Morgunblaðið - 20.07.1999, Side 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 20. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Strákar tali við stráka
og stelpur við stelpur
Fjárfesting í kynheilbrigði ungs fólks
tryggir mannréttindi þess og gagnast ein-
staklingunum jafnt sem samfélaginu öllu,
nú sem og á næstu öld. Kristín Astgeirs-
dóttir sat fund Evrópusamtaka um kyn-
heilbrigði en þar var m.a. fjallað um
ástandið í Kosovo og nágrenni.
FLESTIR núlifandi íslendingar
þurfa ekki að fara langt aftur í ætt-
ir til að finna dæmi um forfeður og
formæður sem áttu fjölda barna.
Lengst af 19. öldinni var mæðra-
og barnadauði afar mikill hér á
landi. Undir lok aldarinnar hófu
læknar, ljósmæður og konur í
kvenfélögunum að fræða fólk um
þrifnað, sjúkdóma og meðferð ung-
bama. Starf þeirra varð til þess að
dánartíðnin lækkaði ört, jafnhliða
batnandi lífskjörum.
Það var á fyrstu áratugum þess-
arar aldar sem umræður um tak-
markanir barneigna hófust fyrir al-
vöru úti í hinum stóra heimi. Þegar
sífellt fleiri böm komust á legg,
varð þörfin meiri fyrir að geta tak-
markað barnafjöldann. Um 1880
hófu Frakkar framleiðslu á gúmmí-
smokkum og gúmmíhettum, en
notkun þeirra breiddist hægt út,
einfaldlega vegna þess að það var
mjög víða skilgreint sem ósiðlegt
athæfi og bannað með lögum að
fræða fólk um aðferðir til að tak-
marka bameignir. Miklar deilur
urðu um réttmæti takmarkana
barneigna bæði innan kvenrétt-
indahreyfingarinnar sem kirkju-
deilda. Innan verkalýðshreyfingar-
innar í Evrópu, sem var í örum
vexti í upphafi aldarinnar, var hart
deilt um bameignir. Rökin vora
annars vegar þau að það þyrfti að
fjölga verkalýðnum þannig að hann
gæti tekið völdin, hins vegar að fátt
myndi bæta meira kjör, heilsu
kvenna og létta oki af körlum, en
færri börn.
Handtökur og fangelsanir
Frægasti framherji takmarkana
barneigna var hjúkranar- og kven-
réttindakonan Margaret Sanger.
Hún fæddist í New York-ríki 1879
og lést 1966. Hún var af írsku bergi
brotin og horfði upp á móður sína
veslast upp eftir að hafa orðið
barnshafandi 18 sinnum og fætt 11
lifandi böm. Sem hjúkrunarkona á
áranum fyrir fyrri heimsstyrjöld-
ina varð hún vitni að því hvernig
konur misstu heilsuna vegna strits
og barneigna og sannfærðist um
nauðsyn þess að kenna fólki að tak-
marka barneignir. Hún skrifaði
greinar, gaf út blað og stóð á götu-
hornum og dreifði bæklingum
ásamt fleira fólki, auk þess að
vinna að fræðslu á læknastofum.
Hún var handtekin og fékk á sig
dóma en hélt ótrauð áfram. Hún
eignaðist sífellt fleiri stuðnings-
menn og ferðaðist til Evrópu til að
forðast réttvísina og til að ná
tengslum við þá sem vora sama
sinnis. Hugmyndir hennar náðu æ
meiri hljómgranni og smám saman
tókst að fá lögum breytt. Hún
stofnaði formleg samtök, The
American Birth Control League,
sem síðar varð að samtökunum
Planed Parenthood Federation of
America.
Nú undir aldarlok starfa þau
samtök sem Margaret Sanger lagði
Sýnishorn af þjónustu-
'og framleiðslufyrirtækjum
Lítil silkiprentun sem fæstfyrir lítið. Mikil verkefni fylgja með bónstöð
á góðum stað. Framleiðsla á plastböndum. Góðurtækjakostur. Fram-
leiðsla á vönduðum inniskóm. Framleiðsla á myndböndum og tónbönd-
um. Sælgætisframleiðsla. Framleiðsla úr keramiki. Heimabakstur með
gott sölukerfi. Auglýsingastofa með föst og góð viðskiptasambönd.
Glæsileg líkamsræktarstöð á besta stað. Skipasala. Kvótasala.
Fasteignasala. Góð bílasala vel staðsett. Framleiðslufyrirtæki fyrir
trésmið eða laghentan sem gefur góðar tekjur. Framköllunarfyrirtæki
með öllu og mikið að gera.
Eitt mesta söluúrval landsins af fyrirtækjum.
Upplýsingar aðeins á skrifstofunni.
F.YRIRTÆKIASALAN
SUÐURVE R I
SlMAR 581 2040 OG 581 4755, REYNIR ÞORGRIMSSON.
