt á háskóla-
stigi hérlendis, á sama hátt og á
hinum Norðurlöndunum, að sögn
núverandi formanns félags þeirra,
Helga Laxdal.
„Pví hefur stundum verið haldið
fram að nám vélstjóra hérlendis
væri mun lengra en í nágrannalönd-
unum. Petta hefur verið kannað og
þá kom meðal annars í ljós að námið
héma er átta mánuðum styttra en
t.d. í Danmörku. Þar eru líka gerðar
kröfur um stúdentspróf eða sam-
bærilega menntun til að fá inn-
göngu í námið og er það komið á há-
skólastig. Við hljótum að fara sömu
leið, ætlum við að halda í við aðrar
þjóðir í þessum efnum. Ég sé fyrir
mér að hluti af námi Vélskólans
verði viðurkenndur sem nám á há-
skólastigi, til dæmis megnið af
námsefni fjórða stigsins og eitthvað
af námsefni þriðja stigsins. Þá má
búast við hertum inntökuskilyrðum.
Seinustu ár hafa rúmlega 200
manns lært til vélstjóra, auk þess
sem Verkmenntaskólinn á Akureyri
hefur útskrifað fjórða stigs nem-
endur seinustu misseri, alls um 20
manns á ári,“ segir Helgi.
Sameining í sjónmáli
Vélstjórafélagið hefur að sögn
Helga átt allt frá upphafi drjúgan
þátt í uppbyggingu og framförum á
sviði véltækni og útgerðar hérlend-
is. I félaginu eru nú um 2.100 fé-
lagsmenn og starfa um 67% þeirra á
sjó en 33% í landi við hin margvís-
legustu störf, þar á meðal í orku-
veitum, verksmiðjum, frystihúsum
og öðrum iðnaði, en einnig í versl-
unum við sölustörf og ráðgjöf, og
vex sá þópur örast. Auk Vélstjóra-
félags Islands hafa verið starfandi
þrjú félög vélstjóra hérlendis, í
Vestmannaeyjum, á Suðurnesjum
og á ísafirði. Hið síðastnefnda, sem
hefur um 60 manns í sínum röðum,
hefur nú gengið til liðs við Vél-
stjórafélag íslands og kveðst Helgi
gera sér vonir um að bæði félagið á
Suðurnesjum og í Vestmannaeyjum
gangi til liðs við það fyrir árslok. Pá
myndi félagið hafa á milli 2.400 og
2.500 manns innan sinnan vébanda.
„Við höfum unnið hörðum höndum
að þessari sameiningu síðan 1984 og
ég geri mér vonir um að hún sé loks
að verða að veruleika. Pessi stétt er
ekki svo stór í raun og vera að taki
því að dreifa henni milli félaga. Með
því að starfrækja eitt öflugt félag
nýtum við sömuleiðis þá takmörkuðu
fjánnuni sem era til staðar, getúm
haft gott starfsfólk sem veitir félags-
mönnum meiri þjónustu en verið
hefur. í því sambandi má geta þess
að að á seinasta ári réðum við lög-
fræðing til starfa, sem sér um túlkun
kjarasamninga og hin ýmsu lög-
fræðilegu málefni. Vinnumarkaður-
inn hefur harðnað hin seinustu ár að
stöðugt fleiri mál lenda íyrir dóm-
stólum og því tel ég það hafa verið
afar skynsamlegt að ráða lögmennt-
aðan mann,“ segir Helgi.
Atvinnuástand vélstjóra er gott
að sögn Helga og era þeir eftirsóttir
starfsmenn. Hann segir að í fyrir-
sjáanlegri framtíð muni sjálfvirkni
aukast í útgerð og á öðrum þeim
sviðum sem vélstjórar starfa,
þannig að líklegt sé að hefðbundið
hlutverk þeirra breytist talsvert. Á
móti komi að tækniþróuninni fylgi
flókinn búnaður sem menn verði að
kunna skil á og hafa sérfræðikunn-
áttu til að fást við.
Fleiri fara í Iand
„í upphafi aldarinnar voru hér
örfáir togarar, skip innan við 200
tonn. I dag erum við með stór verk-
smiðjuskip, sneisafull af tækjum
sem engan óraði íyrir á sínum tíma.
Gríðarlega mikið hefur bæst við þá
tækniþróun sem menn hafa þurft að
tileinka sér, svo sem kælitækni,
vökvaþrýstifræði, rafmagnsfræði og
rafeindatækni og síðast en ekki síst
tölvufræði af margvíslegum toga,
svo eitthvað sé nefnt. Þá hefur
færst mjög í vöxt að vélstjórar haldi
í land og vinni þar sín störf. Fyrir
15 árum þegar ég hóf störf fyrir fé-
lagið störfuðu rétt um 300 vélstjór-
ar í landi, en nú eru þeir um 600
talsins. Hins vegar hefur vélstjórum
fækkað mjög á kaupskipum á sama
tíma. Sömuleiðis er fyrirsjáanleg
fækkun vélstjóra í fiskiskipaflotan-
um, því skipin stækka og um leið
fækkar í þessari stétt á sjó. Ég hef
hins vegar ekki minnstu áhyggjur
af að þessi stétt verði úrelt, miðað
við þá þróun sem hefur átt sér stað
undanfarin ár. Sannast sagna er
talsverður skortur á vélstjórum,
sérstaklega á fiskiskipum, sem hef-
ur leitt til mikilla yfirborgana. Ég
hef gran um að sama þróun geti
verið að eiga sér stað í kaupskipa-
flotanum, að minnsta kosti man ég
ekki eftir að hafa séð auglýst eftir
mönnum á kaupskip fyiT en um
daginn þegar Eimskip auglýsti eftir
vélstjói’um í Morgunblaðinu," segir
Helgi.
