Morgunblaðið - 02.10.1999, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 2. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Slysið í endurvinnslustöð kjarnorkueldsneytis í Japan
Lítil hætta sögð á
varanlegum spjöllum
Tokaimura. Reuters.
JAPÖNSK stjórnvöld afléttu í gær
skipun um að þúsundir íbúa næsta
nágrennis kjarnorkueldsneytisverk-
smiðjunnai' í bænum Tokaimura,
þar sem alvarlegt kjarnorkuslys
varð í fyrradag, skyldu halda sig
innandyra vegna geislunarhættu. Að
sögn sérfræðinga er lítil hætta á að
slysið valdi varanlegum skaða á um-
hverfinu eða heilsufari fólks.
Rannsókn var hafín á þeim mis-
tökum sem starfsmönnum verk-
smiðjunnar varð á, sem olli þessu
mesta kjarnorkuslysi í sögu Japans.
Hiromu Nonaka, talsmaður
japönsku ríkisstjómarinnar, sagði á
blaðamannfundi að íbúum húsa inn-
an 10 km radíuss út frá verinu væri
nú aftur heimilt að vera utandyra.
Þetta gilti þó ekki fyrir það fólk sem
bjó innan 350 m radíuss frá verk-
smiðjunni, en það hafði flest verið
flutt burt úr húsum sínum morgun-
inn sem slysið varð.
Japanska ríkissjónvarpið NHK
gi’eindi frá því að skólar og barna-
heimili, sem vom lokaðir í gær
vegna slyssins, yrðu opnir að vanda í
dag, laugardag. íbúar Tokaimura,
sem era um 34.000, tóku fagnandi
fréttinni um að þeim ætti að vera
óhætt, en bærinn, sem hýsir 15
kjarnorkuiðnaðarver, var sem
draugabær þann tíma sem útgöngu-
bannið var í gildi. Aðeins lögregla í
hvítum geislunarvamabúningum
sáust á götunum.
55 manns urðu fyrir geislun af
völdum slyssins svo vitað sé, flestir
starfsmenn í endurvinnslustöðinni
en þrír þeirra era slökkviliðsmenn
sem þustu á slysstað. Tveir starfs-
menn sem næst vora slysinu er það
átti sér stað urðu fyrir lífshættulega
mikilli geislun og era undir gjör-
gæzlu. Astand þeima var enn alvar-
legt í gær, þrátt fyrir að það hefði
batnað lítillega. Séríræðingar sögðu
mögulegt að þeir ættu ekki eftir að
þrauka.
Alvarlegasta slysið í sögu
japansks kjarnorkuiðnaðar
Talsmenn stjórnvalda greindu frá
því í gær að slysið hefði verið skil-
greint af fjórðu gráðu að alvarleika,
sem gerir það þar með að alvarleg-
asta kjarnorkuslysinu frá því Japan-
ir hófu nýtingu kjamorkunnar fyrir
um 40 áram. Aivarlegasta óhappið
fram að þessu, sem varð árið 1997,
var flokkað sem þriðja stigs slys.
Talsmenn kjarnorkumálastofnunar
Sameinuðu þjóðanna í Vín sögðu í
gær mögulegt að þegar slysið hefði
I ráðhúsi Tokaimura gengust
bæjarbúar í gær undir geislun-
armælingu, þar á meðal þessi
nfu ára stúlka.
verið rannsakað til hlítar yrði alvar-
leikastig þess hækkað. Fjórða stigið
felur í sér að geislavirk efni hafi lek-
ið í litlu magni út fyrir kjamorku-
vinnslustöðina.
Þótt slysið í Tokaimura flokkist
sem fjórða stigs hafa mörg hinna
u.þ.b. 60 kjarnorkuslysa sem orðið
hafa á öldinni svo vitað sé verið mun
alvarlegri. Slysið í kjarnorkuverinu
á Þriggja mílna eyju í Bandaríkjun-
um árið 1979 var fimmta stigs slys,
og Tsjernobyl-slysið árið 1986 var
sjöunda stigs, sem er hæsta stig
skalans. Slys sem varð í Khystym í
Rússlandi árið 1957 var sjötta stigs
og slysið í Windscale-verinu í Bret-
landi árið 1973 var fimmta stigs.
