Morgunblaðið - 17.04.1999, Blaðsíða 56

56 LAUGARDAGUR 17. APRÍL 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
hugmynd
BÚSETURÖSKUN
er mikið í hinni póli-
tísku umræðu. Það er
ekki í fyrsta sinn sem
þetta málefni setur
svip á kosningar. Vax-
andi þéttbýlismyndun
hefur einkennt byggða-
þróun frá stofnun lýð-
veldisins. Atvinnumál
er einn stærsti þáttur-
inn í þessari þróun.
Fólkið vill vera þar
sem vinnan býðst. Og
þeir sem bjóða fólki
vinnu eru annars vegar
fyrirtækin í einkageir-
anum og hins vegar
ríkið. Til að fyrirtækin
geti tryggt fólki at-
vinnu, verða þau að skila hagnaði.
Þannig verður afkoma fyrirtækja á
landsbyggðinni að vera góð, ef
mannlíf á að dafna í heimabyggð.
Það eru einföld og skýr sannindi.
Sjávarútvegurinn er undirstaða at-
vinnulífs á landsbyggðinni. Það er
ekki langt síðan þessi atvinnugrein
var að hruni komin. Með upptöku
kvótakerfís varð bylting í greininni
og undirstöður fyrirtækjanna eru
loksins að styrkjast. En afkoman í
greininni þarf að batna enn frekar.
Það er óásættanlegt að höfuða-
tvinnugrein landsmanna skuli ekki
ná að skila svo miklu sem 5% hagn-
aði. Þetta þætti ekki gott í þjón-
ustufyrirtæki á höfuðborgarsvæð-
inu. Geta fyrirtækjanna til að halda
fólki í heimabyggð byggist á þeirri
einfoldu staðreynd að hagnaður sé
af starfseminni. I því Ijósi og vegna
núverandi byggðaröskunar, er
furðulegt að heyra hugmyndir um
sérstaka skatta á sjávarútveg, sem
fluttir yrðu suður. Enn furðulegri
eru hugmyndir um að gera veiði-
heimildir fyrirtækjanna upptækar,
til þess eins að selja þeim þær aftur.
Þessar hugmyndir veikja stöðu
landsbyggðarinnar en fita ríkissjóð.
Fyrirspurn
Arna Steinars
Hið opinbera hefur mikil áhrif haft
á búferlaflutninga. Störf á þess veg-
um hafa nánast alfarið orðið til á höf-
uðborgarsvæðinu. Stjórnvöld hafa
gert margar tilraunir til að snúa þró-
uninni við en án árangurs. Stað-
reyndin er sú að þvingaðar aðgerðir
skila engu. Ef ódýrast er að hafa til-
tekna opinbera þjónustu í Reykjavík,
þá endar hún jafnan þar. En stjóm-
málamenn geta þó haft áhrif og það
er tilefni þessa greinarkoms. Ami
Steinar Jóhannsson, varaþingmaður,
setti fram mjög athyglisverða fyrir-
spum á síðasta þingi. Hann spurði
um samsetningu nefnda á vegum
ríkisins. I svarinu kom fram að 3.512
menn era í þessum nefndum og 2.944
þeima eru búsettir í Reykjavík og á
Reykjanesi. Aðeins 16% nefndar-
manna vora búsett á landsbyggðinni.
Þetta er sláandi niðurstaða. Einnig
má rifja upp nýlegar staðreyndir um
fjölgun opinbema starfa hjá A-hluta
stofnunum á árabilinu 1994 - 1997.
Þeim fjölgaði um rúmlega 450 á höf-
uðborgarsvæðinu en fækkaði á sama
tíma á landsbyggðinni um rúmlega
30. Hvers vegna er
þetta svona? Hvað er
hægt að gera? Er hægt
að gera eitthvað sem
ekki er misheppnuð eft-
iröpun á mistökum fyrri
tíma?
Tómas Ingi
og fleiri
Ein besta hugmynd
sem ég hef séð um
mögulega dreifingu
starfa á vegum hins op-
inbera, kom fram í
þingsályktunartillögu
sem Tómas Ingi Olrich
hafði forgöngu um að
flytja. Að tillögunni
stóðu einnig sex aðrir
þingmenn, þar af þrír á Norður-
landi; Valgerður Sverrisdóttir,
Steingrímur J. Sigfússon og Svan-
friður Jónasdóttir. Þessi tillaga
snýst um fjarvinnslustörf á lands-
byggðinni. Hugmyndin hefur sést
áður og lætur í fyrstu ekki mikið yf-
ir sér. En þegar betur er að gáð,
Fjarvinnsla
Tillagan gæti skapað
einhver mestu tæki-
færi, segir Bjarni Haf-
þór Helgason, sem
landsbyggðinni hafa
boðist fyrr og síðar.
kemur í ljós að hún gæti skapað ein-
hver mestu tækifæri sem lands-
byggðinni hafa boðist fyrr og síðar.
