Morgunblaðið - 03.07.1999, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 3. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Krabbamein
Bretar vara ungt fólk við
notkun ljósabekkja
Hjartalækningar
Nýrri tækni beitt við hjarta-
skurðaðgerðir
Bretar hvattir til að gæta hófs í sólböð-
um og notkun ljósabekkja
Herferð
gegn húð-
krabbameini
TESSA Jowell, aðstoðarheilbrigðis-
málaráðherra Bretlands, hefur
skorað á breskar sólbaðsstofur að
meina fólki undir 16 ára aldri að
nota ljósabekki og vara við því að
þeir geti aukið líkurnar á húð-
krabbameini.
Þessi áskorun er liður í herferð
breskra heilbrigðisyfírvalda sem
miðar að því að draga úr tíðni húð-
krabbameins. Ráðherrann hefur
einnig lofað að semja við framleið-
endur sólarvamakrema um að
lækka verðið á vörum sínum.
Joweli segir að markmiðið með
herferðinni sé að vemda þá sem era
viðkvæmir fyrir sólbrana og öðrum
afleiðingum sólbaða, einkum böm
og unglinga. „Ég hef sérstaklega
áhyggjur af hættunni á húðkrabba-
meini vegna útfjólublárra geisla frá
sólbekkjum og tækjum sem eiga að
gera menn sólbrúna," sagði ráð-
herrann í viðtölum við breska fjöl-
miðla. „Fólk eykur hættuna á húð-
krabbameini með því að nota ljósa-
bekki og slík tæki.“
Bannað innan 16 ára
Þeir sem reka sólbaðsstofurnar
vora beðnir um að fara eftir leið-
beiningum yfirvalda, sem mælast til
þess að engum undir 16 ára aldri
verði leyft að nota ljósabekki. Þeir
vora ennfremur beðnir um að sjá til
þess að viðskiptavinirnir sæju við-
varanir um hættuna sem getur staf-
að af bekkjunum og vara þá sem
eru í helstu áhættuhópunum við því
að þeir geti stefnt heilsu sinni í
hættu með því að nota þá.
Á meðal þeirra sem era í hættu
er fólk með ljósa og viðkvæma húð,
rauðhært fólk og mjög freknótt og
þeir sem era með marga fæðingar-
bletti.
Varað við sólbruna barna
Bresk heilbrigðisyfirvöld vara
einnig við því að sólbrani barna auki
líkurnar á þvi að þau fái húðkrabba-
mein síðar á ævinni. Þá er meðal
annars brýnt fyrir fólki að nota sól-
arvamir þegar það er í sólbaði og
halda sig í skugganum þegar sólin
skín skærast.
Nýleg könnun leiddi í ljós að fólk
sem notar ljósabekki tíu sinnum eða
oftar á ári eykur líkurnar á illkynja
sortuæxli, banvænu húðkrabba-
meini, um 700%. 170 manns á aldr-
inum 15-44 ára dóu af völdum sjúk-
Hafin er í Bretlandi herferð til að hvetja fólk til að gæta hófs er það
stundar sólböð m.a. með notkun sólkrems.
Reuters
A Yfírvöld heilbrigðismála á
Bretlandi vilja banna ljósa-
bekkjanotkun fólks yngra
en 16 ára.
dómsins á Englandi og í Wales á
síðasta ári. Þar era skráð um 40.000
ný húðkrabbameinstilfelli á ári
hverju.
Stephen Woodward, sem stjómar
herferðinni, segir að dauðsföll af
völdum húðkrabbameins séu alls
ekki óhjákvæmileg. „Menn verða
aðeins að forðast útfjólubláa geisla
með því að verja sig þegar þeir era
úti í sólinni, annaðhvort með því að
vera í fötum sem verja þá eða nota
sólkrem."
Eitt af meginmarkmiðum'bresku
stjómarinnar í heilbrigðismálum er
að fækka dauðsföllum af völdum
krabbameins meðal fólks undir 75
ára aldri um 20% næstu 10 árin.
Fylgir andleg vanheilsa Tourette-heilkenninu?
GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Er hugsanlegt að
þeir sem hafa svokallað
Tourette-heilkenni (Tourette
syndrome) geti einnig átt við
andlega vanheilsu að stríða að
vissu marki, sem ef til vill má
rekja til þessa sjúkdóms? Ég
þekki tvo einstaklinga sem báðir
hafa Tourette-heilkenni og þeir
eru báðir lokaðir fyrir ákveðn-
um þáttum í fari sínu eða blindir
á eigin hegðun, sem hefur komið
þeim afar illa. Þetta kemur fram
í mikilli þrjósku, sem jaðrar við
þráhyggju, og þeir taka engum
sönsum, þótt þessir brestir í fari
þeirra hafi beinlínis skaðað þá í
daglegu lífi. Er hugsanlegt að
þessi andlegi veikleiki þeirra sé
í einhverjum tengslum við
Tourette-heilkennið?
