Morgunblaðið - 08.04.1999, Síða 57

MORGUNBLAÐIÐ
MINNING
FIMMTUDAGUR 8. APRÍL 1999 5 7
nefni séu dregin af mannlegum
kenndum."
Þessari jörð, Unaðsdal, fæðingar-
jörð sinni, vígði Kjartan Helgason
frændi minn, alla krafta sína og
byggði upp sem stórbýli. Auð\dtað
má núna að leikslokum spyrja hvort
ævistarfíð hafí ekki verið unnið fyrir
gýg, þegar ekki aðeins Unaðsdalur
heldur Snæfjallaströndin öll er í eyði
komin. Mælt á mælikvarða
mannsævinnar kann svo að virðast,
en hitt hafa margir fýrir satt, að höf-
undur sköpunarverksins hafi á ann-
an kvarða og spyrji um það eitt
hvort ævistarfið hafí verið unnið af
alúð og af fullum heilindum. Sé svo
mun Kjartan hljóta betri móttökur
annars heims, en við getum flestir
vænst samtíðarmenn hans.
Þótt á Snæfjallaströnd vori yfír-
leitt seint, og vetrarhörkur séu þar
fremur regla en undantekning, átti
byggð þar þó sín blómaskeið. Eitt
slíkt vai- um síðastliðin aldamót og
nokkuð fram eftir öldinni. Fjölmenn
byggð tómthússfólks reis yst á
ströndinni næst fiskimiðunum við
Gullhússár og Snæfjöll, Berjadalsár
og Skarð. Þar tókst fátæku fólki að
framfleyta stórum fjölskyldum við
aðstæður, sem okkur nútímafólki
eru næstum óskiljanlegar, og unga
fólkinu á okkar dögum lokuð bók.
Landbúnaður var þessari byggð
stoð fremur en stytta, eins og víðar á
Vestfjörðum. Það var sjávarfangið
sem allt byggðist á. Með vaxandi
viðgangi vélbátanna hlaut þessi
byggð að leggjast af og unga fólkið
að sópast til sjávarplássanna við ut-
anvert Djúpið að vestanverðu, Bol-
ungarvík, Hnífsdal, ísafjörð og
Súðavík eða þaðan af lengra. Afkom-
endur þessa fólks eru nú dreifðir
víða um land og raunar lönd.
Eg kom til sumardvalar í Unaðs-
dal vorið 1945 til Guðrúnar móður-
systur minnar og manns hennar
Helga Guðmundssonar. Þau höfðu
þá búið þar í næstum aldarfjórðung
og eignast 16 börn, tíu sonu og sex
dætur. Átta þeirra voru þá ennþá
heima og heimilið fjölmennt enda
bættist við þennan hóp kaupafólk að
sumrinu auk ættingja og vinafólks
sem dvaldi um lengri tíma eða
skemmri. Þarna var ég átta næstu
sumur, og síðar hið níunda við harða
vinnu en skemmtilegan félagsskap
og gott atlæti, eins og væri ég einn
úr systkinahópnum. Helgi bóndi
hafði mikið umleikis. Hann þótti
vinnuharður, en þó umfram allt
ósérhlífinn. Öll störf léku í höndum
hans utan húss sem innan. Ungur
varð hann formaður í Ögurnesi og
gat sér orð fyrir kapp og elju og
sóttust þeir lítt eftir skiprúmi hjá
honum, sem voru mikils svefns
þurfi. Þegar hér vai' komið hafði
hann byggt upp bú í Unaðsdal, sem
var allstórt á þeirrar tíðar mæli-
kvarða með allt að þrjú hundruð fjár
og 10-12 kýr í fjósi. í Unaðsdal hafði
löngum verið tvíbýli, að hálfu eign-
arjörð en að hálfu í eigu kirkjunnar,
en Helgi náði fljótlega allri jörðinni.
Á kreppuárum þurfti þó meira til að
framfleyta mannmörgu heimili og
smíðaði hann sér þá vélbátinn Una
og dró á honum drjúga björg í bú.
Hingað til höfðu allar jarðabætur
verið unnar með handverkfærum.
En haustið áður hafði Helgi keypt
gamla International dráttarvél á
járnhjólum frá ísafirði og þetta vor
höfðu verið unnar með henni senni-
lega meiri jarðabætur en alla hans
búskapartíð fram að þessu, síðasta
þýfinu úr túninu eytt og verulegt
land brotið til viðbótar undir sáð-
sléttur, kartöflu- og rófugarða. Það
duldist engum að þetta ár hinna
miklu stórvirkja var Helgi í Unaðs-
dal sárþjáður maður en gerði lítið
úr. Hann lést úr krabbameini þann
8. okt. um haustið aðeins 54 ára
gamall.
