Morgunblaðið - 20.02.1999, Page 26

26 LAUGARDAGUR 20. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
„Erum sár-
þjáðir á lík-
ama og sál“
Kúrdum hefur að undanförnu tekist
að vekja athygli umheimsins á sjálf-
stæðisbaráttu sinni með eindregnum
stuðningi við útlægan leiðtoga sinn, Ab-
dullah Ocalan. Sigurbjörg Þrastardóttir
fylgdist með mótmælastöðu Kúrda í
London og hitti þar m.a. að máli fram-
kvæmdastjóra Þjóðþings Kúrdistan.
KÚRDAR hafa í liðinni
viku setið um sendiráð
Grikklands um alla Evr-
ópu og staðið þar iyrir
fjölmennum og víða harkalegum
mótmælaðgerðum. Astæðan er
meintui- hlutur Grikkja í handtöku
Abdullah Öcalans, leiðtoga Verka-
mannaflokks Kúrdistan, PKK, en
hann var á mánudag seldur í hend-
ur tyrkneskum yfirvöldum eftir að
hafa leitað hælis í gríska sendiráð-
inu í Kenýa. Hér og hvar hafa
kúrdískir mótmælendur tekið
sendiráðsmenn í gíslingu og nokkr-
ir hafa borið eld að klæðum sínum
til að ítreka stuðning sinn við mál-
staðinn sem er í senn krafa um
lausn Öcalans og ósk um sjálfstjórn
Kúrda.
Ganga æðrulausir
í logana
„Við erum hátt í 30 milljónir en
eigum ekkert land og höfum engin
réttindi," sagði Bektas Kava sem
búsettur hefur verið í Bretlandi í
tæpa tvo áratugi. Kava tók ásamt
ungri dóttur sinni þátt í fimm hund-
ruð manna mótmælastöðu við
gríska sendiráðið í London á
fimmtudag. Við sendiráðsbygging-
una við Holland Park í vesturhluta
London var umsátursástand; innan
dyra sátu nærri eitt hundrað mót-
mælendur og neðst í götunni héldu
til margfalt fleiri stuðningsmenn
sem formæltu Tyrkjum og sungu
foringja sínum, Abdullah Öcalan,
lof. Karla og konur dreif að í hóp-
ferðabifreiðum allan daginn við
mikinn fögnuð þeirra sem íyrir
voru og fjölskyldur komu fótgang-
andi með börn í kerrum. Fólkið
söng baráttusöngva, klappaði fyrir
hrópandi ræðumönnum og steig
taktvísan dans þegar líða tók á
kvöldið og kólnaði í veðri. „Við er-
um ekki ofbeldisseggir. Það eina
sem við biðjum um er virðing og
eðlileg mannréttindi," sagði Kava
sem rekur fataframleiðslu í London
og stýrir þar fjölþjóðlegu starfsliði.
,Aðgerðir okkar eru friðsamlegar -
enn sem komið er. En um Ieið og
fréttist af pyntingum eða dauða
ERLENT
Morgunblaðið/Sigurbjörg
BEKTAS Kava og Jawad Mella fyrir utan gríska sendiráðið í London.
herra Öcalans mun hér allt loga í
ofbeldi og óeirðum," sagði Kava og
benti í kringum sig á menn sem
hvarvetna sökktu sér niður í nýút-
komin dagblöð í leit að fregnum af
foringja sínum.
A forsíðum flestra blaðanna var
mynd af Neilja Kanteper, 15 ára
gamalli stúlku sem kveikti í sér í
mótmælaskyni daginn áður. Kava
sagði sögulegar skýringar liggja að
baki örþrifaráðum mótmælenda á
borð við sjálfsíkveikjur. „Tyrkir
hafa rekið innlimunarstefnu í garð
minnihlutahópa frá því fyrir 1920
þegar fyrsti samningurinn um sjálf-
stætt ríki Kúrda var undirritaður í
Sévres. Þeir hafa pyntað okkur svo
lengi, bæði á líkama og sál, að við
erum sárþjáðir nú þegar og munai'
ekkert um að ganga í logana,“ sagði
Kava sem sjálfur hélt sig aftarlega í
hávaðasömum mótmælahópnum
ásamt kunningjum sínum og ungri
dóttur. „Einhvem tíma langar mig
að geta farið og sýnt dóttur minni
landið okkar,“ sagði hann. „Kúrdar
bíða allir þess dags.“
Kjömir þingmenn
dæmdir í fangelsi
„Við fórum fram á það að samfé-
lag þjóðanna máði stimpil hryðju-
verkamanna af Öcalan og tæki að
líta á hann sem pólitískan fanga,“
sagði Jawad Mella í samtali við
blaðamann Morgunblaðsins. Mella
er framkvæmdastjóri samtaka sem
kallast Þjóðþing Kúrdistan og em
regnhlífasamtök þjóðernissinnaðra
Kúrda um víða veröld. Samtökin
hafa starfað í 15 ár og hafa höfuð-
stöðvar í London. „Við starfrækj-
um undirdeildir í ýmsum löndum,
líka í Kúrdistan en þar er starfsem-
in að sjálfsögðu leynileg," útskýrði
Mella. Hann hefur búið í London í
15 ár sjálfur en kveðst ætíð verða
Kúrdi.
