Morgunblaðið - 08.07.1999, Blaðsíða 38

MORGUNBLAÐIÐ
4 38 FIMMTUDAGUR 8. JÚLÍ1999

Á
1»
Af spiki
sálarinnar
Hvert er form hamingju? Hverju líkist
hún? Hamingjan er umgjörb. Hamingj-
an er hlý og skjólgóð flík. Hamingjan er
spik. Hamingjan er spik sálarinnar.
Hún fœst með púli án strits.
Eftir Gunnar
Hersvein
Hvernig er ham-
ingjan? Hvaða líf-
emi er eftirsókn-
arverðast? „Það
lífemi sem leiðir
til hamingju,“ er líklegt svar ef
lokatakmarkið er hamingja. En
hvers vegna hamingja? Því ef
við eram hamingjusöm, þurfum
við ekki á neinu öðra að halda.
Hamingjan er fullnægjandi, að-
eins þarf að keppa að henni, og
allir stefna leynt eða ljóst að
hamingju. Eða hvað?
Sá sem ekki er sáttur við
sjálfan sig,
VIÐHORF getur sett sér
markmið, bæði
stór og smá,
skammtíma-
og langtíma-
markmið. Og hann þokast nær,
leiði markmiðin til góðs. Hægt
og bítandi, markmið eftir mark-
mið, ár eftir ár, færist hann í
áttina að takmarkinu. Hamingj-
an er ekki auðfengin. Það ligg-
ur strit bak við hamingju sér-
hvers manns, blóð, sviti og tár.
Samt er hún höndluð án
áreynslu, þarfnast jafnvægi
hugans, og gleði.
Hamingjan er eins og hús,
sem tekur langan tíma að reisa.
Hún er safn markmiða sem
hefur verið náð, eða ekki náð,
því bak við hamingjuna hvílir
líka lærdómur af því sem ekki
varð.
„Sá sem setur sér engin
markmið er fífl.“ - Hann ráfar
stefnulaust um í lífinu og Ufir
sennilega tilgangslausu og
hamingjusnauðu lífi. Hamingj-
an er nefnilega margra ára púl
án strits. Hún er það besta og
þess vegna er erfiðast að öðlast
hana, jafnvel þótt það fehst
endanlega í því að nema staðar
og anda djúpt.
Hamingjan er rósemd hjart-
ans, hamingjan er gleðin sem
sprettur af verkunum og Uka
heppninni. Hamingjan er safn.
Hamingjan er hamur. Hún er
ekki óljós tilfínning. Hún er
ekki stundin sem er að líða,
ekki gleðin sjálf, hún er ham-
urinn sem fólk íklæðist. Hún er
traust og öragg vöm sem fólk
getur öðlast. Hún er faUn í
hegðun og viðhorfi til sjálfs sín,
annarra og umhverfis. Vegur
hennar er langur en ferðalang-
urinn er samt á veginum. Það
er kostur.
Hamingjan er umgjörð.
Hamingjan er hlý og skjólgóð
flík. Hamingjan er spik. Ham-
ingjan er spik sálarinnar.
Ef til vill fæst hamingjan
með visku og réttlæti. Ef til vill
fæst hún af gæsku, dyggðum,
ef til vill réttri breytni, ef til vill
af hreinni gleði yfir dásemdum.
Ef til vill drengskap, ef til vill
trúmennsku. Ef til vill ekki,
a.m.k. er uppskriftin ekki fól.
Gerð hamingjunnar, lögun
hennar, form, það er spuming-
in. Best er að líkja henni við
spik, þétt og þykkt spik sálar-
innar. Eftirsóknarvert spik sem
safnast á sálina með áranum.
Spiki sálarinnar þarf að
safna með hugsun, viðhorfi og
réttum ákvörðunum í lífinu. Og
verða feitur. Hamingjuspik sál-
arinnar ver gegn skakkaföllum
og er vemdarvættur manneskj-
unnar. Líkamlega feitur maður
verður ekki grannur í einu vet-
fangi. Eins hverfur spik sálar-
innar ekki á hverjum degi.