Þrír elstu bræðurnir, sem heima
voru, tóku. nú við búsforráðum
ásamt Guðrúnu móður sinni: Kjart-
an tvítugur, Jón 18 ára og Hannibal
15 ára. Það var hvergi slakað á og
fram haldið á sömu nótum og Helgi
bóndi hafði hafið og nú af krafti,
dugnaði og áræði ungra manna.
Enn sveif andi ungmennafélaga
yftr vötnunum á þessum árum. Vor-
mót voru haldin frammi við sund-
laugina, sem unga fólkið hafði hlaðið
úr torfi og grjóti við volgru frammi í
Dal, og keppt þar í mörgum grein-
um íþrótta, enda íslenskir æsku-
menn í fararbroddi í frjálsíþróttum á
stórmótum í Evrópu á þessum tíma.
Böll voru haldin haust og vor í Fé-
lagshúsinu Ásgarði, sem ungmenna-
félagið Isafold hafði reist mitt í
kreppunni. Þangað kom fólk af
Langadalsströnd og norðan úr Jök-
ulfjörðum, auk brottfluttra Strönd-
unga úr þorpunum við utanvert
Djúp. Stundum dreif að fólk af bæj-
um við Djúp, þar sem trillur voru
fyrir landi. Það sem húsið gat rúmað
af iðandi fólki á 40 m2 eða svo er
mér enn þann dag í dag hulin ráð-
gáta! Nú er á grunni gamla Ásgarðs
risið hið glæsilega félagsheimili
„Dalbær“, mest íyrir forgöngu
Kjartans Halldórssonar úr Neðri-
Bænum og Hannibals Helgasonar
frænda míns, sem einnig reistu sér
sumardvalarhús á þessum slóðum.
Aðrar skemmtanii’ voni engar,
nema sameiginlegar hátíðir Djúp-
manna í Reykjanesi 17. júní og Sjálf-
stæðismótið í Reykjanesi um versl-
unarmannahelgina. Þá fór Djúpbát-
urinn hringinn og tók farþega og
skilaði heim.
Annars var ekki mikið um sam-
göngur og samkomur. Tekin var
vika í vegavinnu á vorin fyrir landsfé
gegn framlagi frá hreppnum. Á
þessum fýrstu árum mínum í sveiL
inni tókst að ljúka við veginn milli
Bæja og Unaðsdals. Allt var það
gert með handverkfærum og hesta-
kerrum, og fékk ég þar eldskírn
mína á vinnumarkaðnum 10 ára
gamall sem kúskur. Seinna fékk ég
þá vegsemd að stinga sniddu í
vegstæði og vegkanta, en tveir ára-
tugir áttu eftir að líða þar til Mórilla
var brúuð í Kaldalóni og vegur rudd-
ur um Bæjahlíð og þar með fært bíl-
um út og inn úr hreppnum.
En á þessum fyrstu árum lýðveld-
isins var bjartsýnin ríkjandi. Trú á
framtíðina, trú á moldina. Ungir
menn sáu í hillingum iðjagræn sam-
felld tún breiða sig um mela og móa,
mýrar og flóa, holt og hæðir.
Draumsýnir Hannesar Hafsteins frá
síðustu aldamótum voru í þann veg-
inn að rætast og þar var verðugt
verk að vinna fyrir unga menn og
áræðna. Váboðar voru að vísu við
sjóndeildarhring. Byggð var að
leggjast af á Homströndum á þess-
um árum og grisjast í Grunnavikur-
hreppi handan heiðarinnar. Ystu
bæir Snæfjallastrandar voru yfir-
gefnir. En í innri hlutanum hugðist
ný kynslóð snúa vörn í sókn. Nýir
ábúendur tóku við í Bæjum. Jens í
Kaldalóni flutti sig um set í Hærri-
bæinn, þegar Sigm’ður og María
Ólafsdótth’ fóm þaðan eftir að hafa
komið upp hópi 15 bama. Jóhannes
og Rebekka á Dynjanda í Jökul-
fjörðum tóku við Neðribænum eftir
að böm Halldórs og Þorbjargar
ákváðu að leita annað eftir lát föður
síns, og Páll sonur þeirra tók svo við
búi af þeim. Kennari hreppsins Jó-
hann Hjaltason, fræðimaðurinn
víðkunni, flutti úr Hólshúsi og við
tók Sólveig ekkja frá Sútarabúðum í
Grunnavíkurhreppi og hafði átt tíu
syni og sex eða sjö þeirra enn í
heimahúsum. í þennan hóp bættist
svo Engilbert Ingvarsson, sem
ásamt Öddu konu sinni tók sig upp
frá ísafirði með bamahóp og byggði
upp Tirðilmýri að nýju. Og loks er
að nefna Helga Þórarinsson frá
Látmm og Guðrúnu Lárusdóttur
konu hans, sem leituðu í átthagana
frá Reykjavík með fjóra syni og tóku
við búsforráðum í Æðey, ættaróðali
hennar. Hér var samankomið mikið
mannval atorkumanna og að öllu
jöfnu hefði byggð á þessum slóðum
átt að vera borgið. En hver hefði átt
að geta séð það fyrir um og upp úr
miðri öldinni að mitt í öflugustu
framfarasókn þjóðarinnar hlyti
byggðinni að hnigna við þá perlu
Vestfjarða, sem Djúpið er? Því að
framfarirnar létu ekki á sér standa.
