Morgunblaðið - 08.04.1999, Qupperneq 56

56 FIMMTUDAGUR 8. APRÍL 1999
MINNING
MORGUNBLAÐIÐ
+ Kjartan Gunnar
Helgason var
fæddur í Unaðsdal á
Snæíjallaströnd 18.
september 1925.
Hann lést á Landa-
koti 26. mars síðast-
liðinn. Kjartan var
sonur hjónanna
Helga Guðmunds-
sonar, f. 18.9. 1891,
d. 8.10. 1945, Jóns-
sonar bónda að
Berjadalsá á
Snæfjallaströnd og
konu hans Guðrún-
ar Ólafsdóttur, f.
3.7. 1897, d. 24.11. 1987, K.
Þórðarsonar á Strandseljum í
Ögursveit, áður bónda í Hest-
fjarðarkoti. Heigi og Guðrún
hófu sinn búskap á Strandselj-
um og bjuggu þar til 1922 og
frá 1922-1945 í Unaðsdal.
Helga og Guðrúnu varð 16
barna auðið: Guðmundur, f.
1920, d. 1997, maki Margrét
Guðmundsdóttir. Guðbjörn
Á.S., f. 1921, d. 1985. Ólafur, f.
1921, maki Sigríður Guðmunds-
dóttir. Steingrímur, f. 1922,
maki Eyvör Hólmgeirsdóttir.
Guðríður, f. 1923, maki Gestur
Kristjánsson, Kjarfan Gunnar.
Guðbjörg Kr., f. 1926, Jón, f.
1927, maki Snjólaug Þorsteins-
dóttir. Sigurborg Sigr., f. 1928,
sambýlismaður Einar V. Sig-
urðsson. Eiginmaður hennar
var Sigfús Halldórsson, fátinn.
Hannibaf, f. 1930, maki Sjöfn
Helgadóttir. Matthías, f. 1931,
maki Elín Ragnarsdóttir. Sigur-
Iína, f. 1932, maki Steinar B.
Hver getur sett sig í spor ungs
manns sem þarf að fást við margar
stórar fréttir sama dag. Faðir hans
látinn úr illvígum sjúkdómi, hann
þarf að sjá fyrir stóru heimili með
hjálp móður sinnar og yngri systk-
ina. Tímamir eru viðsjárverðir, en
hann skal einskis láta ófreistað til
að fjölskyldunni líði vel, til að búið
beri sig og sveitin fagra en harðbýla
fái blómstrað. Þetta þrennt var það
sem hann lifði íyrir. Fjölskyldan,
búið, byggðin. Stundum fannst mér
röðin ruglast hjá honum. Þá stóð
hann í stappi við hin ýmsu yfirvöld
sem gjarnan þóttust vita betur um
hvernig framtíð dreifbýlisins væri
best borgið. En oft lenti síðasta orð-
ið hjá Kjartani í Dal. Gjarnan þurftu
hærra virtir herrar að fara að ráð-
um bóndans kappsfulla og metnað-
argjarna.
Elsku pabbi og elsku afi. Takk
fyrir allar stundirnar saman. Yndis-
legri pabba og afa er ekki hægt að
hugsa sér og erfitt að sætta sig við
að þú sért horfinn á braut. Þú varst
alltaf tilbúinn að eiga stund, alltaf
tilbúinn að strjúka tár af kinn. Við
söknum þín óumræðilega mikið en
vitum að Guð og Jesús passa þig
fyrir okkur. Ég man eftir hríðinni
svörtu þegar þú varst úti og ég beið
eftir þér. „Fer ekki pabbi að koma?“
spurði ég. „Jú, jú,“ sagði amma og
gekk á milli glugganna. „Fagranes-
inu hlýtur að hafa seinkað.“ „Sonur,
þú verður að halda þér fast í bandið,
annars þurfum við Lappi að leita að
þér.“ „Vertu sæll, elsku drengurinn
minn, nú ertu orðinn tíu ára og get-
ur alveg verið að heiman í skólanum
í einn mánuð. Við mamma þín
björgum okkur alveg.“
Óskaplega var gott, afi, að koma
til þín í Mosfellsbæinn og kúra við
hliðina á þér. Þú varst svo duglegur
að segja mér sögur og öxlin þín var
svo mjúk og góð.
