Morgunblaðið - 20.07.1999, Side 37

MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞRIÐJUDAGUR 20. JÚLÍ 1999 37
skottið á brennumönnum! Kannski
að klárar þeirra brennumanna hafi
verið í svo uppnuminni sæluvímu
yfir afreki eigenda sinna, að þeir
hafi bara svifið fyrir ofan þúfna-
kollana og hvergi komið við strá?
Nei, í alvöru talað: Þessi frásögn
af för Flosa og manna hans upp í
Þríhyming og leit byggðai-manna,
hún er ekki aðeins langveikasti
hluti brennukaflans, heldur er
þetta sömuleiðis einhver mesta
fjarstæðan í allri bókinni, og er þó
satt að segja ekki neinn hörgull á
slíku í henni Njálu, blessaðri! það
þarf ekki neinn sagnfræðing til
þess að skilja þetta. Nóg að hafa
einhvern tíma leitað að hestum í
sumarhögum. En sagnfræðingar,
sem eru að vega og meta líkur og
sannindi, verða einnig að taka tillit
til svona einfaldra og hversdags-
legra hluta. Og ég leyfi mér að
gera þá kröfu til íslenzkra bænda,
að þeir séu enn nógu miklir sveita-
menn í sér, þrátt fyrir alla véla-
menningu og firringu nútímans, til
þess að muna eftir því, að hundar
hafa verið að boða gestkomu á bæj-
um allt frá upphafi byggðar í land-
inu og fram á þennan dag. Og ég
ætlast einnig til þess að sveita-
menn taki það með í reikninginn,
hversu auðvelt er að rekja slóðir
hesta í sumarhögum, og það þótt
eitthvað færri en átta hundruð hóf-
ar hafi tekið þátt í því að bæla
grasið.
Auðvitað dettur engum heilvita
manni í hug að neita því að Njáls-
brenna hafi átt sér stað. Hennar er
getið í fleiri fornum ritum en
Njálu, og fornleifarannsóknir hafa
rennt sterkum stoðum undir hana.
En hér mun það eiga við, sem mig
grunar að muni vera miklu víðar í
fornum bókmenntum okkar: At-
burðurinn gerðist að vísu, en frá-
sögnin af honum er tilbúningur.
Eins mun þetta vera með mann-
eskjurnar. Flestar meginpersón-
urnar hafa mjög trúlega verið til,
en bara ekki alveg eins og sagan
lýsjr þeim.
íslendingasögur hafa löngum
verið okkur drjúgur gleðigjafi, og
verður svo vonandi lengi enn. Þess
vegna eru þættir eins og þeir sem
Arthúr Björgvin Bollason hefur
flutt hið mesta hnossgæti. Mættum
við fá fleiri slíka.
Um rannsóknir
og veiðar á glerál
Á DÖGUNUM var
greint frá því í fjöl-
miðlum að íslenskur
fískifræðingur og vís-
indamaður, Bjarni
Jónsson, forstöðumað-
ur Veiðimálastofnunar
á Norðurlandi, hafi
fangað glerál í
nokkrum mæli. (Sjá
m.a. Mbl., 17. júlí.)
Kom fram að þetta
hafi vakið mikla at-
hygli erlendis og að
hingað hafi borist fyr-
irspumir frá vísinda-
mönnum víðs vegar að
úr veröldinni. Fundur
þessi em merk tíðindi
í íslenskum náttúruvísindum og
bætir hann miklu við þekkingu á
líffræði íslenskra vatnakerfa. Þess-
ar fregnir eru ekki síst ánægjuleg-
ar fjTÍr okkur sem tengdumst litlu
hugsjónafyrirtæki, Norðurál ehf.,
sem sinnti um skeið rannsóknum,
veiðum og vinnslu á ál. Með þeim
er fengin vísindaleg staðfesting á
þeim fullyrðingum okkar, að gler-
álagöngur berist reglulega til
landsins og það sennilega í miklum
mæli. Við sem vörðuðum leiðina
sjáum hana nú mdda. Við óskum
Bjarna Jónssyni hjartanlega til
hamingju með þennan árangur og
vonum að hann muni opna augu
annarra vísindamanna fyrir mikil-
vægi álsins í vistkerfi íslands.
