Morgunblaðið - 26.06.1999, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 26. JÚNÍ 1999 41 H
UMRÆÐAN
Hugleiðingar
eftir kosningar
ÞÁ HEFUR þjóðin
fengið nýja ríkisstjóm,
sem tók við völdum af
sjálfri sér hinn 28. maí
S.I., eftir alllangt samn-
ingaþóf, hvort góðærið
frá fyrri árum eða eitt-
hvað annað hefur
þvælst fyrir þeim er
ekki vitað, kannski stöð-
ugleikinn, ekki hefur út-
færsla á samkomulag-
inu tafið þá, því sam-
kvæmt því sem Morg-
unblaðið hefur eftir for-
sætisráðherra laugar-
daginn 29. maí segir:
„Forsætisráðherra
sagði stefnuyfirlýsing-
una yfirleitt ekki tilgreina sérstakar
útfærslur, hér væri um stefnu að
ræða en ekki beina verkefnaskrá."
Formaður Framsóknarflokksins
segir í sama blaði, þ.e. Morgunblað-
inu 29. maí: „Það er rétt að skatta-
lækkanir á röngum tíma geta aukið
þenslu." Það hefur talist til hygg-
inda að sjá fótum sínum forráð, og
segja má að þessar tilvitnuðu setn-
ingar úr löngum viðtölum foringj-
anna séu dæmigerðar um orðaflaum
um lítil loforð, og því ekki bundnir af
neinum loforðum. En mig minnir að
forsætisráðherra hafi íyi-ir kosning-
ar stungið loforðadúsu upp í aldraða
og aðra láglaunahópa þess eðlis að
þeir mættu reikna með á næstu
mánuðum og misserum verulegum
réttarbótum, ég vænti þess og vona
að þetta hafi ekki gleymst í sigur-
vímu kosninganna. Ekki er það
óvanalegt að sjónarmið og skoðanir
snúist upp í andhverfu sína, og ég
man ekki betur en um það hafi verið
rætt innan raða ráðamanna að
stefna bæri að því að
sameina og fækka ráðu-
neytum, en vindar blása
ekki alltaf af sömu átt
og eru stundum fljótir
að breyta um stefnu,
eins og fór fyrir núver-
andi í’íkisstjóm, því við
endurfæðingu hennar
fylgdi hún að sjálfsögðu
náttúrulögmálinu og
fjölgaði sér um tvo og
em nú 12 og hafa aldrei
verið fleiri. Þetta kostar
að sjálfsögðu nokkra
tugi milljóna fyrir þjóð-
ina. Varðandi „stöðug-
leikann", sem var eitt
vinsælasta orð í mál-
flutningi ríkisstjómarflokkanna fyr-
h- kosningar, virðist nú eftir fréttum
Kosningaloforð
Ég reikna ekki með
því, segir Guðmundur
Jóhannsson, að neinn
óski eftir að verðbólgan
læðist að okkur og fái
vængi og fljúgi frjáls.
að dæma að blikur séu þar á lofti, og
ýmsir telja að ríkisstjómin sé þai' í
forastu með að blása þar í glæður,
og ekki er fráleitt að svo sé. Svona
tO upprifjunar má vekja athygli á
nokkram atriðum. Ætli það hafi
ekki verið í marsmánuði sem þáver-
andi forseti Alþingis hafði orð á því
að nauðsyn bæri til að hækka laun
alþingismanna, og í tilefni þessara
Guðmundur
Jóhannsson
ummæla hafði ég orð á því í blaða-
grein í apríl s.l. að kjaradómur væri
svo vanur að valda úlfúð og óróa í
þjóðfélaginu með dómum sínum að
hann munaði ekkert um að gera það
einu sinni enn. Það stóð heldur ekki
á þeim að framkvæma gjörninginn,
en þeir vora svo tillitssamir við þjóð-
ina að birta þetta lítilræði ekki fyiT
en daginn eftir kosningamar. Er
það trúverðugt að háaðlinum hafi
ekki verið kunnugt um hvað til stóð,
og hvort hann hafi látið álit sitt í ljós
og hvaða áhrif þetta hefði almennt
séð á spennu í þjóðfélaginu? Það er
svo önnur hlið á málinu að hækkun-
in ein og sér til hvers og eins er
svona álíka og laun era hjá láglauna-
hópunum. En það er fleira en laun
yfírstéttarinnar sem gefur vísbend-
ingu um óstöðugleika, hér skal
nefna iðgjöld bifreiðatrygginga,
bensín, rafmagn og hitaveitu, við all-
ar þessar hækkanir tengjast áhrif
stjómvalda. Og í þessum skrifuðu
línum 10. júní kom frétt á bylgjum
ljósvakans frá Hagstofu Islands
þess eðlis að mæld verðbólga síð-
ustu þrjá mánuði svaraði tU 7,2%
verðbólgu á ársgrandvelli. Telja
stjómvöld þessi tíðindi markleysi,
eða alvarlega ábendingu um hættu-
merki? Eg reikna ekki með að neinn
óski eftir að verðbólgan læðist að
okkur og fái vængi og fljúgi frjáls, af
þeim draug höfum við fengið nóga
reynslu. Það væri því kaldhæðnis-
legt, að það sem ríkisstjómin hefur
hælt sér mest af, þ.e. stöðugleikinn
(sem hún á þó minnstan heiðurinn
af), verði þess valdandi að öllu verði
hleypt í uppnám. Að sjálfsögðu von-
ar maður það besta. En þó forsætis-
ráðherra telji að aldraðir hafi aldrei
haft það jafn gott og nú, þá er það
langt í frá að þeir njóti réttlætis og
jafnaðar á við aðra, en það er það
sem við krefjumst.