Hamingjusamur maður verður
ekki auðveldlega óhamingju-
samur. Hann verður dapur um
stundarsakir, leiður og óánægð-
ur, en hann fellur ekki. Sál
hans tapar spiki en verður ekki
berskjölduð.
Sá, á hinn bóginn, sem ekki
safnar hamingjuspiki, er í
hættu. Ef til vill lifir hann í
sjálfsblekkingu og verður af-
hjúpaður annaðhvort af sjálfum
sér eða öðram. Hann er varnar-
laus gagnvart áföllum og fellur.
Hann lifír ef til vill á megranar-
fæði sálarinnar. A í ekkert
hamingjuhús að venda, engan
ham, aðeins sjálfsblekkingar-
hjúp. Annar hefur ekki fundið
hamingjuveginn sinn og heldur
skjóllaus eitthvert áfram.
Hamingjan er óháð ýmsum
ytri þáttum, bæði fátækir og
ríkir geta öðlast hana, bæði
trúaðir og trúlausir, gáfaðir og
vitlausir. Hún er óháð heimin-
um, nema hvað vondir, ranglát-
ir og lygarar eiga erfitt með að
höndla hana einfaldlega vegna
þess að þeir búa við hættu á af-
hjúpun, vegna þess að þeir
byggja á fölskum forsendum.
Þeirra epli era súr en ekki sæt.
Lífið er hlaðið safaríkum
ávöxtum, kolvetnaríkri fæðu og
tækifærðum til að safna sálar-
spiki. Söfnum spiki, hamingju-
spiki. Hámark hamingjunnar er
svo að vera öldungur í
raggustól og líta í rólegheitun-
um yfir farinn veg. Sál hans er
feit eins og selur og spikið er
hamur hans og hús. Hann sér
líf sitt sem sögu, sögu sem er
um eitthvað og að lokum grun-
ar hann um hvað sagan er. Old-
ungur sem rær í hamingjuspik-
inu og lifir ævilokin.
Hamingjuspikið fæst með því
að öðlast þekkingu á möguleik-
unum, setja sér höndlanleg
markmið og ná árangri. Þessu
fylgir sjálfsagi, einbeitni, þor
og líka tillitssemi. Svarið við
spumingunni „Er ég hamingju-
samur?“ sighr svo um hugann
og kemur e.t.v. ekki í ljós fyrr
en í mótbáranni. Hamingjan
berst við mótvindinn.
Hamingjan er víð, hún er
safn margra þátta og þekkist
þegar þeir renna saman og
skapa skjólgott hús, sterkan
ham eða gott og mikið spik.
Hamingjan er ekki annars
staðar. Hún er spunnin úr
aðstæðum sérhvers manns og
kjarki hans til að taka
ákvarðanir um líf sitt.
Þannig verður hann feitur.
LISTIR
Leiksýningar á
fimm sviðum og
landamæri á milli
Fyrsta norræna kvennaleikhúshá-
tíðin var haldin á landamærum Sví-
þjóðar og Finnlands, í Lapplandi, í
byrjun júní. Þangað lagði Vala
Þórsdóttir leið sína og segir frá.
Eg ákvað að taka lest frá
Helsinki til Tornio og skoða
Finnland þær níu klukku-
stundir sem ferðin tæki. Af ein-
hverjum völdum á ég alltaf erfitt
með að trúa því sem sagt er um út-
lönd að óreyndu, enda verð ég ávallt
hissa, þegar ég kem á leiðarenda og
sé að hlutimir era stundum eins og
þeim hefur verið lýst eða ég hef séð
þá í sjónvarpinu. I fyrsta sinn, sem
ég kom til Englands varð ég mjög
hissa á að sjá að umferðin er í raun
vinstri umferð og að leigubílarnir
líta eins út í raunveruleikanum og í
bresku sjónvarpsmyndunum... þeir
era ekki plat, eða hluti af leikmynd
eins og ég hafði ímyndað mér ... Eg
var spennt að vita hvort Finnland
væri í raun land trjáa, vatna, gufu-
baða og farsíma en kannski ekki
eins spennt að vita hvort það væri
satt að Finnar drykkju mikið, segðu
fátt og berðu fólk í morgunsárið ...