I greinargerð með tillögunni segir:
„Með stórbættri fjarskiptatækni og
þjónustu á sviði upplýsingamála
hafa skapast möguleikar á að sinna
bæði fóstum störfum og tímabundn-
um verkefnum fjarri höfuðborgar-
svæðinu, þótt verkefnin tengist
stofnunum í Reykjavík. Er nokkuð
um að verkefnum, sem unnin eru á
vegum ríkisins, er sinnt af Islend-
ingum sem dvelja erlendis.“ Hér
fínnst mér komin fram hugmynd
sem gæti breytt gríðarlega miklu.
Þessum tilflutningi opinberra starfa
myndi ekki fylgja hefðbundinn
kostnaður við fjárfestingar eða deil-
ur við óánægt starfsfólk sem neitar
að láta flytja sig. Nýjum verkefnum
er hægt að dreifa um allt land í
gegnum netið án þess að auka
kostnað hins opinbera. Sjálfsagt
væri einnig hægt að breyta ýmsu í
ríkisrekstrinum fyrir sunnan, spara
fé og nýta starfskrafta sem annars
staðar bjóðast.
Framkvæmdin
En það er í sjálfu sér lítið fengið
með þingsályktuninni einni saman.
Hún getur auðveldlega dáið ofan í
skúffu. Ég vil skora á þingmenn að
fylgja þessari góðu hugmynd eftir.
Það væri mikið ánægjuefni ef það
yrði gert af krafti með virkri fram-
kvæmdaáætlun. Af einhverjum
ástæðum fínnst mér þetta einhver
besta hugmynd sem fram hefur
komið um uppbyggingu opinberra
starfa á landsbyggðinni. Ég sé ekki
fyrir endann á henni.
Höfundur er framkvæmdastjúrí Ut-
vegsmannafétags Norðurlands.
Handboltinn á Netinu
<f> mbUs
^VLLTAF eiTTHVAÐ rJÝTT
Bjarni Hafþór
Helgason
BÓTAREGLUR Al-
mannatrygginga eru
svo flóknar að sérfræð-
ingar treysta sér varla
til þess að kunna þær
utanað. Þeir þurfa jafn-
an að grípa til bæklinga,
reglugerða eða laganna
sjálfra til þess að átta
sig. Hvemig líður þá
bótaþeganum, sem hef-
ur gert ýmislegt annað
um ævina en að stúdera
lífeyrisreglur? Ég hef
ítrekað hitt fólk, sem
fær bætur frá Trygg-
ingastofnun og kvartar
undan því að það skilji
alls ekki hvemig bætur
þess era reiknaðar.
Fólk sem hefur starfað við krefjandi
störf um ævina og vill skilja og getur
mjög vel skilið flest þau tilvik, sem
upp koma. Nema bæturnar frá
Tryggingastofnun. Er hægt að bjóða
fólki upp á svona flækju? Það er lág-
markskrafa til slíks kerfís að sæmi-
lega skynugt fólk geti skilið hvernig
bætur þess eru reiknaðar.
Þegar Almannatryggingar voru
settar á laggirnar 1936 fengu allir
sama elli- og örorkulífeyri óháð fyrri
tekjum. Það var grannlífeyririnn
gamli góði. Var hann lengi vel eini
lífeyririnn. Hann þætti nú líklega
ekki beysinn í dag en hann hjálpaði
mörgum á þeirri tíð. En svo var farið
að prjóna utan um kerfið, bæta það
og staga í göt. Bætt var við tekju-
tryggingu, heimilisuppbót, sérstakri
heimilisuppbót o.s.frv.
o.frv. Flest af þessu var
sett til bráðabirgða til
þess að leysa bráðan
vanda en hefur samt lif-
að furðu góðu lífi. í
sambandi við þessar
bætur komu svo til alls
konar skerðingar vegna
tekna. Mismunandi eft-
h- því hvort um er að
ræða venjulegar launa-
tekjur, tekjur úr lífeyr-
issjóði eða fjár-
magnstekjur. Éru
hæstu jaðarskattar nú
einmitt á öldraðum og
öryrkjum og er því fólki
refsað grimmilega ef
það vogar sér að vinna
eilítið. Og kerfíð hefur orðið flóknara
og flóknara.