Svar: Kækir eru einkenni
Tourette-heilkennisins. Það er
skilgreint á þann veg að sjúk-
lingurinn hefur marga kæki,
bæði ósjálfráðar hreyfingar, svo
sem fettur og brettur, og gefur
frá sér hljóð eins og snörl og
hnuss, en á það einnig til að láta
út úr sér ruddaleg orð eða setn-
ingar af engu tilefni. Þetta er
sjaldgæfur sjúkdómur, en al-
gengari meðal karla en kvenna.
Orsakir eru ekki þekktar, en
talið er að sjúkdómurinn sé arf-
gengur og orsakir séu vefrænar
fremur en sálrænar, þótt hvort
tveggja kunni að fléttast saman.
Kækirnir koma oftast fram á
barnsaldri og alltaf fyrir 18 ára
aldur. Þeir geta verið misjafn-
lega slæmir, en þeir eru viðvar-
andi yfir lengri tíma og sjúk-
lingurinn hefur enga meðvitaða
stjórn á þeim.
Þessi einkenni valda mikilli
vanlíðan og truflunum á sam-
skiptum bæði í félagslífi og
starfi. Þessi vanlíðan og aðlögun-
arerfiðleikar geta leitt til margs-
konar viðbragða hjá sjúklingn-
um, sem mætti líta á sem vamar-
viðbrögð. Meðal algengustu
fylgifiska Tourette-heilkennis
eru þráhyggja/árátta, hvatvísi í
hegðun, árásarhneigð, sem bein-
ist bæði að sjúklingnum sjálfum
og öðram. Þunglyndi og kvíði
eru einnig algeng, og stundum
getur sjúklingurinn leiðst út í
óhóflega áfengisneyslu, ekki síst
vegna þess að áfengisáhrifin
draga tímabundið úr kækjunum..
Öll þessi einkenni skapa hins
vegar ný vandamál, sem geta átt
þátt í að magna upp kækina og
gera því illt verra.
Líklega er algengasti fylgi-
kvilli Tourette-heilkennisins
þráhyggja/árátta og er því meira
áberandi sem kækirnir eru
meiri. Áráttueinkenni hafa verið
skýrð svo að þau séu nokkurs
konar ónýting á þráhugmynd-
um, yfirbót fyrir óleyfilegar þrá-
hugmyndir. Kækir líkjast mjög
þráhyggju/áráttu hegðun. Þegar
sjúklingurinn finnur að spenna
byggist upp rétt áður en
kækirnir bjótast út, framkvæmir
hann eitthvað „ritual“, svo sem
að þvo sér um hendurnar, og
dregur með því úr spennunni
sem fylgir kækjunum, ónýtir
áhrif þeirra.
Kækir geta verið mjög þrálát-
ir og erfiðir viðureignar í með-
ferð. Geðlyf geta dregið úr
kækjunum og ýmsar tegundir
atferlislækninga hafa reynst
vel. Kækir eru í eðli sínu ómeð-
vitaðir og ósjálfráðir. Því getur
verið árangursríkt að gera þá
meðvitaða, þannig að sjúkling-
urinn sé látinn æfa kækina
markvisst, þ.e. hann framkallar
þá sjálfur. Með því nær hann
nokkurri stjórn á þeim, auk
þess sem þreyta myndast við
æfingu þeirra, sem einnig vinn-
ur gegn þeim. Ekki er síður
mikilvægt að meðhöndla fylgi-
kvillana sem áður eru nefndir.
Árangursríkasta meðferðin við
þráhyggju/áráttu er atferlis-
meðferð, en einnig er mikilvægt
að efla sjálfstraust sjúklingsins
til félagslegrar þátttöku. Ef
tekst að minnka fylgikvillana er
líklegra að meðferð við kækjun-
um gangi einnig betur.
Lesendur Morgunblaðsins geta
spurt sáltræðinginn uw það sem
þeim liggur á þjarta. Tekið er á
móti spurningum á virkum dögum
miili klukkan 10 og 17 i síma
5691100 og bréfum eða sfmbréfum
merkt: Vikulok, Fax: 5691222.
Ennfremur sfmbréf merkt: Gylfi
Ásmundsson, Fax: 5601720.