Saga Norðuráls ehf.
Árið 1995 safnaði Hafnfirðingur
að nafni Halldór Grétar Gunnars-
son um sig hópi áhugasamra veiði-
manna og veiðiréttareigenda víða
um land, sem stofnuðu ári síðar
formlegt fyrirtæki, er hafði ála-
veiðar og vinnslu að markmiði. Áð-
ur höfðu aðrir aðilar reynt fyrir sér
á þessu sviði en jafnan hætt fljót-
lega. Fyrir tilstuðlan Aflvaka hf.
varð undirritaður stjórnarformað-
ur fyi'irtækisins frá
júníbyrjun 1997 og
gegndi því fram í febr-
úar 1998, þegar ég
varð að hætta vegna
anna við önnur störf.
Strax og ég kynntist
Halldóri og félögum
hans, smitaðist ég af
áhuga þeirra og eld-
móði. Ég gleypti í mig
allan þann fróðleik og
lesefni sem þeir höfðu
yfir að búa. En þrátt
fyrir að mér sem líf-
fræðingi og laxeldis-
manni til margra ára
væri kunnugt að vit-
neskja um ál væri af
skomum skammti hér á landi, brá
mér þegar í ljós kom hversu lítil
hún var. Forsenda þess að hægt sé
að veiða ál í atvinnuskyni er vitan-
lega sú að til landsins berist reglu-
legar og stórar göngur af glerál. Af
skýrslum Veiðimálastofnunar
mátti hins vegar ráða að þeir gler-
álar sem rekið höfðu á fjörur henn-
ar frá upphafi væru í besta falli
teljandi á fingrum sér. Var jafnvel
talið sennilegt að glerálajgöngur
væru hættar að berast til Islands.
Virtist mér því enginn grundvöllur
vera fyrir starfseminni. Sú skoðun
átti hins vegar eftir að breytast.
Álaveiðar á Mýrum
Þann 20. júní 1997 fórum við
nokkrir stjórnarmenn vestur á
Mýrar þar sem við, undir leiðsögn
bóndans Unnsteins Jóhannssonar,
horfðum á litla glerálatorfu
„stökkva" eða „skríða“ á land.
Unnsteinn taldi að glerálagöngurn-
ar hefðu minnkað frá því hann
fylgdist með þeim í æsku enda búið
að ræsa fram mýrlendið fyrir ofan.
Staðhættir vom með þeim hætti að
á sjávarflóði féll lítill lækur af lág-
um kletti í sjó fram. Við sáum ör-
mjóa agnarlitla glerála (meðal-
Gleráll
*
Eg velkist ekki í
vafa um það, segir Páll
Stefánsson, að til
Islands koma árlega
glerálagöngur.
lengd 6,5 cm) synda að fossinum og
stökkva upp á klettinn við hlið
hans, en hann var rakur og þakinn
þömngalagi. Þegar þeim tókst að
festa sig, biðu þeir í nokkrar sek-
úndur en hlykkjuðu sig síðan hægt
og rólega upp stálið, upp á brúnina
og síðan ofan á klettinum um 20 til
40 cm leið meðfram læknum. Loks
skelltu þeir sér í lækinn og vom
horfnir um leið.
Undir stjórn Halldórs var útbúin
glerálagildra og henni komið fyrir.
Vitjað var um gildruna og hún tek-
in upp þegar veiðst höfðu nokkur
hundruð glerálar. Ég tók þá fljót-
lega í eldi heim til mín. Töluverð af-
föll urðu í upphafi en þegar komið
var fram á haust vom um 100-150
eftir sem sýndu góðan vöxt auk
þess sem afföll vom lítil. Ég ól þá
þar til í mars 1998 að þeir vora
gefnir á vatnalífssýninguna á Hól-
um. Nokkur afföll urðu víst í flutn-
ingi en þeir sem eftir lifðu era þar
enn til sýnis í mjög náttúrlegu um-
hverfi.