Það er víst að marga mannkosti
þarf sá að hafa til að bera sem búið
hefur í Unaðsdal. Þó Ólafur jafna-
kollur hafi valið sér búsetu á þess-
um stað er hann nam Snæfjalla-
strönd frá Langadalsá allt til Sand-
eyrarár, aldeilis góða dagleið og yfir
eitt jökulvatn að fara, þá hefur nafn-
ið eitt, þó fegusta bæjarnafn á Is-
landi sé, stoðað lítt að vetrarlagi.
Fáir staðir eru harðbýlli en
Jakobsson. Haukur, f.
1934, maki Ester Sig-
urjónsdóttir. Lilja, f.
1935, maður hennar
var Jón Valdimars-
son, þau skildu. Auð-
unn Of., f. 1936, maki
Kristín Þ. Gísladóttir.
Lára, f. 1938, maki
Vignir Ö. Jónsson.
Kjartan kvæntist
21. júlí 1951 eftirlif-
andi eiginkonu sinni,
Salvöru Stefaníu Ing-
ólfsdóttur frá Skjald-
þingsstöðum í Vopna-
firði, Eyjólfssonar
bónda þar, frá Fagraneskoti í Að-
aldal, og konu hans Elínar Salínu
Sigfúsdóttur frá Einarsstöðum í
Vopnafírði. Börn Kjartans og
Stefaníu eru: 1) Elín Anna, starfs-
maður á Haukeland-sjúkrahúsinu
í Bergen, f. 17.2. 1951. Maki
Hrafnkell Baldur Þórðarson, yf-
irlæknir í Bergen, f. 31.7. 1952.
Börn þeirra: Reynir Snær, nemi,
f. 18.6. 1975. Eyþór Atli, nemi, f.
25.10. 1976. Sólrún Stefanía,
nemi, f. 17.3. 1980. Hrafnkell
Freyr, nemi, f. 24.3. 1981. Kjart-
an Gunnar, nemi, f. 12.4. 1989. 2)
Helgi, starfsmaður More Edelfisk
í Molde, f. 15.3. 1952. Fv. maki,
Ásta Albertsdóttir, þau skildu.
Börn þeirra: Gunnar Þór, sölu-
maður, f. 23.10. 1974, dóttir hans
Birta María, f. 28.1. 1997. Stefán
Orri, nemi, f. 23.10. 1976. Sigrún
Edda, nemi, f. 12.7. 1982. Sunna
Rut, nemi, f. 27.3. 1990. 3) Ingi-
björg, bréfberi, f. 7.7. 1955. Maki
Einar Þórir Magnússon, rafvirki,
f. 26.6. 1955. Börn þeirra: Magn-
Snæfjallaströnd. Drangajökull skýl-
ir að sumri en er öllu óvægnari að
vetrarlagi. Þetta veit sá einn sem
reynir. Fólk sem býr við þessar að-
stæður þarf umfram allt að vera
samtaka. Það voru hjónin í Unaðs-
dal svo sannarlega ætíð og ekki síst
þegar erfiðleikar steðjuðu að. Enda
var Unaðsdalsbúið stórt, mörgu
þurfti að sinna og margir í heimili.
Takk, elsku pabbi, og takk, elsku
afi, fyrir allar góðu stundirnar.
Takk fyrir að fá að hlæja með þér
og gleðjast. Þú ert langbesti pabbi
og afi í öllum heiminum.
Angar Unaðsdalur
eins og fyrr á tíð,
húsatún, fjara og hlíð,
kirkja og sveitasalur
sumarveður blíð.
Hví er þá stundin stríð?
Er fullvirðisréttur falur?
Að flytja á annan stað?