ÍSLENSKU fulltrúarnir, greinarhöfundurinn Kristín Ástgeirsdóttir
og Sóley Bender, að kvöldi 17. júní.
granninn að í 160 löndum og era
þau önnur stærstu sjáflboðaliða-
samtök í heiminum. Aðeins Rauði
krossinn er stærri. A alþjóðavísu
heita samtökin International Pla-
ned Parenthood Federation
(IPPF), en aðildarfélag þeirra á ís-
landi heitir Fræslusamtök um kyn-
líf og barneignir, stofnað 1992. Al-
þjóðasamtökin hafa haft mikil áhrif
á umræðu síðustu áratuga um
barneignir, kynheilbrigði og þann
hluta mannréttinda sem snýr að
rétti fólks, einkum kvenna til að
ráða yfir eigin líkama. Samtök ein-
stakra landa reka fræðslumið-
stöðvar og heilsugæslustöðvar, gef-
in era út rit og búin til myndbönd.
Alþjóðasamtökin veita fátækum
ríkjum mikla aðstoð og veitt er
neyðarhjálp þegar á þarf að halda.
Réttur einstaklinganna
Um þessar mundir er mikið rætt
um notkun neyðargetnaðarvama,
sem lengi hefur verið eitt best
varðveitta leyndarmál læknavís-
indanna og haldið frá konum í
fjölda landa, þar á meðal hér á
landi um árabil. Þá fer fram mikil
umræða um fóstureyðingar sem
enn era ólöglegar víða um heim,
t.d. á írlandi, sem leiðir til þess að
þær eru framkvæmdar við óviðun-
andi aðstæður og leiða oft af sér
sýkingar og dauða. Hvers kyns
fræðsla, sérstaklega til barna og
unglinga, er sífellt á dagskrá og
síðast en ekki síst réttur og ábyrgð
einstaklinganna, andspænis valda-
stofnunum eins og kaþólsku kirkj-
unni, strangtrúarmúslimum og rík-
isstjómum sem vilja stjóma lífi
þegnanna í hvívetna. Rétt eins og á
vettvangi Sameinuðu þjóðanna
hafa áherslur breyst á undanförn-
um áratugum. Áður fyrr var beitt
stórtækum aðferðum eins og að
gera fólk í heilu þorpunum ófrjótt.
Nú er áhersla lögð á rétt á einstak-
lingana, heilsu þeirra og félagslega
stöðu, einkum þó kvenna. IPPF
hafði mikil áhrif á samþykktir
Sameinuðu þjóðanna á mannfjölda-
ráðstefnunni í Kairó 1994 og það
var þáverandi forseti samtakanna,
læknirinn Fred Sai frá Ghana, sem
leiddi þá umræðu. Þar varð niður-
staðan að besta leiðin til að draga
úr mannfjölgun í heiminum væri að
bæta stöðu kvenna, fræða þær og
mennta og veita þeim tækifæri til
jafns við karla.
Þi'átt fyrir hálfrar aldar starf
eru þau vandamál sem snúa að
kynheilbrigði fólks yfirþyrmandi.
Enn er mæðra- og barnadauði mik-
ill víða um heim og fer nú vaxandi í
austurhluta Evrópu eftir efnahags-
legt hran. Fræðsla er víða af
skornum skammti og heilsugæsla í
molum. Kynferðislegt ofbeldi gegn
konum og börnum sem og hvers
kyns misnotkun er alþjóðlegt
vandamál. Kynsjúkdómar era
mjög alvarlegur vágestur, ekki síst
alnæmi, sem enn breiðist hratt út í
löndum Afríku og Asíu. Réttur
fólks til að velja sér maka, tak-
marka barneignir og ráða kynlífi
sínu er víða takmarkaður af lögum
og hefðum. I stóram hluta heims er
ekki viðurkennt opinberlega að
fólk geti haft mismunandi kyn-
hneigð. Á sama tíma er bullandi
vændi kvenna, karla og barna og
sala á fólki til kynlífsþrælkunar lát-
ið viðgangast.
Evrópufundur í Noregi
Evrópudeild IPPF er einhver sú
öflugasta í heiminum og lætur mik-
ið af mörkum til alþjóðastarfsins.
Sjónir hafa þó verið að beinast í æ
ríkara mæli að ástandinu í eigin
álfu, annars vegar vegna þeirrar
stefnubreytingar sem orðið hefur,
hins vegar vegna ástandsins í
Austur-Evrópu og átakanna á
Balkanskaga. Það er víða pottur
brotinn í Evrópu.
