Morgunblaðið - 17.04.1999, Side 55

MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
LAUGARDAGUR 17. APRÍL 1999 55
Eignaraðild starfs-
manna að fyrirtækjum
SUNNUDAGINN
28. mars var haldið
málþing í Háskólanum
á vegum Húmanista-
flokksins um nýjar leið-
ir í efnahagsmálum.
Aðalræðumaðurinn var
hagfræðingur frá
Chile, Paola Parra. Pa-
ola Parra er húmanisti
og hefur starfað sem
ráðgjafi fyrir verka-
lýðsfélög í Chile, tekið
þátt í rannsóknarverk-
efni sem snertir arð-
semi lífeyrissjóða og
síðast en ekki síst
starfað við rannsóknir
um eignaraðild starfs-
manna að fyrirtækjum.
Réttlátari skipting arðsins
Hér á eftir fer kafli úr ræðu
hennar sem tengist lagasetningu á
Islandi, til að ti-yggja eignarhlut
starfsmanna í íyrirtækjum. Ástæð-
ur fyrir slíki-i lagasetningu eru
margvíslegar en áhættan er höfð að
leiðarljósi og þar með öryggi til að
sporna við atvinnuleysi og jafnvel til
að fjölga atvinnutækifærum. Yfir-
leitt verður framleiðnin betri og
starfsmenn eiga eitthvað þegar
starfsævi lýkur. Réttlátari skipting
arðsins fæst m.a. með því að hindra
að stærsti hluti afkomunnar verði
notaður af fjármagnseigendum í
spákaupmennsku, sem hefur m.a.
lagt mörg hagkerfi í rast og stuðlar
að því að fjármagn færist sífellt á
færri hendur.
Lög um eignaraðild starfsmanna
Paola Parra sagði: „í hverju felst
hugmyndin um eignarhlut vinnu-
aflsins?“ Lagasetningin miðar að
því að hvetja til að starfsfólkið verði
meðeigendur í fyrirtækjum með því
að veita þeim fyi-irtækjum, sem
veita starfsmönnum hlut, skattaaf-
slátt.
Við höfum safnað upplýsingum
um fyrirtæki um allan heim sem
hafa veitt starfsmönnum sínum
slíka eignarhlutdeild. í Bandaríkj-
unum hafa verið gerðar mikilvæg-
ar tilraunir af þessu tagi í kjölfar
lagasetningar 1974. í Bandaríkjun-
um eru meira en 15 milljónir laun-
þega (15% vinnuafls) eignaraðilar
að fyrirtækjum sem þeir starfa hjá.
Starfsfólkið á 10% til 60% hlut í
fyi-irtækjunum. Fjöldi
fyrirtækjanna eru
rúmlega 10 þúsund.
Stærstu fyrirtækin
hafa að meðaltali yfir
70 þúsund starfsmenn
innan sinna vébanda.
Þekktust þeirra era:
Flugfélagið United
Airlines, flugvélafram-
leiðandinn McDonnel
Douglas, stáliðnaðar-
fyi-irtækið Bethlehem
Steel og bílaleigan Av-
is. Um það bil 8,3%
verðmætis banda-
rískra fyrirtækja eru í
eigu starfsmanna. Það
er líka hægt að benda
á slæma reynslu þar sem eignarað-
ild almennings eða starfsmanna
hefur ekki borið þann árangur sem
Tilvist
Kominn er tími til
að afnema leikreglur
nýfrjálshyggjunnar,
segir Júlíus Valdimars-
son, og tileinka sér
tilvistarsjónarmið.
skyldi. Þetta á einkum við um rík-
isfyrirtæki sem skyndilega hefur
verið breytt í einkafyrirtæki. í
mörgum tilfellum hefur eignarhlut-
deild vinnuaflsins verið misnotuð.
Þetta hefur verið gert til að veikja
andstöðu starfsmanna við einka-
væðinguna. Starfsfólkið fékk hluta-
bréf á lágu verði, en síðan var allt
gert til að þeir seldu hlut sinn brátt
aftur. Slík vinnubrögð eiga ekkert
skylt við raunverulega eignarþátt-
töku starfsmanna í fyrirtækjum.