Fámennið amar að.
Á þá að falla frá
fegursta bæjarnafnið
sem Islandssagan á?
Á ströndinni bíða bæir,
bæir tveir.
Óvissir eru þeir.
Það er erfítt að yfirgefa
óðul og minningalönd.
En við örlögum tímans
reisir enginn rönd.
Blaktir spurning í brjósti:
Hvað bíður þín, Snæfjallaströnd?
(Guðmundur Ingi Kristjánsson.)
Ingólfur, Stefanía
Dröfn og Jón Gunnar.
Elskulegi tengdapabbi. Ég er svo
þakklát fyrir árin sem ég fékk að
eiga þig sem tengdafoður, þó að þau
ár hafi verið allt of fá. Þú varst mér
sem annar faðir. Ég hafði nýlega
misst minn ástkæra föður þegar ég
kynntist þér, elsku Kjartan, og þú
reyndist mér sem góður pabbi.
Elsku Kjartan, það er svo margt
sem mig langar til að segja, margar
minningar sem skjóta upp kollinum
á þessum tímamótum. Tíminn var of
stuttur. Ég átti eftir að segja þér
svo margt, hve mér þótti vænt um
þig, hve mikils virði þú varst mér.
En það er ekki of seint því ég veit
og trúi að þú sért með okkur öllum
ús, nemi, f. 30.1. 1981, Salvör
Ósk, f. 1.3. 1994, dóttir Einars;
Hrafnhildur Ása, f. 29.4. 1976.
4) Ingólfur, skólastjóri, f. 23.9.
1962. Maki Jörgína Elínbjörg
Jónsdóttir, leiðbeinandi, f. 25.9.
1956. Börn þeirra: Stefanía
Dröfn, f. 1.6. 1993, Jón Gunnar,
f. 14.1. 1995. Dætur Jörgínu
eru: Eva Lind, hárgreiðslunemi,
f. 28.7. 1977, sambýlismaður
Daði Hrafnkelsson, nemi, dóttir
þeirra Rebekka Ellen, f. 15.8.
1998. Ninja Dögg, nemi, f. 1.9.
1983.
Kjartan ólst upp í Unaðsdal
við almenn sveitastörf. Hann
fékk sína barnaskólamenntun í
sinni sveit en sótti síðar ýmis
námskeið er vörðuðu búnaðar-
störf. Kjartan tók við búi í Un-
aðsdal með móður sinni og
yngri systkinum haustið 1945 er
faðir hans lést. Hann stýrði þar
búskap ásamt móður sinni til
1950 er þau Stefanía tóku alfar-
ið við rekstri búsins. í Unaðsdal
bjuggu þau til 1994 er búskapur
lagðist þar af og hafa átt heim-
ili í Mosfellsbæ siðan. Kjartan
gegndi fjölmörgum trúnaðar-
störfum fyrir sína sveit. Hann
sat í hreppsnefnd Snæfjalla-
hrepps í meira en þijátíu ár,
var oddviti, sat í sýslunefnd N-
ísafjarðarsýslu í rúm tuttugu ár
og sat í ýmsum nefndum á veg-
um hreppsins. Þá sat hann í
stjórn Mjólkursamlags Isfirð-
inga í tuttugu og fimm ár.
Utför Kjartans er gerð frá
Bústaðakirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30. Jarðsett
verður í Mosfellskirkjugarði.
stundum þó að við sjáum þig ekki.
Ég veit að nú líður þér vel og þú ert
eins og þú varst vanur, kátur og
glaður og pínulítið stríðinn. Ég trúði
því aldrei að þú fengir ekki að njóta
góðra ára. Þig langaði að gera svo
margt. Af hverju er lífið svona?
Þess í stað máttir þú heyja erfiða
baráttu við illvígan sjúkdóm sem
bar sigur út býtum að lokum. Allan
þann tíma barst þú höfuðið hátt. En
svo kom símtalið, þér hafði hrakað
og örfáir klukkutímar Iiðu. Þá var
okkur sagt að allt væri búið. Þú
varst dáinn. Því miður var stundin
runnin upp.