Lífeyrissjóðirnir tóku almennt tU
starfa 1970 en aðUd að þeim varð
Velferð
Kominn er tími til,
segir Pétur H. Blöndal,
að skoða samspil allra
bóta í þjóðfélaginu.
ekki almenn fyrr en eftir 1974 þegar
allt launafólk var skyldað til að eiga
aðild að þeim með lögum frá Alþingi.
Þeh', sem hafa farið að lögum og
greitt tU lífeyrissjóðs 10% af tekjum
sínum og hefja töku eUUífeyris núna
eru því flestir búnir að greiða í 25 ár
sem svarar 2lA árslaunum. Þeir eiga
rétt á lífeyri, sem er um 35% til 45%
af tekjum. En þá bregður svo við að
bætur frá Almannatryggingum eru
skertar veralega sem er kannski eðli-
legt miðað við hvemig Almannatrygg-
ingar vora upphaflega hugsaðar en af-
skaplega óréttlátt þegar þeir, sem
ekki hafa sinnt lagaskyldunni og
aldrei greitt í lífeyrissjóð fá óskeitan
lífeyri frá Almannatryggingum. Hafa
sumh- haft á orði að þeim sé refsað
fyrir að hafa farið að lögum og greitt í
lífeyrissjóð. Nýlega hefur verið tekið
upp eftirht með iðgjaldagreiðslum en
ekki hefur verið tekið á vandamáli for-
tíðarinnar. Þetta þarf að laga.
Það era fleiri velferðarkerfi, sem
þarfnast breytinga og samræmingar.
Sjúkrasjóðir verkalýðsfélaga, húsa-
leigubætur, vaxtabætur, barnabæt-
ur, lánasjóður námsmanna og marga
aðra þætti þarf að skoða í heild sinni
en ekki bara hvem þátt fyrir sig.
Að undanfómu hefur tekist að ná
niður þeim skelfilega verðbólgu-
draug, sem hér hamaðist áratugum
saman. Bæta hag fyrirtækja svo þau
geta greitt miklu hæmi laun og
skatta en áður. Lækka vexti, sem
gerir ungu fólki léttara að koma yfir
sig þaki og kveða niður atvinnuleys-
isvofuna, sem aldrei má vakna aftur.
Nú er kominn tími til að skoða sam-
spil allra bóta í þjóðfélaginu með það
að markmiði að gera bótakerfið ein-
falt og auðskilið, réttlátt og skilvirkt
og hindra eins og kostur er að það
drepi niður dug fólks og jafnvel
hvetji til misnotkunar. Markmiðið
er: Meiri og betri velferð fyrir sama
pening.
Höfundur er þingmaður Sjálfstæðis-
flokksins í Reykjavík og trygginga-
fræðingur.
Einfaldari
bótareglur
Pétur H.
Blöndal
Skerðingar bóta
á síðustu árum
NÚ ERU kosningai- á
næsta leiti. Forsætisráð-
herra talar mikið um
efnahagsbatann og auk-
inn kaupmátt á síðustu
árum. Ekki getum við
lífeyrisþegar tekið undir
það. Hér áður fyrr vora
bætur aldraðra tengdar
við lægstu laun verka-
manna, en á árinu 1995
rauf núverandi stjórn
þetta samband, og það
var á valdi stjómvalda,
hvaða hækkun við feng-
um. Tveim árum seinna
voru svo bætumar
tengdar aftur.
A þessu tveggja ára
tímabili hækkuðum laun
mikið og við skildum alveg hvað
klukkan sló, okkur ellilífeyrisþegum
bar ekki að fá eins miklar hækkanh'
og aðrir fengu. Enda kom það í ljós
við tenginguna 1997 að við voram
tengd við neysluvöruvísitölu sem
hefur hækkað miklu minna en launa-
vísitala á síðustu árum með hliðsjón
af launaþróun í landinu hvað sem
það nú þýðir.
Á þessum fjóram árum frá 1995 til
1999 hafa hámarksbætur ellilífeyris-
þega hækkað um 31,5% og kaup-
máttaraukning er talin vera 22,5%
(fyrir skatt). Á sama tíma hafa
lægstu laun hækkað um 50,5% og
kaupmáttur þeirra launa um 40,1%.