Talsmenn stjórnvalda í Japan
kepptust í gær um að fullvissa fólk
um að því væri óhætt. Sérfræðingur
í kjarnorkuöryggismáladeild vís-
inda- og tæknimálaráðuneytisins
sagði að engin frekari útbreiðsla
geislavirkni hefði mælzt, sem haft
gæti áhrif á fólk.
Embættismenn fullyrtu að óhætt
væri að drekka kranavatn, en unz bú-
ið væri að gera frekari rannsóknir á
vatnslindum næst slysstaðnum þætti
ekld ráðlegt að nýta vatn úr þeim.
Masahiro Saito, prófessor við Kyoto-
háskóla, sagði ennfremur að um-
hverfisáhrif slyssins yrðu sáralítil.
Mannleg mistök
Sérfræðingar stjórnvalda, sem
kannað hafa ástæður slyssins, sögðu
flest benda til að starfsmaður nokk-
ur í verinu - sem framleiðir elds-
neyti fyrir kjarnorkurafstöðvar úr
endurannu úrani - hefði sett um 16
kg af úrani, nærri átta sinnum meira
magn en vera átti, í flát sem keðju-
verkun hófst í, svipuð þeirri sem á
sér stað í brennsluofnum kjarnorku-
vers.
Sú skýring hefur verið sett fram
að starfsmenn kunni að hafa verið
vanir vinnu með náttúralegt úran,
en það úran sem var verið að vinna
með í Tokaimura var auðgað. Sam-
kvæmt skilgreiningu Geislavama
ríkisins á heimasíðu stofnunarinnar
er náttúralegt úran samsett úr
tveimur samsætum. Það er að mestu
úr úran-238 (99,3%), en einnig að
litlum hluta úr úran-235 (0,7%). Hið
sjaldgæfa úran-235 er mun virkara
eldsneyti en hið algenga úran-238.
Hlutfall úran-235 er því oft aukið í
eldsneytinu og er þá sagt að úranið
sé auðgað. Mun minna þarf af auðg-
uðu úrani til að fá fram keðjuverkun
en af því náttúralega. Öllum þeim er
starfa við kjarnorku ætti að vera
ljóst hve miklu hættulegra úran-235
er en hið náttúralega úran og því er
það mönnum ráðgáta hvers vegna
sh'k mistök gátu orðið sem áttu sér
stað í Tokaimura.
Rétt er að vekja athygli á því hér
að í Tokaimura er ekki um kjarn-
orkuendurvinnslustöð eða kjarn-
orkuver að ræða, heldur kjamorku-
eldsneytisverksmiðju. í slíkri verk-
smiðju er náttúralegt úran hreinsað
og einangrað frá öðram efnum. Þótt
úran sé geislavirkt, þá stafar tiltölu-
lega lítil geislun frá því, að minnsta
kosti í samanburði við þau efni sem
bindast við „brennslu" í kjamorku-
veri. Tiltölulega litlar öryggisráð-
stafanir þarf því að gera vegna
geislunar og geislavirkra efna. Hins
vegar þarf að tryggja að keðjuverk-
un geti alls ekki farið af stað. Það
má ekki geyma eldsneyti of þétt né
hafa styrk þess í vökvum of mikinn,
eins og bent er á á heimasíðu Geisla-
varna ríkisins.
Orsök slyssins í Tokaimura virðist
vera sú að alltof mikið magn af
auðguðu úrani hafi verið sett í ker
með saltpétursýra til vinnslu á elds-
neyti (16 kg í stað 2,4 kg). Keðju-
verkun hófst og geislun jókst stór-
lega jafnframt því sem töluverð orka
losnaði. Ómögulegt var fyrir starfs-
menn að ráða nokkra bót á þessu
vegna þess hve geislunin var orðin
mikil. Rætt hefur verið um að stöðva
megi keðjuverkunina með því að:
Geislunarleki
Geislavirkni tók að leka út úr kjarnorku-
eldsneytisverksmiðju í bænum Tokaimura,
um 140 km norðaustan við Tókýó, þegar *f^R!
starfsmenn gerðu þau mistök að nota of
stóran skammt af auðguðu úrani á
ákveðnu stigi vinnsluferlisins. Hér er útskýrt
hvernig óhappið átti sér stað.