Það er komið að kveðjustund,
elsku Kjartan. Á slíkum stundum
lítum maður um öxl og upp koma
minningar og myndir liðinna tíma. í
Unaðsdal höfum við Ingólfur lifað
mestu hamingjustundir lífs okkar.
Þú samgladdist af öllu þínu hjarta
og fyrir þessar stundir verðum við
alltaf innilega þakklát. Við geymum
þær í hjarta okkar um ókomna tíð
eins og við geymum minninguna um
þig-
Með þessum fátæklegu orðum
kveð ég þig, elsku Kjartan. Megir
þú hvfla í friði.
Elsku Stefa, þér votta ég mína
dýpstu samúð.
Megi Guð gefa þér styrk í þinni
miklu sorg.
Þín tengdadóttir,
Jörgína.
Sem ábúandi í Unaðsdal á
Snæfjallaströnd öðlaðist Kjartan
móðurbróðir minn goðsagnakennda
vídd fyrir frændgarð sinn. Hann
varð tengiliður við dulmagnaðan
uppruna, við kynngimagnaðan stað
sem fóstrað hafði ein frjósömustu
hjón landsins, ömmu mína og fjöl-
margra annarra, hana Guðrúnu
Olafsdóttur, sextán barna móður í
mannheimum, að ógleymdum harð-
jaxlinum honum Helga afa. Þau
höfðu keypt af kjarkmanninum Kol-
beini í Dal og tekist að erja jörðina
og húsa upp á nýtt þrátt fyrir
kreppu og basl. Við þessum
hornótta veruleika tók Kjartan
Helgason og hélt þannig uppi
merkjum íslenskrar bændamenn-
ingar í þúsund ár.
En það var ekki sjálfgefið.
Einn haustdag í lok seinni heims-
styrjaldarinnar - Kjartan var þá
elstur sona í föðurgarði - berst hon-
um bréf sunnan af Selfossi. Það er
frá föður hans sem liggur banaleg-
una syðra. Hvort hann vilji ekki
taka við búinu og hjálpa móður sinni
að koma börnunum á legg, þeim
sem yngri eru? - Maður getur reynt
að ímynda sér hvernig tvítugum
manni sem hefur vel getað hugsað
sér annað hlutskipti er innanbrjósts
þegar hann les þetta örlagaríka
bréf. Enginn veit hvernig það var
orðað eða hvað það innihélt að öðru
leyti, við vitum það eitt að Kjartani
rann blóðið til skyldunnar og axlaði
sína ábyrgð af einurð og festu.
Er þetta ekki hin sanna hetjudáð?
Að bregðast við kvöðum hversdags-
ins án þess að æðrast? Alltént geta
margir verið þakklátir Kjartani fyr-
ir að bregðast vel við á ögurstundu.
Fimm árum síðar kemur ný
kaupakona í Unaðsdal, ættuð aust-
an af fjörðum. Það er Stefanía Ing-
ólfsdóttir og Kjartan sver sig þá í
ættina með því að „klófesta hana hið
snarasta", eins og hann orðaði það
við mig á góðri stundu. Þau ákveða
að búa í Unaðsdal og halda áfram
þeirri uppbyggingu sem þar var
hafin. Þetta gera þau af miklum
dugnaði og í hálfa öld reka þau eitt
myndarlegasta býli við Djúp. Víst
er að margur Vestfirðingurinn hef-
ur dafnað vel á mjólkinni úr fjósinu í
Dal og verið þakklátur fyrir, enda
ekki alltaf yfrið framboð af vökvan-
um þeim þar vestra.