I ársbyrjun 1996 var skerðingar-
prósenta grunnlífeyris ellilífeyris-
þega hækkuð úr 25% í 30%, en hún
er enn 25% hjá öryrkjum.
í júlí 1996 var sett tekjumark á
uppbót á lífeyri, sem er greidd vegna
sjúkrakostnaðar. Bótaþegi mátti
ekki hafa meira en 75 þúsund krónur
á mánuði (nú 96.230 kr.) samtals í
bætur og aðrar tekjur eða eiga
meira en 2,5 milljónir i
peningum og verðbréf-
um (nú 4 milljónir), þá
á hann ekki rétt á upp-
bót. Þeir, sem vora
með þessa uppbót,
fengu niðurfellingu á
sjónvarpsgjaldi, og var
það góð búbót. Það
vora margir sem
misstu uppbótina.
Á þessum árum vai'
ákveðið að leggja á
sérstakan 10% fjár-
magnstekjuskatt, og
þar með skerti helm-
ingur fjármagnstekn-
anna bætur ellilífeyris-
þega.
Talað er um að
heimilisuppbótin hafi hækkað um
71,4% á kjörtímabilinu. I þessu felst
nokkur blekking. Hinn 1. júní 1997
var óskert heimilisuppbót hækkuð
um 3.608 kr. Þessi upphæð átti að
dekka sjónvarpsgjald, fastagjald af
Lífeyrismál
Ekki get ég gefíð
þessari stjórn, segir
Margrét H. Sigurðar-
déttir, sem enn situr,
háa einkunn.
síma ásamt áætluðum sköttum. Áður
höfðu menn sloppið við að greiða
sjónvarpsgjald, ef þeir voru með
uppbót á lífeyri. Þeir, sem vora með
óskerta tekjutryggingu og bjuggu
einir, fengu niðurfellingu á fasta-
gjaldi af síma. Þessi hlunnindi voru
felld niður. Eftir þetta fær enginn,
sem ekki býr einn þessi sjónvarps-
fríðindi, því hann er ekki með heimil-
isuppbót, en nú fá allir lífeyrisþegar
20% afslátt af sjónvarpsgjaldinu.
Við í Félagi eldri borgara höfum
lengi farið fram á það við stjórnvöld,
að þau hækkuðu grannlífeyrinn
verulega, því hann hefur dregist
mjög aftur úr miðað við tekjutrygg-
inguna. I Danmörku er grunnlífeyi'ir
rúmar 40 þúsund íslenskar krónur á
mánuði og óskertur.
Svo kom hækkunin 1. apríl, sem
nam 1.101 krónu á mánuði hjá ein-
staklingi, sem gera 679 kr. eftir
skatt. Hvort hjóna fær 991 kr., sem
gera 611 kr. eftir skatt. Er þetta
ekki skammarlegt? Á maður að
treysta þessum mönnum? Hvað
mundu þeir gera fyrir 20 krónur á
dag?
Við í FEB höfum líka farið fram á
að greiða 10% fjármagnstekjuskatt í
stað 38,34% af 2/3 hlutum af lífeyris-
sjóðstekjum okkar. Tryggingastærð-
fræðingur hefur reiknað út að miðað
við 3,5% raunávöxtun, þá sé 1/3 af
greiðslum til okkar innborganir og
2/3 vaxtatekjur. Þetta er í athugun í
fjármálaráðuneytinu, og ég vona, að
þeir komist fljótlega að því, að þetta
er rétt. Þetta er mikið réttlætismál
fyrir okkur ellOífeyrisþega.
Ekki get ég gefið þessari stjórn,
sem enn situr, háa einkunn. Hún
hefur lítið gert til að bæta kjör okkar
aldraðra, þrátt fyrir það að við höf-
um skilað góðu búi í hendur þeirra,
sem yngri era. Það kemur í ljós,
hvaða einkunn kjósendur gefa
stjórnarflokkunum í kosningunum 8.
maí.
Höfundur er viðskiptafræðingur og
varaformaður FEB í Reykjavík og
nágrenni.
Margrét H.
Sigurðardóttir
Á morgun gæti það verið
of seint Hringdu
Stanislas Bohic • Landslagsarkitekt • C 898 4332
Heldur þú að
B-vítamm sé nóg ?
NATEN
-ernógl
VJ
c
01
%
c
i
5
5