KJARNORKUELDSNEYTI ÚR ÚRANI
Náttúrulegt Hreinsað
Breytt i gas
Kyrrahaf
300 km
Gasið auðgað
Framleiðsla
kjarnorkueldsneytis
Q Auðgað úran I gasformi er bland-
að vatni til að gera það fljótandi
JKj Eftir að úranið er komið á fast form
er það síað, þurrkað og hitað til
að koma því I duftform
Q í Japan er þeirri aðferð beitt að leysa úrandurftið
Hvers ve na UPP ' saltpéturssýru á lokastigi eldsneytis-
vers vegna framleiðslunnar. Talið er víst að of mikið úran hafi
lekinn varð ..
veriö sett ut i sýrulausnma.
Heimild: University of Califomia, Berkeley
AP
- Bæta við bórlausn sem fangar
nifteindir og dregur þar með úr
keðjuverkun.
- Tæma kerið með úranlausninni
og dreifa henni. Gera má ráð fyrir
að atburðarásin hafi verið komin of
langt í Tokaimura til að þetta ráð
dygði, vegna hágeislavirkra úr-
gangsefna.
- Fjarlægja kælivatn umhverfis
kerið með úranlausninni.
Svo virðist sem síðasti kosturinn
hafi verið valinn og virðist aðgerðin
hafa borið árangur. Að minnsta
kosti var fullyrt í fréttum í Japan að
tekizt hefði að stöðva keðjuverkun-
ina og geislavirkni hefði í gær strax
minnkað veralega.
Svertir mjög horfumar fyrir
framtíð kjarnorkuiðnaðarins
Þetta er ekki í fyrsta sinn sem
geislunarslys verður í Tokaimura. I
kjarnorkuendurvinnslustöð, sem
einnig er í bænum, varð óhapp árið
1997 sem olli því að 37 starfsmenn
urðu fyrir geislun.
Að sögn Reuters-fréttastofunnar
er það álit fréttaskýrenda, að slysið
á fimmtudag myndi að öllum líkind-
um efla um allan helming andstöðu
almennings í Japan við kjarnorku-
nýtingaráætlun landsins.
„Þetta er alvarlegra slys en
dæmi eru um til þessa,“ segir
Hideyuki Ban, aðstoðarforstöðu-
maður Upplýsingaskrifstofu kjarn-
orkumála í Japan. ,Ástandið [sem
kjarnorkuiðnaðurinn stendur
frammi fyrir] er alvarlegra en
nokkru sinni fyrr.“
Japan er mjög háð kjarnorku til
raforkuframleiðslu; kjarnoi-kuver
sjá landinu fyrir um 35% af heildar-
raforkuþörf þess.
Alþjóðlegir friðargæsluliðar hefja nýja sókn á Austur-Tímor
Vígamenn hóta
árásum yfír
landamærin
Dili. AP.
ALÞJÓÐLEGU friðargæslu-
sveitirnar, sem reyna nú að ná
Austur-Tímor á sitt vald, hófu í
gær erfiðasta hluta verkefnisins
til þessa með sókn í vesturhluta
landsins, þar sem vopnaðir hópar
andstæðinga sjálfstæðis hafa ver-
ið öflugastir. Foringi um 12.000
austur-tímorskra vígamanna, sem
hafa safnast saman á Vestur-
Tímor, varaði við því að þeir
myndu hefja sókn yfir landamær-
in á mánudag.
Um 700 ástralskir hermenn vora
komnir til vesturhlutans í gær og
mættu engri mótspyrnu. Her-
mennirnir sáu nokkra vígamenn en
þeir flúðu áður en þyrlur friðar-
gæsluliðsins lentu á svæðinu.
Talið er að vígamenn úr röðum
Austur-Tímora, sem vilja að landið
verði áfram hluti af Indónesíu, hafi
myrt þúsundir manna frá því íbúar
landsins samþykktu sjálfstæði með
miklum meirihluta í atkvæða-
greiðslu í síðasta mánuði. Flestir
vígamannanna hafa flúið til Vestur-
Tímors, sem tilheyrir Indónesíu,
mikla möguleika komi til átaka
milli þeirra og friðargæsluliðanna.
Rannsókn SÞ
hefst í næstu viku
eftir komu alþjóðlegu friðargæslu-
sveitanna, Interfet, til Austur-
Tímors.