I júnímánuði sl. var boðað til
ársfundar Evrópudeildarinnar til
þess að fara yfir stöðu mála og til
að undirbúa starf samtakanna á
ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna
Kairó +6 sem haldin var í New
York 30. júní til 2. júlí. Þar var
rætt hvað gerst hefði varðandi
kynheilbrigði og mannfjöldaþróun
á þeim fimm áram sem liðin era frá
fyrrnefndri Kairóráðstefnu sem
þótti afar merk, ekki síst í röðum
kvenréttindakvenna og þeirra sem
vinna að kynheilbrigði.
Evrópufundurinn var haldinn á
einu elsta hóteli Noregs, Sundvold,
sem er rétt utan við Osló. Hluti af
hótelinu er miðaldabygging og allt
bar þess vott að vandað hefur verið
til víða. Fulltrúar Fræðslusamtaka
um kynlíf og barneignir voru und-
irrituð og Sóley Bender, lektor í
hjúkrunarfræði og formaður ís-
lensku samtakanna. Fulltrúar
flestra Evrópulanda vora mættir,
en aðildarríkjum samtakanna
fjölgar jafnt og þétt eftir því sem
frjálsum félagasamtökum í austur-
hluta álfunnar vex fiskur um
hrygg.
Athyglin beinist að strákunum
Við upphaf fundarins greindi
fulltrúi frá heilbrigðisráðuneytinu í
Noregi frá því sem gert hefur verið
til að efla kynheilbrigði þar í landi.
Reyndar er nokkuð sérkennileg
staða uppi í Noregi. Um áratuga
skeið hafa sósíaldemókratar ráðið
þar lögum og lofum og mótað alla
stefnu. Stjórnkerfið allt er undir-
lagt af krötum. Nú ber svo við að í
landinu situr stjórn kristilegra og
annarra miðju og hægri flokka,
sem hefur um margt aðrar skoðan-
ir en kratar. Það hefur m.a. komið í
ljós í afstöðu til kynheilbrigðis.
Flokkur kristilegra hefur óttast að
með aukinni fræðslu væri verið að
hvetja ungt fólk til að hefja kynlíf
sem fyrst. Það er auðvitað ekki
ætlunin, heldur miklu fremur að
koma í veg fyrir slys og kynsjúk-
dóma, sem og að kenna bæði strák-
um og stelpum að velja, virða og
vita. Um þessar mundir er varið
um 100 millj. ísl. kr. í sérstakt
verkefni sem standa á yfir í fjögur
ár og beinist að unglingum á aldr-
inum 14-19 ára, sérstaklega til að
draga úr óvelkomnum þungunum
og kynsjúkdómum. Þau sem vinna
að verkefninu hafa einsett sér að
setja allt sitt mál fram á jákvæðan
hátt og lykilorðin era: að njóta með
ábyrgð og lærið að velja. Ymislegt
hefur komið í ljós í Noregi við nán-
ari skoðun. Notkun pillunnar með-
al ungra stúlkna er ekki eins mikil
og talið var sem hefur vakið spum-
ingar um hvaða ráðgjöf þær fá og
hvort ranghugmyndir séu á ferð
um áhrif pillunnar svo sem um
ófrjósemi. Fulltrúinn úr heilbrigð-
isráðuneytinu sagði að þau hefðu
haldið að fræðsla þeirra væri alveg
hlutlaus hvað varðar kynin, en ann-
að hefði komið í ljós. Áróðurinn
miðaðist nánast eingöngu við stúlk-
ur. Hverjir þurfa að sýna meiri
ábyrgð? Eru það ekki strákarnir?
Nýtt fræðsluefni var útbúið fyrir
strákana, sem byggist á þeirri hug-
mynd að það þurfi að veita þeim
aðrar upplýsingar og beita öðrum
aðferðum til að ná til þeirra. Strák-
ar eiga að tala .við stráka. Gefinn
var út tölvudiskur fyrir strákana
sem heitir Manndómsraunin. Sér-
stök síða var sett upp á Netinu fyr-
ir strákana sem og upplýsingasími.
Komið hefur í ljós að tvö til þrjú
þúsund manns skoða upplýsinga-
síðuna í viku hverri og um 50.000
strákar hafa hringt í símann á ári.
Það var greinilega mikil þörf fyrir
ráðgjöf og upplýsingar. Ráðuneyt-
ið hefur skipulagt fræðslu fyrir
yngri skólabörn í æskulýðsmið-
stöðvum bæjanna. Þess má geta að
í Noregi, rétt eins og í Finnlandi,
hefur dregið stöðugt úr fóstureyð-
ingum eftir því sem fræðslan er
efld.
Fóstureyðingar og flóttakonur
Eftir öll formsatriði eins og
skýrslur og könnun á nýjum aðild-
ai'löndum gerðist tvennt sem ég vil
gera að umtalsefni. Annars vegar
bað einn af fulltrúum írlands, lög-
fræðingur Evrópudeildarinnar um
árabil, um hugmyndfræðilega að-
stoð í deilunum á Irlandi um fóst-