Hann kveður vélstjóra vera sam-
heldna stétt sem gott sé að starfa
fyrir. „Þegar litið er yfir 90 ára sögu
félagsins stendur ekki síst upp úr
barátta sú sem átti sér stað fyrir
þessa stétt og erfiðið við að fá hana
viðurkennda. Þeir sem leiddu félag-
ið á undan mér unnu það verk.
Nú eru vélstjórar fullkomlega við-
urkenndir á vinnumarkaði sem stétt-
arfélag og það stendur eitt að sínum
samningum eftir útgöngu úr Far-
mannasambandinu á sínum tíma.
Félagið hefur unnið að mörgum mik-
ilvægum málum, þar á meðal að fá
sett lög um atvinnuréttindi á sjó.
Eftir að ég kom hingað til starfa má
einnig nefna undanþágur, en löngum
var það þannig að allir fengu undan-
þágu til starfa sem vildu verða vél-
stjórar á sjó. Það var ákaflega mikil
og erfið vinna að koma þessu málum
í rétt horf, en ég met það svo að þau
séu komin í lag að mestu. Þegai-
stefnan er sett berjumst við fyrir
henni,“ segii' Helgi.
Afmælisdagskráin hefst klukkan
15 í dag í Tónlistarhúsi Kópavogs að
viðstöddum Ólafi Ragnari Gríms-
syni, forseta íslands. Davíð Oddsson
forsætisráðherra flytur þar ræðu
ásamt þeim Þórami V. Þórarinssyni
framkvæmdastjóra Vinnuveitenda-
sambands íslands, Björgvini Þ. Jó-
hannssyni skólameistara Vélskólans
og Helga Laxdal. Þá syngur Kai'la-
kórinn Fóstbræður, Signý Sæ-
mundsdóttir syngur, lúðrasveit leik-
ur og einnig strokkvartett.
Fimm sólarhringa streð í 12 vindstigum
STARF vélsljdra hefur á stundum ekki farið
jafn hátt og ýmissa annarra stétta í þjóðfé-
laginu. Helgi Laxdal, formaður Vélastjórafé-
lags Islands, segir þó margar sögur til um
ósérhlífni og elju vélstjóra við verstu hugs-
anlegu aðstæður, þar sem jafnvel mannslíf
voru í húfi. Helgi nefnir sem dæmi um þetta
frásögn af Birni Björnssyni vélstjóra, sem nú
er látinn.
„Björn vann ásamt áhöfn sinni í vélarúmi
Skaftafells þrotlaust í fimm sólarhringa,
bundinn við rennibekk eða aðalvél í 12 vind-
stigum og tilheyrandi veltingi, við að smíða
öxul og hjól í aðalvél skipsins. Það var þá
statt suður af Grænlandi á leið sinni til
Nýfundnalands, með dýrmætan farm af
fiski. Um síðir tókst að Ijúka viðgerðinni en
þá hafði skipið rekið um 300 sjómílur. Svo
ótrúlega sem það hljómar var skipið nánast
á sama stað og þegar bilunin átti sér stað
fimm sólarhringum fyrr,“ segir Ilelgi.
„Fréttir af því þegar skip verða fyrir vél-
SKAFTAFELL á siglingu, en skipið var selt úr landi í lok seinasta áratugar.
arbilunum og teijast í hafi eru oftast þannig
að sagt er frá að bilun hafi átt sér stað og
skipið hafi verið svo og svo lengi á reki. Að
lokum hafi nú allt komist í saint lag og skip-
ið sé á réttri leið. Áhöfninni, sem illa gekk
að festa blund og matast vegna veltingisins,
líði nú vel og að skip, áhöfn og farnmr séu
úr allri hættu.
Það gleymist býsna oft að geta þeirra
sem með þrotlausri vinnu, tæknikunnáttu
og hagleik tókst næstum hið óframkvæm-
anlega miðað við aðstæður. Þeirra sem
höfðu þrautseigjuna til þess að reyna aftur
og aftur, þeirra sem sveittir, skítugir og
útjaskaðir biðu í ofvæni við verklok; „tekst
það eða tekst það ekki, er ef til vill allt
puðið og svitinn til einskis?". Þetta eru vél-
stjórar skipanna, sem hafa í tímans rás
bjargað ómældum verðmætum með þraut-
seigju sinni, kunnáttu og leikni. Þeir ásamt
félögum sínum á sjónum eiga heiður okkar
og aðdáun."