Ferjubryggjan að Bæjum og vegar-
spottinn á milli bæjanna gerbreytti
lífínu til mikils hægðarauka. Fyrstu
Willys-jepparnir komu og gáfu
sveitinni yfirbragð nútímans, þótt
ekki væra akfærir nema þessir 4
kílómetrar milli bæjanna. Árið 1964
virkjuðu bæirnh’ í sameiningu
Mýrarána og veittu rafmagni á alla
bæi og síðar kom tengingin við orku-
net Vestfjarða. Tengingin við vega-
kerfi landsins skömmu síðar rauf
einangrunina, mjólkin var nú hluta
ársins sótt heim í hlað og skreppa
mátti í verslun eða í heimsóknir í ná-
grannasveitir á dagparti, í stað þess
að áður hafði þurft að sæta ferðum
Djúpbátsins tvisvar í viku. Öllu þok-
aði þessu í rétta átt, en heimurinn
breyttist hraðar og ný kynslóð óx úr
grasi, sem eygði ný og betri tæki-
færi annars staðai’ og sætti sig ekki
við Iangvarandi einangran og örygg-
isleysi. Þótt draumarnir rættust um
nær samfelld tún innan af Bæjahlíð
út á Th’ðilmýri vai’ það hinni ungu
kynslóð ekki nóg. Alduiánn færðist
yfir hina bjartsýnu kynslóð frá
íýrstu árum lýðveldisins, sem hafði
talið það sitt hlutverk að byggja upp
heimahagana, búa í haginn íýrir
komandi kynslóðir. En það varð
engin kynslóð til að taka við. Sjón-
deildarhringur hinnar nýju kynslóð-
ar var víðari og hún hlaut að kjósa
að neyta ki’aftanna annars staðar, ef
ekki hér á landi, þá erlendis. Víst er
það harmsaga öðrum þræði, sem hér
hefur verið rakin, en langt frá því
einsdæmi og Jietta hefur orðið hlut-
skipti fjölda Islendinga á þeim öld,
sem nú er senn liðin. Þetta er sú til-
vistarkreppa, sem flestir Vestfirð-
inga standi frammi fyrir þessa
stundina: Fai’a út í óvissuna, vera
um kyrrt - í óvissunni. Samt tel ég
Kjartan frænda minn hafa verið
gæfumann í sínu lífi. Honum auðn-
aðist að sjá drauma sína rætast, þótt
þeir yrðu ekki fluttir fram til næstu
kynslóða. Hann háði sína lífsbaráttu
við örðugar aðstæður, en aðstæður
samt sem hann hafði kosið sér, og
hann var æskuköllun sinni trúr svo
lengi sem stætt var. Og hann stóð
ekki einn í baráttunni. Vorið 1950
kom Salvör Stefanía Ingólfsdóttir,
Stefa, frá Skjaldþingsstöðum í
Vopnafirði sem kaupakona að Un-
aðsdal. Mér er það minnisstætt að
eftir snjóþungan vetm- kom óvenju-
yndislegt sumar. Og yndisleg sumur
á Snæfjallaströnd era yndislegri en
nokkur sumur annars staðar í ver-
öldinni. (Ég hef síðar sagt börnum
mínum frá þessu einstæða sumri
þegar svo óþolandi heitt varð á
Snæfjallaströndinni, að við sviptum
okkur klæðum og steyptum okkur í
sjóinn til að kæla okkur, en svo var
sjórinn heitur að við þoldum þar
ekki heldur við stundinni lengur og
stukkum upp úr jafnhai’ðan til að
kæla okkur í lognmollunni!)
Er ekki að orðlengja það að með
Kjartani frænda mínum og Stefu
tókust ástir og þau tóku við búsfor-
ráðum í Unaðsdal og hún stóð sem
klettur við hlið hans þar til yfir lauk.
Hún var röggsöm húsmóðir og
þangað var jafnan gott að koma. Þau
eignuðust fjögur mannvænleg böm,
sem hvarvetna hafa getið sér gott
orð þar sem þau hafa haslað sér völl
á vettvangi lífsins. Hvað er meiri
gæfa en það þegar upp er staðið?
Kjartan var hreystimenni, meðal-
maður á hæð, þrekinn og samsvar-
aði sér vel. Hann var hárprúður á
yngri árum, jarpur á hár og hrokk-
inhærður, ennið hátt, nefið beint,
augun stór, skær, góðleg og glettin.