Meginstarfsemi Norðuráls var
þó veiðar og vinnsla á fullorðnum
ál. Þrátt fyrir að fyrirtækið annaði
engan veginn eftirspurn, varð fljót-
lega ljóst að fleiri stoðir þyrfti til
að tryggja reksturinn og greiða
niður stofnkostnað. Reynt var að
afla rannsóknarverkefna og fá
stuðning sjóða og stjómvalda.
Árangurinn varð frekar rýr. Yfir-
leitt var erindum hafnað, en þó
tókst að herja út nokkra htla
Páll
Stefánsson
styrid. Þannig var formlegu tilboði
okkar um að aðstoða við rannsókn-
ir í Elliðaánum hafnað í gegnum
síma með þeim orðum að veiði-
mönnum væri illa við að vita af
veiðarfærum á vatnasvæðinu þó
svo það væri utan formlegs lax-
veiðitímabils.
Stuðningur Hólaskóla og Rannfs
En framkvöðulsvinna Norðuráls
naut líka skilnings. Þar vil ég að
öðram ólöstuðum nefna vatnalíf-
fræðingana og fiskifræðingana sem
störfuðu á Hólum í Hjaltadal undir
foiystu Skúla Skúlasonar. Þeir
vora ætíð reiðubúnir að koma og
ræða málin, aðstoða okkur, fræða
og fræðast. Sameiginlega sóttu svo
Norðuráll og Hólaskóli í ársbyrjun
1998 um Rannís-styrk til forrann-
sókna á göngum gleráls. 600 þús-
und króna styrkur fékkst og var
það jafnframt nokkur viðurkenning
á okkar starfi. Því miður var þá far-
ið að gæta nokkurrar þreytu í lið-
inu hans Halldórs. Þar sannaðist
enn einu sinni að framkvöðlamir og
hugmyndafræðingarnir era ekki
alltaf best færir um fyrirtækja-
rekstur. Rannsókninni var frestað
og Norðuráll felldi seglin skömmu
síðar.
Bjarni Jónsson flutti sig um set,
frá Hólaskóla til Veiðimálastofnun-
ar, þar sem hann hélt áfram rann-
sóknum á ál. Rannsóknir hans hafa
nú sýnt að glerálagangan aðfara-
nótt 21. júní 1997 var ekki einstak-
ur atburður. Sjálfur velkist ég ekki
í vafa um að til íslands koma ár-
lega glerálagöngur. Eins er ljóst að
heildarrannsóknir á vistkerfum
vatnasvæða verða einnig að ná til
álsins, annað era óvísindaleg
rinnubrögð. Um leið og ég hvet
stjómvöld til að styðja sem mest
þá merku rannsóknarvinnu sem
fram fer á Hólum og á Norður-
landsdeild Veiðimálastofnunar,
beini ég því til Bjarna og annarra
sem vilja rannsaka vistfræði álsins
að nýta sér enn frekar þá dýrmætu
reynslu og þekkingu sem Halldór
og félagar hafa aflað sér um allt er
varðar ál.
Höfundur er Ifffræðingvr og starfar
sem heilbrigðisfulltrúi hjá Heil-
brigðiseftirliti Hafnarfjarðar-
og Kópavogssvæðis.
Höfundur er rithöfundur.
starfsemi hafi traflað svefnfrið
þeirra sem næst búa. Kvartanir
hafa borist til lögreglu frá einstök-
um íbúum vegna hávaða, í sumum
tilfellum hafa þær ekki verið á rök-
um reistar og jafnvel í nokkram til-
vikum hefur engin starfsemi verið í
húsinu. Þegar kvartanir hafa verið
á rökum reistar hefur verið reynt
að bregðast við með fyrirbyggjandi
hætti, að hálfu stjórnenda, í sam-
ráði við yfirvöld.