Það var sól og blíða og ég fékk að
sjá mikið af trjám og vötnum. Ferð-
in var fremur tilbreytingarlítil og
mér var farið að þykja nóg um öll
þessi tré sem fela landslagið. Er til
Tomio kom biðu mín tveir starfs-
menn hátíðarinnar, Merja Ruth,
sem er ljósamaður, listamaður og
ein fjögurra kvenna sem skipulagði
þennan stóra viðburð, og Timo
Hannelin, sem er tæknimaður og
fjöl-listamaður. Þau komu á forláta
sendiferðabíl að sækja mig og sam-
ræðurnar hófust samstundis, þöglir
Finnar era þau ekki... Við höfðum
ekki ekið lengi, þegar símarnir fóra
að hringja, en í Finnlandi er fólk
hætt að hafa heimasíma, enda far-
símarnir ódýrari og hentugri, eftir
því sem mér skildist. Finnland er
farsímaland.
Timo og Merja Ruth era einstak-
lega skemmtilegt og opið fólk, enda
áttum við eftir að eyða miklum tíma
saman. Við branuðum tU Tomio,
sem er lítill bær við landamæri
Finnlands og Svíþjóðar, en hátíðin
var líka haldin í Haparanda, smábæ
Svíþjóðar megin. I Tornio var mið-
stöð hátíðarinnar iðandi af spenn-
ingi og lífi. Leikhúskonur að koma
frá öllum Norðurlöndunum, á öllum
stundum sólarhringsins. Reyndar
var ekki einungis hópur leik-
húskvenna á leiðinni, heldur var von
á allstóram hóp af mótorhjóla- og
„húðflúr“-fólki tU miðstöðvarinnar
því að á sama tíma var haldin mót-
orhjóla- og húðflúrhátíð. Þetta átti
eftir að vera forvitnUeg og skraut-
leg blanda. Fullt af leikhúskonum
og mótorhjólatöffuram í bland, eins
konar ying og yang-mót í Lapp-
landi.
Merja Ruth kynnti mig fyrir
hinum þremur kjamakon-
unum sem stóðu að hátíð-
inni, Katariina Salo, Marja-Terttu
Huotari og Mari Hanski. Þær fjórar
stofnuðu leikfélagið Elamys Eukot,
sem hefur sýnt víða um Finnland
við feiknagóðan orðstír. Þær var
farið að þyrsta í að hitta fleiri konur
af Norðurlöndum og heyra og sjá
hvað þær eru að gera í leikhúsinu
og þeyttust þess vegna af stað með
að skipuleggja
þessa hátíð.
Þær hafa unn-
ið þrekvirki
því þær
lögðu tak-
marka-
lausa
vinnu á sig
með ákaf-
lega litla
peninga á milli
handanna til að
spila úr. Hátíðin
sem varð að vera-
leika fyrir tilstilli
hörkudugnaðar
þeirra var í alla staði
sérstaklega vel skipu-
lögð og sýningamar mjög
vel heppnaðar. Því miður
vora kraftakonurnar fjórar
sívinnandi á hátíðinni og gátu
mest lítið svalað þörf sinni; að
horfa á aðra leikhópa, en voru glað-
ar yfir að koma á mikilvægum
tengslum milli leikhúsa og leikfé-
laga innan Norðurlandanna. Það
var alveg sérstakur andi á meðal
starfsfólksins og ég komst að því að
allir starfsmenn hátíðarinnar vora
sjálfboðaliðar. Þetta var fólk úr öll-
um starfsgreinum sem tók höndum
saman til að gera hátíðina sem
besta. Sumar kvennanna keyrðu
200 kflómetra til að bjóða fram að-
stoð sína. Eiginmenn og aðrir fjöl-
skyldumeðlimir og vinir vora að
skutla leikhúsfólki fram og til baka
milli Svíþjóðar og Finnlands, redda
leikmunum og redda ljósum, hinu
og þessu og allir á eigin bflum. Það
kom nokkram sinnum fyrir að bfl-
amir urðu bensínlausir nú eða
hreinlega gáfust upp, því sumir
þeirra vora eins og bfllinn minn,
góðir en gamlir og lúnir. Það var
mjög fallegt að sjá þessa miklu sam-
stöðu sem ríkti í bænum og væri
gaman ef maður yrði oftar vitni að
slíku.