Hann stjórnaði búi sínu, oft fjöl-
mennu, af mildi, mýkt og glaðværð
en þó mikilli festu. Hann var verk-
maður mikill og ósérhlífinn, lagvirk-
ur og velvirkur. Hann var félags-
lyndur og kunni vel við sig í fjöl-
menni, en sóttist ekki eftir því. Hann
var lítt hneigður til mannaforráða
utan bús, sat þó í hreppsnefnd, odd-
viti um skeið og sýslunefndamaður,
en ósárt um þótt aðrir tækju fremur
að sér nauðsynleg félagsmálastörf,
enda ekki heimanfús. Með honum er
genginn gegn maður og heill.
Skömmu eftir að þau Stefa
bragðu búi í Unaðsdal og fluttu suð-
ur í Mosfellsbæ veiktist Kjartan og
er nú farinn, um aldur fram og öllum
harmdauði. Ég og Guðrún og börn
mín vottum Stefu, bömum og öðrum
afkomendum Kjartans, vinum og
frændgarðinum öllum okkar innileg-
ustu samúð.
Ólafur Hannibalsson.
• Fleirí niinningargreinar um
Kjaiian Gunnar Helgason bíða
biriingar og niiinu birtast í blaðinu
næstu daga.
t
Ástkær eiginmaður minn, faðir okkar, tengda-
faðir og afi,
ÓLI KRISTJÁN JÓHANNSSON
stýrimaður,
Lautasmára 3,
áðurtil heimilis í Kjalarlandi 13,
sem lést á Sjúkrahúsi Reykjavíkur sunnudag-
inn 28. mars, verður jarðsunginn frá Foss-
vogskirkju föstudaginn 9. apríl kl. 13.30.
Gunnvör Erna Sigurðardóttir,
Gunnar Rúnar Ólason, Kristín J. Sigurðardóttir,
Randver Einar Ólason,
Páll Eggert Ólason, Hólmfríður Bjarkadóttir,
Sigurður Óli Ólason, Sigrún Linda Loftsdóttir,
Jóhann Ólafur Ólason,
Lóa Björg Óladóttir,
barnabörn og systkini hins látna.
t
Móðir okkar, tengdamóðir, amma og
langamma,
MARGRÉT JÓHANNESDÓTTIR,
Hrafnistu Hafnarfirði,
áður til heimilis á Hörpugötu 7,
verður jarðsungin frá Víðistaðakirkju
í Hafnarfirði föstudaginn 9. apríl kl. 13.30.
Sigurrós Jónsdóttir, Páll V. Jónsson,
Gunnlaugur Jónsson, Anna Soffía Óskarsdóttir,
Jóhannes Jónsson, Ingigerður Sigurðardóttir,
Magnús Jónsson, Sigrún Knútsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
t
Elskuleg eiginkona mín, móðir, tengdamóðir,
amma og langamma,
GUÐRÚN SIGMUNDSDÓTTIR,
Hlévangi,
áður til heimilis á Brekkubraut 9,
Keflavík,
sem lést á Sjúkrahúsi Reykjavíkur sunnudag-
inn 4. apríl, verður jarðsungin fá Keflavíkur-
kirkju þriðjudaginn 13. apríl kl. 14.00.
Guðmundur Gíslason,
Brynhildur Guðmundsdóttir, Guðmundur Garðarsson,
Gisli Guðmundsson, Ingibjörg Jónsdóttir,
Sigmundur Guðmundsson, Ágústa Björgvinsdóttir,
börn og barnabörn.
t
Eiginmaður minn, faðir okkar, tengdafaðir, afi og langafi,
SÆMUNDUR BJÖRNSSON,
Múla,
Skaftártungu,
sem lést á dvalarheimilinu Hjallatúni, Vík, verður jarðsunginn frá Grafar-
kirkju laugardaginn 10. apríl kl. 14.00.
Jóhanna Guðmundsdóttir,
Þórhallur Sæmundsson, Margrét Sigurðardóttir,
Björn Sæmundsson, Kolbrún Matthiasdóttir,
Oddsteinn Sæmundsson, Þuríður Gissurardóttir,
Guðmundur Emil Sæmundsson, Halldóra Leifsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
t
Elskuleg móðir okkar, tengdamóðir, amma og
langamma,
JÓHANNA KRISTINSDÓTTIR MAGNÚSSON,
Sunnuvegi 35
í Reykjavik,
verður jarðsungin frá Áskirkju föstudaginn
9. apríl kl. 15.00.
Hanna Guðmundsdóttir, Jón H. Magnússon,
Sigurður Örn Guðmundsson,
Ásdís Guðmundsdóttir, John Gardiner,
barnabörn og barnabarnabörn.