Eftir stöðugar jarðabætur var
Unaðsdalur orðinn býsna gjöfult
býli. Þai- voru góð tún sem spruttu
að öllu jöfnu geysivel. En veturnir
voru oft harðir. Norðanstrengur
stendur gjarna niður dalinn og gerir
illstætt og erfitt að rata. Oft þurfti
Kjartan að brjótast við illan leik
með afurðirnar inn í Bæi í veg fyrir
Djúpbátinn og var nokkrum sinnum
hætt kominn, átti einu sinni hundi
sínum líf að launa. Stundum þurfti
hann að moka á undan sér eða sel-
flytja afurðirnar yfir skafla. Starf
sem þetta hefur útheimt mikið þrek
og þrautseigju og það án allrar
áhættuþóknunar.
Eftir áratuga glímu við náttúru-
öflin standa þau Kjartan og Stefa
frammi fyrir því að einungis tvö býli
eru eftir á Snæfjallaströndinni, þar
sem eitt sinn höfðu búið hundruð
manna. Þegar svo er komið ákveða
þau að bregða búi og flytja suður í
Mosfellsbæ, skilja túnin eftir handa
fíflum og sóleyjum. „Eftir nokkur ár
verður ekkert gagn í að slá þetta,“
sagði Kjartan við mig fyrir þremur
árum og horfði yfir túnin.
En það var ekkert við því að gera.
Og svo stóðum við í tómu fjósinu
einn fagran sumardag þegar sólin
fyllti það af sebrahestum og stelk-
urinn kvað lífsins ljóð útifyinr eins
og ekkert hefði í skorist. Við stóðum
þar tveir, hann að loknu ævistarfi,
og ég spyr: „Hvernig er þér innan-
brjósts?" En treginn var allur minn,
hans var léttirinn. Það var léttir
manns sem gekk uppréttur, þrátt
fyrir allt, frá langærri glímu við
náttúniöflin í harðbýlustu sveit á Is-
landi. Manns sem hafði orðið að
strengja kaðal milli bæjarhúsa og
fjóss svo hann fyki ekki út í buskann
á leið til gegninga.
Er það furða þótt maður hafi
stöku sinnum spurt hann á góðum
stundum úti á Isafirði - hálft í
spaugi, hálft í alvöru - hvort hann
hefði nokkuð lesið um Bjart í
Sumarhúsum nýlega. Það var hin
síðari ár, þegar honum virtist eitt og
annað orðið mótdrægt landbúnaðin-
um og byggð var á fallanda fæti við
Djúp. Ekki það að hann sáði í akur
óvinar síns alla tíð eins og sam-
verkamaður hans í bókmenntunum,
en vissulega voru ytri skilyrði óhag-
stæð á stundum og ekki held ég að
þau hjónin hafi verið ofhaldin af
umbuninni. Unaðsdalur stóð ekki
alltaf undir nafni þótt hann skartaði
fegursta bæjarnafni sem Islands-
sagan á, eins og segir í einu ljóða
Guðmundar Inga Kristjánssonar.
Margan vetrardaginn, þegar hat-
rammur norðanvindurinn dembdi
sér niður af jöklinum og þaut voveif-
lega í ufsum, hefur hann verið sann-
kallaður óyndisdalur. Þá fór ekki
KJARTAN GUNNAR
HELGASON
mikið fyrir útsýninu sem annars er
svo óviðjafnanlegt úr stofugluggan-
um í Dal og gerir menn víðsýna.
Ekki lét Kjartan einangrun og
ei-fiðar samgöngur aftra sér frá því
að gegna ýmsum stjórnunarstörfum
fyrir hönd sinnar sveitar. Oft þurfti
hann að halda á fundi til Isafjarðar,
sem oddviti, sýslunefndarmaður eða
sem stjórnarmaður í Orkubúi Vest-
fjarða og Mjólkursamlagi ísfirð-
inga, og kom þá sem betur fer oftast
við hjá okkur á Urðarveginum.
Eftir að þau hjónin fluttust suður
undir Esjuhlíðar vörðu þau sumrum
vestra meðan Kjartani entist heilsa.