Leikfélögin sem tóku þátt í hátíð-
inni komu á eigin vegum, en flest
reyndu að fá styrki frá heimalönd-
um sínum. Ég var fulltrúi íslands á
hátíðinni og fékk styrk frá Félagi ís-
lenskra leikara og menntamála-
ráðuneytinu til ferðarinnar.
Hátíðin skiptist í tvennt. Ann-
ars vegar aðal leikhúshátíð-
in, en til hennar voru valdir
13 leikhópar af Norðurlöndum úr 54
umsækjendum. Hins vegar vora svo
10 áhugaleikhópar á svokölluðu „off
stage“ en þar var frjáls þátttaka.
Sýningamar dreifðust á þrjá daga
og fimm svið, sem vora hvert sínum
megin við landamærin og var reynt
að tímasetja þær þannig að áhorf-
endur gætu séð sem mest. Það var
svolítið fyndið að rölta þennan
stutta spöl yfir landamærin og
þurfa alltaf að stilla klukkuna sína
aftur vegna tímamismunar.
Fjórir gagnrýnendur vora fengn-
ir til að horfa á sýningarnar og
gagnrýna þær, en í lok hátíðarinnar
veitti þessi nefnd gagnrýnenda
verðlaun þeim leikhóp sem þeim
fannst standast best listrænar kröf-
.;*x /■ <
MERKI hátíðarinnar í Finnlandi.
ur. Áhorfendur fengu líka að velja
sitt uppáhaldsverk, en það var gert
með könnun eftir hverja sýningu og
gaf maður þá verkinu einkunn frá
einum upp í fimm. Það var áhuga-
vert að útkoman úr könnuninni og
svo mat gagnrýnendanna fór ekki
saman. Verkin vora margvísleg, í
fjölmennustu sýningunni voru átta
leikarar, en annars vora flestar sýn-
ingarnar fámennar og mikið um ein-
leiki.
Hátíðin var sett með ræðu og
ljóðaflutningi. Þegar ég kom inn í
salinn, gat ég ekki varist brosi því
að í þessum stóra sal vora raðir af
risatrjám í pottum. Ég gat ekki að
því gert að mér varð hugsað til
lestarferðarinnar og allra þessa
trjáa allsstaðar... meira að segja
inni í leikhúsinu ... Ég leit í kringum
mig til að leita eftir stöðuvatni, full-
um Finna og gufubaði... en far-
símunum heyrði ég í...
Eftir opnunina hófust leiksýn-
ingar vítt og breitt um bæ-
inn. Mig langar að segja frá
nokkram sýningum en byrja á að
nefna God nat mor, eftir Marsha
Norman sem Tystteater, frá Ríkis-
leikhúsinu í Stokkhólmi, setti upp.
Þetta er leikhópur, sem leikur á
táknmáli, og era meðlimir hans
heyrnarlausir. Leikfélagið fékk
Stóra gagnrýnendaverðlaunin frá
Gagnrýnendafélagi Svíþjóðar 1997,
fyrir mikilvægt og nýstárlegt fram-
lag til sænsks leikhúss. En leikritið
hafði fengið Pulitzer-verðlaun árið
1983. Það fjallar um mæðgur, sem
eiga í samskiptaerfiðleikum, og er
komið að uppgjöri þeirra á milli,
þegar sýningin hefst. Verkið er
mjög dramatískt og átakanlegt og
endar með sjálfsmorði; dóttirin
skýtur sig.
Ég var mjög spennt að sjá þetta
leikrit því að ég hef aldrei séð tákn-
málsleikrit áður. AJlt í einu vora
ljósin í salnum slökkt og leikritið
byrjaði, ég varð svolítið hissa á að