Raunveraleg eignarþátttaka
greinir sig frá málamyndaþátttöku
með tvennu móti:
1. I fyrsta lagi er flyggt að eign-
arhlutur starfsmanna sé varan-
legur. Ef t.d. er um að ræða hlut
sem starfsmenn fá gefinn er
bundið svo um hnútana að þeir
mega ekki selja meira en 25% af
hlut sínum áður en þeir fara á eft-
irlaun eða láta af störfum hjá fyr-
irtækinu.
2. Aðgerðinni er beitt í einkafyr-
irtækjum og þjónar því ekki þeim
tilgangi að einkavæða ríkisfyrir-
tæki.
Langtímamarkmið stéttarfélaga
Atvinnuöryggi verkafólks fer
minnkandi um heim allan. Ný tækni
þjónar ekki vinnuaflinu heldur að-
eins fjármagnseigendum, sem lýsir
sér m.a. í því að þegar ný tækni er
innleidd, þá er starfsmönnum sagt
upp í stað þess t.d. að stytta vinnu-
tímann. Víðast hvar er vinnutími
lengdur og starfsmenn verða fyrir
ýmsu neikvæðu áreiti. Allt útlit er
fyrir að stéttarfélögin verði á ný að
berjast fyrir mannsæmandi vinnu-
skilyrðum og launum í stað þess að
geta unnið með langtíma áætlanir,
eins og vera myndi ef fjármagnið
væri að hluta til í eigu starfsmanna.
í flestum tilfellum eiga fyrirtæki
velgengni sína starfsfólkinu að
þakka. I dag vinna stéttarfélög að
mestu leyti að skammtímaverkefn-
um svo sem launahækkunum og
vinnuskilyi'ðum. Um leið og starfs-
menn hafa eitthvað að segja um
skiptingu ágóða, stefnumótun og
stjórn fyrirtækja gætu verkalýðsfé-
lög snúið sér að langtímaverkefn-
um. Við teljum nauðsynlegt að tekið
verði af skarið til að tryggja þátt-
töku vinnuaflsins í hagnaði fyrir-
tækjanna og öllum ákvörðunum.
Hingað til hefur það verið viðtekin
regla að hagnaðurinn rennur til
fjármagnseigenda og launin til
starfsfólksins. Starfsfólkið hefur lít-
ið fengið að fylgjast með gangi mála
nema þegar illa gengur og fjár-
magnseigendur vilja lækka laun eða
segja upp starfsfólki. Þetta ósam-
ræmi er réttlætt með þeim rökum
að fjárfestingar feli í sér áhættu,
rétt eins og vinnuaflið taki ekki
sömu áhættu ef illa gengur!
Aldrei fyrr hefur ríkt jafn mikið
óöryggi og óvissa á meðal verka-
fólks. Því er kominn tími til að af-
nema leikreglur nýfrjálshyggjunnar
og tileinka sér tilvistarsjónarmið.
Þróun mannkyns ætti sér bjarta
framtíð ef ekki væri við ofurefli
fjármagnsins að stríða.
Til þess að fá þessu breytt verð-
um við að trúa því að það sé mögu-
legt.
Höfundur er talsmaður
Húmanistaflokksins.
Júlíus
Valdimarsson
NATO á tímamótum
RÉTT er að rifja
upp við 50 ára afmæli
NATO að íslensk
stjómvöld vildu vita
hvaða skyldur fælust í
bandalagssáttmálan-
um. Þeirra skilyrði
fyi'h' aðild voru: a) að
frændþjóðirnar Norð-
menn og Danir yrðu í
bandalaginu og b) að
Islendingum yrði ekki
gert að hervæðast eða
leyfa herstöðvar í
landinu á friðartíma. í
mars 1949, þegar
stofnun NATO komst
á lokastig, var nefnd
þriggja ráðherra send
til Washington. Þeir voru Bjarni
Benediktsson, Eysteinn Jónsson
.og Emil Jónsson. Erindið var að
fylgja eftir nefndum fyrii-vörum.
Það er skemmst af að segja, að
fjTÍrvararnir voru samþykktir af
bandalagsríkjunum. Hins vegar
gerðu bandarískir herforingjar
ráðherrunum grein fyrir styrjald-
arhættu á Islandi, nema lands-
menn sjálfir tækju þátt í varnará-
ætlunum, m.a. með aðild að
NATO. Með þann boðskap snera
ráðherrarnir heim og
Alþingi samþykkti
þátttöku í stofnun Atl-
antshafsbandalagsins.