Ég reikna ekki með að ég þurfi að
tíunda það hér, hvar pottur er brot-
inn í þeim efnum.
Höfundur er eftirlaunaþegi.
Hefur raunveruleikinn
á röngu að standa?
ÞAÐ STEFNIR í að
Skattstjórinn í Reykja-
vík áætli gjöld nærri
2.000 atvinnurekenda í
borginni vegna þess að
þeir hafa ekki skilað
skattframtölum sínum
innan tilskilins frests.
Ég hef fyrir þessu
trausta heimildarmenn.
Mér er ekki kunnugt
hvort ástandið er betra í
öðram skattumdæmum.
Þeh’ atvinnurekendur
sem ekki hafa skilað
framtölum í Reykjavík
eru ekki verri en aðrir
menn. Þeir hafa flestir
sett sín framtöl í hendur
endm-skoðenda og annarra sem
vinna við að telja fram til skatts.
Endurskoðendurnir hafa gert það
sem í þeirra valdi stendur til þess
að ljúka framtalsgerðinni. Þeir hafa
lagt nótt við dag en það dugar ekki
til. Það blasir við að of fáum er ætl-
að að vinna of mikið og of hratt.
Skattkerfið miðast við að allir skili
framtölum sínum á sama tíma og að
allir fái álagningu á sama deginum.
Þannig hefur skipinu verið siglt og
nú er það strandað á skeri.
Það sem hér er nefnt, og fleira
sem ekki verður talið upp í stuttri
blaðagrein, er til skaða fyrir skatt-
kerfíð. Skattstofurnar fá ekki til sín
hæft starfsfólk í stað þess sem
hættir. Það er atgervisflótti úr þeim
atvinnugreinum sem nærri skatt-
skilum koma. Þess vegna þarf að
breyta stefnunni og taka mið af
raunveraleikanum. Vandamálin sem
við er að etja era ekki ný af nálinni
og í langan tíma hafa yfirvöldin velt
fyrir sér breytingum til einföldunar,
en lítið aðhafst sem til bóta horfir.
Helstu breytingarnar sem hafa ver-
ið gerðar í nafni framfara eru ný og
ný skýrsluform. Hugmyndin er að
allt verði einfaldara, en
reyndin er að raun-
veraleikinn verðm-
flestum ósýnilegur í
öllu talnagumsinu. Það
hafa orðið jákvæðar
breytingar eins og þær
að skattskil lögaðila
dreifast yfir átta mán-
aða tímabil, frá febrúar
til september, en þai’ á
móti hefur komið ný
skattheimta með enn
aukinni og flóknari
skýrslugerð. Nægir í
því sambandi að nefna
fjármagnstekjuskatt
samfara auknum verð-
bréfaviðskiptum ein-
staklinga. Það er ekki heiglum hent
að afla upplýsinga til skýrslugerðar
vegna fjármagnstekjuskattsins.
Greina þai-f frá öllum viðskiptum
meðan upplýsingakerfi verðbréfa-
fyrirtækjanna eru í burðarliðnum
Skattamál
Tölvur eru til þess að
þjóna fólki, segir Þor-
steinn Haraldsson.