„Það er okkur lífsnauðsynlegt að
fá að halda í tungu okkar og menn-
ingu, rétt eins og þið Islendingar
hljótið að hugsa um ykkar tungu-
mál og menningararfleifð. En í
Tyrklandi jafnast það á við glæp að
segjast vera Kúrdi. Orðið Kúrdist-
an er bannorð og allt sem því teng-
ist. Tyrknesk yfirvöld hafa jafnvel
breytt litnum á umferðarljósunum
á svæðum Kúrda í Tyrklandi og
sett bláar perar í stað hinna grænu.
Rauður, gulur og grænn eru nefni-
lega litirnir í fána Kúrdistan," sagði
Mella. „Þeir reyndu líka áram sam-
an að bæla niður hátíðarhöld Kúrda
sem fagna áramótunum þann 21.
mars. Að lokum lýstu þeir yfir sinni
eigin hátíð þann dag og innlimuðu
þannig okkar hátíð í sitt skipulag.“
Mella fullyrti að þótt Tyrkir hefðu
fyrir tveimur árum slakað á banni
við kennslu í kúrdísku í skólum
hefði það aðeins verið til þess að
sýnast í augum umheimsins.
„Kúrdar sem kosnir voru til þings í
Tyrklandi fyrir fímm áram fengu
að kenna á stífni tyrkneskra yfir-
valda. Nokkrir þeirra sóra þing-
skapareið sinn á kúrdísku og voru
samstundis dæmdir til fimmtán ára
fangelsisvistar. Þar dúsa þeir enn.“
Samtíminn einkennist
af sáttavilja
Mella var yfirvegaður í frásögn
sinni, talaði lágt, en sjá mátti að
honum lá mikið á hjarta. Hann
bætti við að 20 þúsund Kúrdar
sætu í haldi sem pólitískir fangar
og þúsundir væru í útlegð. Slagorð-
ið „Tyrkir - fasistar" ómaði að baki
honum og af og til týndust orð hans
í lófaklappi þeirra sem hlýddu á
ræðumenn með gjallarhorn fremst
í hópnum.
Mella vék talinu að Abdullah
Öcalan sem Tyrkir telja ábyi'gan
fyrir dauða 29 þúsund manna í
blóðugri frelsisbaráttu undanfar-
inna tveggja áratuga. Mella ítrek-
aði að Þjóðþing Kúrdistan hefði
engin tengsl við fylkingu Öcalans,
PKK, en neitaði þó ekki stuðningi
við hinn útlæga leiðtoga.
Mella kvað ímynd Kúrda á al-
þjóðavettvangi litaða af áróðri
Tyrkja sem hefðu yfir að ráða öfl-
ugum áróðursvélum. Sagði hann þá
jafnvel beita mútum til þess að
breiða út óhróður um Kúrda og
gegn slíku mætti sín lítils útgáfa
Kúrda af sannleikanum. „Tvær
milljónfr Kúrda hafa verið drepnar
- hvers vegna hlustar enginn á okk-
ur? Hvers vegna samþykkja Sa-
meinuðu þjóðimar ekki Kúrdistan
sem sjálfstætt ríki? Vestrænar
þjóðir ganga nú á milli stríðandi
fylkinga í hverju landinu á fætur
öðra og leiða menn að samninga-
borði. Sjáðu til dæmis hvað þeir
hafa lagt á sig í Kosovo þar sem
ástandið er ekki ósvipað og í Kúr-
distan. Byrinn er þannig í veröld-
inni um þessar mundir að það ætti
ekki að vera erfitt að brydda upp á
sáttaviðræðum. Fyrir 20-30 árum
var það kannski draumsýn, þá var
líka draumsýn að Berlínarmúrinn
félli og að ríki Sovétríkjanna fengju
sjálfstæði. Það gerðist hins vegar
og meira að segja án blóðsúthell-
inga. Af hverju getur draumur okk-
ar um sjálfstæði ekki líka ræst?“

Staða Kúrda ætíð ver-
ið verst í Tyrklandi
Kúrdar eru oft sagðir
eina fjölmenna þjóðin
í heiminum sem ekki
á eigið ríki. Auðunn
Arnórsson fékk Erlend
Haraldsson, sem þekkir
vel sögu Kúrda, til að
segja frá bakgrunni rétt-
indabaráttu þeirra.