Horfið var frá hlut-
leysi.
Lítið var um beinar
aðgerðir hérlendis
allt til ársins 1983
þegar Geir Hall-
grímsson var utanrík-
isráðherra. Sá sem nú
fer með utanríkismál-
in, Halldór Ásgríms-
son, er mun róttæk-
ari. Hann vill taka
virkan þátt í „friðar-
gæslu“, sem svo er
kölluð, og þar með
senda á vettvang átakssveitir
hjúkrunarliðs og lögreglumanna.
Þetta kann að verða fyrsti vísir að
íslenskum her sem sumir gera sér
vonir um.
Vert er að huga að því að
NATO stendur nú á tímamótum.
Stofnunin var upphaflega varnar-
bandalag lýðræðisþjóða í Evrópu
gegn yfirgangi Rússa sem
hremmdu hvert ríkið á fætur öðru
undir valdahramm sinn að lokinni
seinni heimsstyi'jöld og í kalda
NATO
Þetta, segir Eggert
Haukdal, kann að
verða fyrsti vísir
að íslenskum her.
stríðinu. Nú er kommúnisminn
hruninn og hættur ekki lengur
fyrir hendi úr þeirri átt. Innrás
NATO í Júgóslavíu er nýtt fyrir-
bæri sem vekur spurningar: Tak-
markast slíkar aðgerðir við Evr-
ópu eða má vænta þeirra í öðrum
heimshlutum? Ef svo er, væri
tímabært að setja fram skilyrðin
tvö fyrir aðild okkar sem rædd
voru hér að framan. Við skuldum
NATO ekki neitt. Landsvæðið
sem við veitum öflugasta sam-
herja þeirra, Bandaríkjunum,
verður ekki metið til fjár. Minna
má á hin merku orð Einars Bene-
diktssonar: „Áttvís á tvennar álfu-
strendur, einbýl, jafnvíg á báðar
hendur, situr hún hafsins höfuð-
ið.“
Núverandi utanríkisráðherra
Halldór Ásgrímsson lætur sér ekki
Eggert
Haukdal
Otrúleg
umræða
MÁLALIÐAR rík-
isstj órnarílokkanna
keppast við að telja al-
menningi trú um að
lausn á deilunni um
fiskveiðistj órnarólögin
sé á næsta leiti. Davíð
OddsSon og Halldór
Ásgrímsson hafi talað,
lausn sé í sjónmáli, og
ekki verði þeir herrar
vændir um óheilindi.
En í hverju eru yfir-
lýsingar formanna
kvótaflokkanna fólgn-
ar aðallega?
Landsfundarsam-
þykkt Sjálfstæðis-
flokksins verður ekki
misskilin: Grundvallaratriði nú-
gildandi fiskveiðistjórnarkerfis
skulu óbreytt standa.
Fonnaður hins kvótaflokksins,
Halldór Ásgi-ímsson, einn af
Fiskveiðistjórnun
Að vísa til auðlinda-
skattsnefndar, sem Al-
þýðubandalagið sáluga
átti frumkvæði að,
segir Sverrir Her-
mannsson, er aumlegt
yfirklór, enda hefir sú
nefnd ekkert með aðal-
efni deilunnar að gera.
stærri kvótaeigendunum, sagði á
miðstjórnarfundi flokksins að at-
huga mætti að breyta lögunum í
afmörkuðum atriðum, en grund-
vallarkerfð yrði óbreytt, enda
hefði það reynzt okkur vel.
Hver era svo þessi umtöluðu
grandvallaratatriði? Að sjálfsögðu
gjafakvótakerfið og hið frjálsa
framsal veiðiheimildanna. Um
þessi atriði snýst öll deilan en ekki
um aukaatriði eins og auðlinda-
skatt, sem flaggað er með til að
drepa á dreif því sem máli skiptir.
Málpípur kvótaflokkanna full-
yrða að því megi treysta að þeir
muni standa við orð sín eftir kosn-
nægja virka þátttöku í NATO.
Hann vill láta kanna alla mögu-
leika á inngöngu í ESB, jafnvel
freista þess að fá undanþágu fyi'ir
okkur frá landhelgisstefnu þeirra
sem er frágangssök fyrir okkur.
Sú undanþága fengist vart. Þessi
afstaða formannsins hefir veikt
fylgi Framsóknar, sem hefir
minnkað veralega skv. nýlegum
skoðanakönnunum.