Mistök hafa átt sér stað og er
það leitt en aðalatriðið er að hér er
um að ræða undantekningartilvik
sem á engan hátt réttlæta þau gíf-
uryrði og ofsóknir sem viðhafst
hafa undanfarna daga.
Þúsundir landsmanna hafa
streymt í Kaffileikhúsið og hefur
vakið athygli hversu fjölbreyttur
áhorfendahópurinn er, fólk úr öll-
um stéttum og á öllum aldri og
hafa m.a. ýmsir íbúar Grjótaþorps-
ins verið reglubundnir gestir þess.
Með starfsemi Kaffileikhússins
kom nýr og mikilsverður þáttur
inn í menningarlíf borgarinnar sem
eftir hefur verið tekið og ýmsir
reynt að leika eftir.
Óskandi hefði verið að íbúasam-
tök Grjótaþorps hefðu beitt fyrir sig
öðrum aðferðum en þeim noraa-
veiðum sem hinir sjálfskipuðu tals-
menn þeirra hafa viðhaft. Sérstak-
lega vekur það þó furðu að lista-
mennirnir Þráinn og Oddur skuli
sýna kollegum sínum þá Ktilsvirð-
ingu að hafa uppbyggingarstarf
þeirra í Kaffileikhúsinu að engu og
leggja að jöfnu starfsemi leikhúss-
ins og klámbúllu í næsta nágrenni.
Höfundur er fv. framkvæmdastjóri
Hlaðvarpans og Kaffileikliússins.
Staðreyndir um Grjóta-
þorp og skemmtistaði
VEGNA margvís-
legra blaðaskrifa að
undanförnu um sambúð
veitingahúsa og íbúa í
Grjótaþorpi tel ég rétt
að eftirfarandi komi
fram:
1) Húsin Aðalstræti 4
og 4b era á einni
óskiptri lóð sem sam-
kvæmt deiliskipulagi
Kvosarinnar fi-á 1987 og
núverandi og fyrrver-
andi aðalskipulagi borg-
arinnar tilheyrir mið-
borg Reykjavíkur. í að-
alskipulaginu er sér-
staklega kveðið á um að
æskileg starfsemi á
miðborgarsvæði sé
verslun, veitingastarfsemi og þjón-
usta. Það er því ekki „kenning“
borgarstjóra að Aðalstræti 4 og 4b,
sem og öll önnur hús við Aðalstræti,
tilheyri miðbænum samkvæmt
skipulagi. Það er staðreynd sem hef-
ur legið fyrh- a.m.k. frá 1987.
2) Aðalskipulag og deiliskipulag
skiigi-einir réttarstöðu þeirra sem
eiga fasteignir, búa eða eru með
rekstur á tilteknu svæði og það þarf
ríkar og málefnalegar ástæður til að
takmarka rétt þeirra umfram það
sem almennt gerist. Slíkt kann þó að
reynast nauðsynlegt ef tiltekin starf-
semi veldur nágrönnum sínum um-
talsverðu ónæði. Slíkt ónæði frá
skemmtistað í Aðalstræti 4b varð
þess valdandi að borgarráð ákvað 21.
apríl 1998 að mæla gegn skemmti-
staðaleyfi sem miðast
við vínveitingar til kl.
01.00 virka daga og til
kl. 03.00 um helgar, og
takmarka vínveitinga-
leyfið við kl. 23.30 virka
daga og kl. 01.00 um
helgar eins og almennt
gildir um matsölustaði.
Viðbrögð rekstraraðil-
ans við þessari tak-
mörkun voru þess eðlis
að svo virtist sem hann
legði metnað sinn í að
raska ró þeiiTa sem ná-
lægt staðnum búa. Af
þeim ástæðum var farið
fram á það við lögregl-
una í Reykjavík að hún
fylgdist sérstaklega
með staðnum og sæi til þess að ná-
grannar yrðu ekki fyrir óþarfa
ónæði.
3) Kaffileikhúsið í Hlaðvarpanum
er ekki með skemmtistaðaleyfi. Vín-
veitingaleyfi þess er s.k. léttvínsleyfi
og opnunartími takmarkast við kl.