Erlendur
Haraldsson
ALLT frá því Vesturveldin gáfu
upp á bátinn áform um að setja á
stofn sérstakt ríki Kúrda þegar
Tyrkjaveldi var leyst upp við lok
heimsstyrjaldarinnar fyrri, hafa
Kúrdar skipzt að mestu niður á
fjögur lönd sem öll eiga í óvin-
veittum samskiptum, þ.e. Tyrk-
land, Sýrland, írak og Iran. Talið
er að Kúrdar séu á bilinu 20-25
milljónir, en erfítt er að segja ná-
kvæmlega til um það þar sem
þeirra er sjaldnast getið í opinber-
um manntalstölum ríkjanna sem
þeir búa í.
Erlendur Haraldsson, sálfræði-
prófessor við Háskóla Islands,
hefur um áratuga skeið fylgzt með
örlögum Kúrda og verið í tengsl-
um við talsmenn þeirra. Hann
ferðaðist um Kúrdahéruð Iraks og
írans á sjöunda áratugnum og
skrifaði bók um kynni sín af bar-
áttu þeirra. Morgunblaðið fékk
Erlend til að greina stuttlega frá
bakgrunni þessarar baráttu.
„Staða Kúrda hefur alla tíð ver-
ið verst í Tyrklandi. Það var í
rauninni miklu betra að lenda
undir stjórn Breta [eins og varð
hlutskipti Íraks-Kúrda] en gamals
ríkis eins og Tyrkjaveldis. Þar
vora mannréttindi ekki virt og fá-
tæklegar hugmyndir við lýði um
slíkt,“ segir Erlendur.
Tyrkir virtu ekki S'evres-
samninginn, sem undirritaður var
af Tyrkjum og bandamönnum árið
1920 og kvað á um stofnun nýrra
ríkja í kjölfar upplausnar Tyrkja-
veldis Ottómana. Átthagar flestra
Kúrda voru innan landamæra hins
gamla Tyrkjaveldis.
Þar sem S' evres-samningurinn
komst aldrei til framkvæmda var
gerður annar samningur, kenndur
við Lausanne. „í þessum samningi
var Kúrdum, einnig innan tyrk-
nesku landamæranna, heitið viss-
um menningarlegum réttindum
um notkun tungumáls þeirra
o.s.frv., en þau voru aldrei virt,“
segir Erlendur. „Það hefur alla tíð
- þangað til því var breytt að
nafninu til nýlega - verið strang-
lega bannað í Tyrklandi að rita og
birta nokkuð á prenti á tungu
Kúrda. (...) Hvergi er notuð
kúrdíska í bamaskólum, Kúrdum í
Tyrklandi hefur meira að segja
verið bannað að syngja opinber-
lega á móðurmáli sínu.“
Þessi harða kúgunarstefna
Tyrkja gegn kúrdísku þjóðerni
hefur „að sjálfsögðu valdið mikl-
um illindum,“ að sögn Erlends.
Hófsamir Kúrdar, sem tekizt hef-
ur að koma sér inn í viðurkennda
stjómmálaflokka og hlotið kosn-
ingu á þing, hafa verið dæmdir til
fangelsisvistar í hvert sinn sem
þeir hafa gerzt svo djarfir að
vekja máls á auknum réttindum til
handa þjóðarbroti þeiiTa. Áætlað
er að um fimmtungur íbúa Tyrk-
lands séu Kúrdar. íbúar Tyrk-
lands era nú um 60 milljónfr og
Tyrklands-Kúrdar því á að gizka
12 milljónir. Þeir era súnní-
múslimar eins og Tyrkir.
„Þetta er stór þjóð, sem ekki er
hægt að breyta í Tyrkja svona í
einu vetfangi," segir Erlendur.
Milljón í útlegð
Gizkað er á, að á tímabilinu frá
árinu 1992 hafi tyrkneski herinn
jafnað við jörðu yfir þrjú þúsund
kúrdísk ljallaþorp í þeim tilgangi
að tryggja að uppreisnarmenn
PKK, hins bannaða Kúrdíska
verkamannaflokks Abdullah Öcal-
ans, ættu hvergi höfði að halla.
Um 50.000 stjómarhermenn
halda uppi eftirliti í Kúrdahéruð-
um Tyrklands, sem kostar ríkis-
sjóð a.m.k. 8 milljarða Bandaríkja-
dala á ári. Með þessum aðferðum
hefur Tyi-kjum tekizt að fækka liði
PKK niður í um 8.000 virka
skæraliða og sett athafnafrelsi
þeirra verulegar skorður. En, eins
og tímaritið Economist bendir á,
íþyngir þetta fjárhagi ríkisins
mjög og hefur eyðilagt landbúnað
og efnahags suðausturhluta lands-
ins, auk þess að hafa þrýst heilli
kynslóð Kúrda í útlegð og í arma
PKK. Um ein milljón landflótta
Kúrda frá Tyrklandi era búsettir
víðs vegar um Evrópu.
Talið er að um 30.000 manns
hafi fallið í valinn á þeim fimmtán
árum sem PKK hefur staðið í
skærahernaði gegn stjórnarher
Tyrklands. Ekki sér fyrir endann
á þessum átökum þótt skæraliða-
leiðtoginn Öcalan sé nú fallinn í
hendur Tyrkja.
I
w