Fólkið á ekki að þjóna
tölvunum.
og fjarri því að vera gallalaus. Þá er
fólk í sumum tilvikum krafið um
upplýsingar sem era ófáanlegar,
það getur t.d. átt við um upphaflegt
kaupverð hlutabréfs sem viðkom-
andi hefur erft. Fárið er á margra
vitorði, en lítið er um það talað. Og
þrátt fyrir allar breytingar og nýj-
ungar hefur fjöldi starfsmanna
Skattstjórans í Reykjavík verið
óbreyttur frá árinu 1990. Fólk leitar
ekki eftir atvinnu á stöðum sem
bjóða upp á vandamál og áreiti með-
an betra er í boði.
„Stjórnmálamaðurinn og trúar-
leiðtoginn sitja í vernduðum faðmi
orða og setninga. Ef kenningin
passar ekki við raunveruleikann
hefur raunveraleikinn á röngu að
standa. Kenningin beygir sig ekki
fyi-ir staðreyndum," eins og Einar
Már Guðmundsson bendir á í Laun-
sonum orðanna, bls. 35. Það er um-
hugsunarvert að skömmu fyrir daga
tölvunnar var skilum allra einstak-
linga lokið snemma í apríl og sið-
ustu fyrirtækin skiluðu snemma í
maí. Fyrir tíu áram höfðu tímamörk
síðustu fyrirtækjanna færst aftur til
miðs júnímánaðar. í dag er ástandið
með sjálfstæða atvinnurekendur
eins og rakið er hér að framan og
frestur endurskoðenda vegna lögað-
ila stendur fram í september. Bráð-
læti og tæknihyggja valda vanda.
Tæknihyggjan birtist í óraunsærri
trú á að tölvur leysi öll mál fyrir-
varalítið; jafnvel fyi-irvaralaust.
Tölvur era til þess að þjóna fólki.
Fólkið á ekki að þjóna tölvunum.
Skattayfirvöld, löggjafai-valdið, og
við endurskoðendur höfum bragðist
í varðstöðu okkar. Við höfum því
miður ekki unnið saman að breyt-
ingum sem hæfa kröfum tímans og
mæta þörfum fólks. Það er rétt-
mætt og sanngjarnt að skattstjórar
taki refsilaust við öllum framtölum
sjálfstæðra atvinnurekenda sem
berast íyrir lok álagningar þetta ár-
ið. Það biti höfuðið af skömminni ef
ríkið hagnaðist á ástandinu. Nú þarf
að bretta upp ermar. Fyrst er að
hyggja að fólki. Niðurstaða rann-
sókna tímaritsins Fortune á fyrir-
tækjastjórnun sem birtist í nýjasta
tölublaði þess (21. júní 1999) styður
orð mín: „People first, strategy
second.“
Höfundur er endurskoðandi.
Þorsteinn
Haraldsson
HIV fer
ekki í mann-
greinarálit
Eru margir smitaðir?
FIMMTU hverja
sekúndu smitast ein-
hver í heiminum af HIV
og alls hafa nær 50
miEjónir smitast í gegn-
um tíðina. Um helming-
ur þeirra sem smitast í
dag era unglingar og er
álíka smithlutfall milli
kynja. Tala gagnkyn-
hneigðra er um 80%
allra HlV-jákvæðra.
Hér á landi hafa 128
manns greinst með
HIV frá upphafi. Und-
anfarin ár hafa 6-10
einstaklingar greinst
árlega. Það sem af er þessu ári hef-
ur greinst fleiri en einn einstakling-
ur á mánuði og er það miður.
Hverjir smitast?
Hér á landi, eins og annars stað-
ar, smitast stöðugt fleiri gagnkyn-
Alnæmi
Yfir 70% HlV-smitaðra
í Evrópu eru á Spáni,
—7-----------——--------------
Italíu og í Frakklandi.
Sigurlaug Hauksddttir
hvetur fólk til að sýna
aðgát ef það stofnar til
skyndikynna.
hneigðir, karlar, konur og ungt fólk.
Tæplega helmingur HIV;jákvæðra
era undir 30 ára aldri. I dag era
25% smitaðra gagnkynhneigðir og
20% eru konur. Á þessu ári hafa
eingöngu greinst gagnkynhneigðir,
mest konur, og eru flestir undir þrí-
tugu. HIV er því ekki lengur bara
sjúkdómur homma og sprautufíkla
eins og sumir halda.
Allir sem stunda óábyrgt kynlíf
era í áhættuhópi. Það er óábyrgt
kynlíf þegar höfð era mök við aðra
en trausta maka/sambúðaraðila án
þess að smokkur sé alltaf viðhafður
á réttan hátt. Hér skipta aldur, kyn,
stétt, hjúskaparstaða og kynhneigð
engu máli.