23.30 virka daga og kl.02.00 um helg-
ar.
4) Leyfi Kaffileikhússins hefur
verið óbreytt frá 1995 og leyfi Club
Clintons hefur verið takmarkað frá
því sem áður var. Hvoragur staður-
inn hefur fengið leyfi til vínveitinga
til þess tíma sem þeir hafa óskað eft-
ir, þ.e. til kl. 01.00 virka daga og
03.00 um helgar. Umsóknir þeirra
era til meðferðar hjá borgaryfirvöld-
um og þessum stöðum hefur ekki
verið veitt „fullt skemmtanaleyfi“.
Deiliskipulag
íbúar Grjótaþorps hafa
góðan málstað að verja
og því telur Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir
óþarfa að grípa til fúk-
yrða og rangfærslna
eins og borið hefur við
hjá einstaka aðila
í þessu máli.
Yfírlýsingar um það hljóta að byggj-
ast á misskilningi.
5) Ég er ekki sérlegur aðdáandi
nektarklúbba eða klámbúlla. Ég vil
ekki að slíkir staðir setji mark sitt á
borgina. Minn vilji upphefur hins
vegar ekki gildandi lög og reglugerð-
ir sem heimila ekki að borgaryfir-
völd setji sértækar reglur um rekst-
ur s.k. „erótískra skemmtistaða“. En
lögum og reglum má breyta og borg-
arráð ákvað að óska eftir viðræðum
við dómsmálaráðherra, félagsmála-
ráðherra og samgönguráðherra (sem
ráðherra ferðamála) um þær breyt-
ingar sem gera þyrfti á lögum um
veitingastarfsemi og áfengislögum
til að bregðast við þeirri óæskilegu
þróun sem nú virðist eiga sér stað.
Eftir að nýr dómsmálaráðherra var
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir
skipaður átti ég þegai- í stað fund
með henni um þetta mál. Fulltrúar
borgar og ráðuneyta eru nú að skoða
hvaða leiðir eru færar.
6) Það er vissulega með öllu óþol-
andi að óuppdregnir dónar fari með
háreysti um íbúðahverfi, kasti af sér
vatni á götum úti eða frói sér í húsa-
görðum. Borgaryfirvöld eiga hins
vegar ekki tiltæk ráð gegn slíku at-
ferli önnur en þau að vísa á lögregl-
una.
7) Andstaða íbúanna við rekstur
nektarstaðar nærri heimilum sínum
er skiljanleg. Það er líka óviðunandi
ef hávær danstónlist heldur vöku
fyrir þeim nótt eftir nótt. Borgaryf-
irvöld hafa hingað til reynt að koma
til móts við þá með því að setja
verulegar hömlur á rekstur veit-
ingastaðar í Aðalstræti 4b. Það hef-
ur ekki dugað til og því verður að
leita nýrra leiða til að tryggja sæmi-
legan frið í Grjótaþorpinu. Sú leið
hefur nú vonandi verið fundin. Nýir
eigendur fasteignarinnar Aðal-
strætis 4 og 4b hafa fallist á að gerð
verði sú breyting á deiliskipulagi
Kvosarinnar frá 1987 að í bakhúsinu
við Aðalstræti 4b megi ekki reka
veitinga- eða skemmtistað þrátt fyr-
ir að gildandi landnotkun sé mið-
bæjarsvæði. Þessi tillaga að skipu-
lagsbreytingu mun nú fara í
grenndarkynningu. Önnur tiltæk
leið er svo sú að setja sérstaka
hverfisvernd á Grjótaþorpið en
ákvæði um hverfisvernd kom inn í
skipulagsreglugerð á síðasta ári.
Áð lokum þetta: íbúai- Grjóta-
þorps hafa góðan málstað að verja.
Þess vegna er óþarfi að grípa til fúk-
yrða og rangfærslna eins og borið
hefur við hjá einstaka aðila í þessu
máli. Slíkur málflutningur er engum
til framdráttar og er ekki framlag til
lausnar vandans.
Höfundur er borgarstjóri.