Því miður bilaði hún fullsnemma, en
það er þó huggun að Kjartan naut
þeirra daga sem hann fékk að af-
loknu merku ævistarfi, enda maður
mannelskur og félagslyndur. Hann
var víða heima og hafði næmt auga
fyrir spaugilegri hliðum lífsins og
því var gott að vera í návist hans.
Þessi harðgeri frændi með hlýja
brosið byggir nú unaðsdal eilífðar-
innar. Oft á ég eftir að hugsa til
hans þar og finna fyrir honum í
ki’ingum mig. Unaðsdalur á
Snæfjallaströnd verður ekki samur
eftir í neinum skilningi.
Rúnar Helgi Vignisson.
Nú þegar mér barst andlátsfregn
vinar míns, Kjartans Helgasonar,
þar sem ég er staddur á erlendri
grund kemur mér í hug hve sterkur
stólpi þessi maður var samfélagi
sínu við Isafjarðardjúp um langan
aldur ásamt konu sinni og fjöl-
skyldu í Urðardal á Snæfellsströnd.
Hann var um fjölda ára oddviti
hreppsnefndar Snæfellshrepps.
Kjartan var einstaklega hlýr maður
í viðmóti og öll hans störf heima fyr-
ir eða á félagslegum vettvangi ein-
kenndust af því. Kjartan og Stefan-
ía bjuggu afar myndarlegu búi alla
sína tíð í Unaðsdal og lögðu sitt
framlag ómælt á vogarskálarnar til
áframhaldandi byggðar í sínu sveit-
arfélagi og við Isafjarðardjúp. Þau
brugðu búi fyrir nokkrum árum og
hafa að hluta búið í nágrenni við
mig hér í Mosfellsbæ en yfir sumar-
ið í Unaðsdal.
Kjartan var mikill áhugamaður
um skautaíþróttina frá barnsaldri
og var mikið á skautum við Djúp.
Fyrir rúmu ári eða í mars 1998 er
hann var nýkominn af spítala eftir
aðgerð vegna síns erfiða sjúkdóms
fór hann með mér upp á Hafravatn
og fór á skauta í síðasta sinn.
Ég sendi mínar bestu kveðjur til
Stefaníu, barna hennar og fjöl-
skyldu.
Gylfi Guðjónsson og fjölskylda.
Nafngiftin Unaðsdalur á
Snæfjallaströnd felur í sér innri and-
stæður hörku og mýktar. Minnir
kannski á þá drauma, sem íslensk
þjóð ól löngu síðar með sér um sælu-
reiti inni á Odáðahraunum landsins á
myrkum öldum og köldum, þar sem
sauðir gengu sjálfala og hrammur
valdsins náði ekki til búandfólks.
Samt er nafnið ekki síðari tíma til-
búningur. Unaðsdalur er landnáms-
jörð og ber vitni fógnuði landnáms-
mannsins, Ólafs jafnakolls, þegar
goðin af örlæti sínu fengu honum
þennan hluta jarðarinnar til stað-
festu. Raunar nam Ólafur alla
Langadalsströnd og Snæfjallaströnd
til Sandeyraróss og mun þar víða nú
þykja landkostir jafngóðir eða betri
undir bú. En hinu mun erfitt að mót-
mæla að óvíða getur betra útsýni um
Djúpið allt frá Stigahlíð að Botni.
Við nafngiftina fór honum og öðru-
vísi en Önundi Tréfæti nágranna sín-
um handan Drangajökuls er orti um
vistaskiptin:
Hef eg lönd og fjölð frænda
flýit en hitt er nýjast.
Köld eru kaup ef hreppik
Kaldbak en læt akra.
I frásögn Landnámu af Ólafi
jafnakolli er enga eftirsjá að finna.
Honum fínnst bersýnilega, eins og
Jónasi Hallgrímssyni síðar, að hann
sé kominn „hingað í sælunnar reit“.
Aðrar landnámsjarðir eru kenndar
við menn, eða skepnur eða stað-
háttu, segir dr. Haraldur Matthías-
son. „Hitt er afar sjaldgæft, að ör-