Hóta að tortíma
friðargæsluliðinu
Foringi vígamannanna, Joao da
Silva Tavares, kvaðst hafa safnað
12.000 manna liði til árása yfir
landamærin. „Interfet-sveitimar
hafa engan rétt til að hrekja mig
frá heimalandi mínu. Ef þær
dirfast að ráðast á mig tortímum
við þeim strax,“ sagði hann.
Hann hélt því einnig fram að
6.500 indónesískir hermenn, sem
hafa verið fluttir frá Austur-Tímor,
hafi gengið til liðs við vígamennina
á Vestur-Tímor.
Vígamennirnir hafa hingað til
forðast átök við friðargæsluliðana,
sem eru vel vopnum búnir. Emb-
ættismenn bandaríska varnarmála-
ráðuneytisins hafa þó varað við
þeim möguleika að vígahóparnir
ráðist á friðargæsluliðana.
Talið er að hóparnir geti valdið
usla á Austur-Tímor með skæru-
hernaði og sprengjutilræðum en
fréttaskýrendur telja þá ekki eiga
Talsmaður Mary Robinson,
mannréttindafulltrúa Sameinuðu
þjóðanna, sagði í gær að fimm
manna nefnd, sem skipuð hefur
verið til að rannsaka ódæðisverkin
á Austur-Tímor, eigi að hefja störf
í næstu viku og ljúka verkinu fyrir
lok ársins. Stjórn Indónesíu hefur
hafnað rannsókninni en getur ekki
komið í veg fyrir hana.
Robinson skoraði á Indónesa að
hefja eigin rannsókn á málinu á
Vestur-Tímor, þar sem allt að
250.000 austur-tímorskir flótta-
menn hafast við í bráðabirgðabúð-
um. „Ég hef heyrt mjög uggvekj-
andi ásakanir - ég legg áherslu á
að þetta eru aðeins ásakanir á
þessu stigi - um að jafnvel í bátun-
um sem fluttu fólkið til Vestur-
Tímor hafi konum verið nauðgað
aftur og aftur og að ekkert lát sé á
þessu í flóttamannabúðunum.“
Mótmæli í Belgrad
Miðstöð
stjórnar-
andstæð-
inga um-
kringd
Belgrad. AP, Reuters.
SERBNÉSKA lögreglan um-
kringdi höfuðstöðvar stjórn-
arandstæðinga í Belgrad í
gær, er hún reyndi að hand-
taka Cedomir Jovanovic, einn
forystumanna Lýðræðis-
flokksins.
Óeinkennisklæddir lög-
reglumenn mynduðu hring
um skrifstofur regnhlífarsam-
taka stjórnarandstæðinga,
Bandalags um breytingar,
sem hefur skipulagt mótmæl-
in í Belgrad undanfama daga.
Síðdegis í gær hafði lögreglan
ekki enn íreistað inngöngu í
bygginguna.
Jovanovic hefur verið í fylk-
ingarbrjósti í mótmælunum
gegn stjórnvöldum og rit-
stýrði hann bæklingi sem
dreift hefur verið mótmæl-
enda. Ritsjóri óháða dagblaðs-
ins Glas Javnosti sagði frétta-
mönnum í gærmorgun að lög-
reglan hefði stöðvað útgáfu
blaðsins, þar sem bæklingur-
inn hefði verið prentaður í
prentsmiðju þess.
Hart tekið á mótmælendum
Serbneska óeirðalögreglan
dreifði mótmælendum með
valdi á fimmtudagskvöld, en
leiðtogar mótmælenda era
hvergi bangnir og hyggjast
halda mótmælunum áfram. „I
þetta sinn förum við alla leið,“
sagði Zoran Djindjic, formað-
ur Lýðræðisflokksins, sem
sjálfur mátti þola högg lög-
reglu á fimmtudagskvöldið.
Bandaríkjastjóm og Javier
Solana, framkvæmdastjóri
Atlantshafsbandalagsins, for-
dæmdu í gær aðferðir lögregl-
unnar og hvöttu yfirvöld í
Serbíu til að tryggja að ekki
verði tekið á friðsömum mót-
mælendum með ofbeldi.
Mótmæli stjómarandstæð-
inga hófust rólega fyrir einni
og hálfri viku, en síðan hafa æ
fleiri tekið þátt, og á fimmtu-
dag er talið að tugir þúsunda
manna hafi mætt á mótmæla-
fundi um alla Serbíu.