Landsmenn vilja ekki verða
fylki eða sveitarfélag í nýju sam-
bandsríki, sem ESB stefnir að á
yfirlýstan hátt. Ekki bætir úr
skák, að Halldór var einn af frum-
kvöðlum „kvóta“-kerfisins sem
þjóðin þolir ekki lengur. Sjálfur á
hann (eða fjölskyldan) ríflegan
„kvóta“.
Lesendum Morgunblaðsins
gafst í sl. mánuði kostur á að sjá
stóra mynd af Halldóri á síðum
blaðsins ásamt áróðursauglýsing-
um, fjóra daga í röð. Þar þakkar
hann sjálfum sér góðærið sem ver-
ið hefir í landinu síðustu ár og kall-
ar það „efndir Framsóknar".
Landsmönnum er ljóst að góðærið
stafar af háu afurðaverði og hóf-
legri stjórn ríkisfjármála. Margt
gott má um Framsókn segja, eink-
um frá löngu liðinni tíð. Forustan
er hins vegar ekki sem skyldi um
þessar mundir.
Höfundur er fv. alþingismnður.
ingar um breytingar á
kerfínu. Það má vel
vera, enda þótt enginn
viti í hverju þær
breytingar eigi að
vera fólgnar. En hitt
vita menn líka, að þeir
muni standa við þær
yfirlýsingar að kerfinu
verði ekki breytt í
grundvallaratriðum.
Yfirlýsingar foringj-
anna og samþykktir
æðsta valds flokkanna
eru ótvíræðar: Grund-
vallaratriði núgildandi
fiskveiðistjórnar skulu
óbreytt standa! Fái
þeir til þess umboð í
kosningunum 8. maí að stjói'na
áfram mun aðalatriðum kerfisins
fram haldið óbreyttum með aug-
ljósum afleiðingum, sem menn hafa
þegai- fyrir augum: Aðal-auðlind
þjóðarinnar mulin undir örfáa léns-
hen-a; ofboðslegt fjárstreymi úr
gi’eininni vegna sölu sægreifanna á
gjafakvótanum fyrir eigin reikn-
ing; áframhaldandi brottkast fisks
fyrir milljarða árlega; sjávarftveg-
urinn lokuð starfsgi'ein fyrir ung-
um athafna- og aflamönnum.
Að því er varðar aðalatriði fisk-
veiðideilunnar tala formenn ríkis-
stjói'narfokkanna af fullum heil-
indum: Þefr ætla þar engu að
breyta. En látalæti þeirra í orði um
að þeir muni leita sátta vekja gran
um hreinræktuð loddai'abrögð.
Skrfðmælgi þeirra nú rétt fyrir
kosningar um nauðsyn þess að ná
sáttum um sjávarótvegsmálin er
glært froðusnakk, enda ekki bent á
eitt einasta atriði sem sættir gætu
tekizt um. Að vísa til auðlinda-
skattsnefndar, sem Alþýðubanda-
lagið sáluga átti framkvæði að, er
aumlegt yfirklór, enda hefir sú
nefnd ekkert með aðalefni deilunn-
ar að gera. Á það skal minnt hér í
framhjáhlaupi, að 17 þingmenn rit-
uðu 105 háskólaprófessorum bréf
rétt fyrir jólin, þar sem þingmenn-
irnh' töldu þá standa fyrir „aðfór að
landsbyggðinni" vegna hugmynda
prófessoranna um auðlindaskatt.
Það er ekki að undra þótt gjafa-
kvótamenn taki friðþægingartali
stjórnarherranna feginsamlega.
Þeir vai-pa öndinni léttar því hags-
munir þefrra eru í höfn ef núver-
andi stjórnvöld halda áfram um
taumana, svo sem' samþykktir
kvótaflokkanna sanna svo ekki
verður um villzt.
En umræða einstakra fjölmiðla í
kjölfar skrautyi'ða flokksformann-
anna er ótróleg. Engum getum
skal að því leitt hvað þeim gengur
til, en greinilegt er að þefr leggja
sig í líma við að aðstoða stjórnar-
herrana við að slá ryki í augu kjós-
enda.
Höfundur er formaður
Frjdlslynda flokksins.
íþróttir á Netinu
mbl.is
__ALLTAf^ £ITTH\TAH /<JÝTT
Sverrir
Hermannsson