Sumarfrísferðir til útlanda
Nú era sumarfríin að ganga í
garð og þá era margir sem fara til
útlanda. Þá er stundum eins og fólk
passi sig ekki eins vel í kynlífi og
það annars myndi gera. Fólk er í
fríi og vill geta slakað á. Það er
skiljanlegt og allt gott um það að
segja. En það má samt ekki slaka á
án aðgæslu á þessu sviði. Ef stofnað
er til skyndikynna án þess að
smokkur sé alltaf viðhafður og á
réttan hátt er tekin óþarfa áhætta á
HIV-smiti. Ein kvöldstund án að-
gæslu getur verið nóg. Áfengis-
neysla og önnur vímuefni eru einnig
áhættuþættir sem geta sljóvgað
dómgreind.
Þess má geta að yfir 70% af HIV-
smiti hér í Evrópu er á Spáni, Ítalíu
og í Frakklandi. Þá má heldur ekki
gleyma því að það eru alltaf ein-
hverjir sem era smitaðir án þess að
vita af því.
Nýju lyfin
Árið 1996 komu mjög virk lyf á
markaðinn hér á íslandi. Þau halda
veirunni oftast niðri þannig að hún
herjar ekki á líkamann eins og hún
gerði áður. Þessi lyf verður að taka
reglulega 2-3 sinnum á dag alla
daga ársins. Það er mikilvægt að
taka fram að þessi nýju lyf era ekki
lækning eins og e.t.v. margir halda,
en þau virka vel á flesta. Þó era
samt fáeinir sem þola ekki lyfin eða
þau gagnast þeim takmai’kað til
þess að halda veiranni í
skefjum. Einstaka upp-
lifa mismiklar auka-
verkanir af lyfjunum
eins og ógleði, niður-
gang, útbrot og doða og
komið hefur fyrir að
veiran myndar þol gegn
lyfjunum, þannig að
þau virka ekki lengur.
Þá getur veiran herjað í
líkamanum óáreitt sem
getur endað með al-
næmi - lokastigi sjúk-
dómsins. Alnæmi er
þegar vamarkerfi lík-
amans er orðið það
veikt að ýmsir sjúkdóm-
ar eins og lungnabólga
og krabbamein geta gert vart við
sig. Þessir sjúkdómar geta verið
lífshættulegir.
Tilfinninga- og félagsleg áhrif
HlV-smits t
Það að vera HlV-smitaður er
ekki einfalt, hvorki tilfinningalega
eða á annan hátt. Fyrir flesta er
sjúkdómsgreiningin mikið áfall.
Margvíslegar spurningar vakna
sem taka þarf afstöðu til og það þarf
að læra að lifa með sjúkdómnum.
Þetta era t.d. spumingar eins og: -
Get ég stundað kynlíf og þá hvers
konar kynlíf? Get ég sætt mig við
það kynlíf sem ég verð að stunda?
Get ég eignast maka/sambúðaraðila
með þennan sjúkdóm á bakinu? Vill ■ ■
mig einhver? Hvað með barnseign-
ir? Er óábyrgt að eignast bam?
Hvernig tekst ég á við fordóma í
umhverfinu? Verður mér hafnað af
fjölskyldunni, vinum, ættingjum,
starfsfélögunum? Hverjum á ég að
segja frá sjúkdómnum? Fæ ég
vinnu? Kem ég til með að þola lyfin?
Hvað með aukaverkanirnar? Hvað
lifi ég lengi? Hvemig get ég skipu-
lagt framtíð mína? Mun einhver
lækning á sjúkdómnum finnast í
framtíðinni?
Flestum þessum spurningum er
hægt að svara, en ekki öllum. Líf
með HIV krefst nýrrar aðlögunar á
mörgum sviðum sem tekur tíma.
Hvemig gengur fer eftir ýmsum
þáttum eins og persónuleika hvers
og eins, hvernig tekist hefur að
takast á við fyrri áföll og hvernig
staða viðkomandi er þegar HIV
greinist. Stuðningur frá umhvei-finu
getur hér skipt sköpum.
Að fá HIV er oft flóknara mál en
margir gera sér grein fyrir. Eina
ráðið til þess að fyrirbyggja að
smitun geti átt sér stað, er að hver
og einn líti í eigin barm og stundi
ávallt ábyrgt kynlíf.
Höfundur er deildarfélagsráðgjafi á
Sjúkrahúsi Reykjavikur.
Stretchbuxur kr. 2.900
Konubuxur frá kr. 1.690
Dragtir, kjólar,
blússur og pils.
Ódýr náttfatnaður.
Nýbýlavegi 12, sími 5544433
Sigurlaug
Hauksdóttir