Morgunblaðið - 07.01.2000, Blaðsíða 12

12 FÖSTUDAGUR 7. JANÚAR 2000
MORGUN BLAÐIÐ
FRÉTTIR
Matthías Halldórsson aðstoðarlandlæknir, Rúnar Vilhjálmsson prófessor, Jóhann Ágúst Sigurðsson prófessor, Tryggvi Þór Herbertsson, forstöðumað-
ur Hagfræðistofnunar HÍ, og Ólafur Ólafsson, fyrrverandi landlæknir kynntu niðurstöður rannsóknarinnar í gær.
Niðurstöður nýrrar könnunar sem landlæknisembættið lét framkvæma
Verulegur munur á aðgengi
einstakra hópa að heilsugæslu
ift.Q, Notkun á læknisþjónustu miðað við þörf á henni
Hlutfall sem frestaði eða felldi niður læknisheimsókn sem þörf var fyrir, síðastliðna 6 mánuði Munur á „einkenna- viðbraga hlutföllum
Aldur Hlutfall sem frestaði eða felldi niöur ferð til læknis Frestaði/felldi niður ferð til læknis vegna annarra verkefna Frestaði/felldi niður ferð til læknis vegna kostnaðar Gefur til kynna hve einstakir hópar eru mörgum % nær (+) eða fjær (-) ráðlagðri læknisþjónustu- notkun en samanb.hópur (0)
18-24 ára 31,7% 16,0% 13,0% -37,13%
25-34 ára 27,2% 16,0% 7,2% -33,32%
35-44 ára 27,3% 10,9% 9,4% -26,22%
45-54 ára 20,1% 6,7% 3,3% -15,23%
55-64 ára 17,5% 3,7% 6,3% -9,64%
65-75 ára 7,4% 1,1% 0,0% 0,0%
ALLS 23,9% 45,0% 31,0%
Heimild: Skýrslan „Aðgangur að heilbrigðisþjónustu á íslandiHáskóli islands, des. 1999
VERULEGUR munur er á aðgengi
einstakra hópa að heilbrigðisþjón-
ustu á Islandi og vantar töluvert upp
á að þeirri stefnu stjórnvalda sé náð
að öllum Islendingum sé gefinn kost-
ur á fullkomnustu heilbrigðisþjón-
ustu sem á hverjum tíma eru tök á að
veita, og að aðgengi að heilsugæsl-
unni sé auðveld öllum. Á þetta eink-
um við um yngra fólk, einhleypa og
fráskilda, barnafólk, útivinnandi ein-
staklinga og lágtekjufólk.
Þetta er meðal þess sem kemur
fram í niðurstöðum nýrrar rannsókn-
ar sem landlæknisembættið kynnti í
gær en rannsóknina unnu þeir Rúnar
Vilhjálmsson, prófessor í félagsfræði
við námsbraut í hjúkrunarfræði við
Háskóla Islands, Ólafur Ólafsson,
fyrrverandi landlæknir, Jóhann
Ágúst Sigurðsson, grófessor í heimil-
islækningum við HI, og Tryggvi Þór
Herbertsson, forstöðumaður Hag-
fræðistofnunar Háskóla Islands.
Sagði Rúnar Vilhjálmsson, sem
stýrði rannsókninni, á fundinum í
gær að hér á landi hefði skort reglu-
bundnar og heildstæðar kannanir á
aðgengi að heilbrigðisþjónustu. Slík-
ar kannanir væru hins vegar fram-
kvæmdar reglulega í nágrannaríkj-
um okkar og í Bandaríkjunum enda
gerðu menn sér þar grein fyrir því að
þær gætu verið mikilvægt innlegg í
umræðu um heilbrigðismál, ekki síst
á pólitískum vettvangi.
Kvaðst Rúnar vonast til þess að í
kjölfar þessarar könnunar nú myndu
íslensk stjómvöld taka við sér og
styðja frekari rannsóknir af þessu
tagi, enda væri það í samræmi við
markmið sem þau hefðu sjálf sett
fram, m.a. í ályktun Alþingis frá 1991
og í nýrri heilbrigðisáætlun til ársins
2005.
Þrjár meginskilgreiningar
lagðar til grundvallar
Markmið rannsóknaiinnar var að
kanna aðgang að heilbrigðisþjónustu
á Islandi, bæði almennt og í einstök-
um þjóðfélagshópum. Leggja átti
mat á „réttlæti“ í dreifingu heilbrigð-
isþjónustunnar meðal landsmanna
og jafnframt skoða aðgang að heil-
brigðisþjónustunni í ljósi stefnumót-
unar stjórnvalda.
Þrjár meginskilgréiningar voru
lagðar til grundvallar spurningum í
könnuninni: mögulegan aðgang, þ.e.
tækifæri eða skilyrði einstaklinga og
hópa til að nota heilbrigðisþjónust-
una. I öðru lagi raunverulegan að-
gang, þ.e. þjónustuna sem einstakl-
ingar og hópar nota t.d. í formi
heimsókna á heilsugæslustöð eða
læknastofu, eða innlagna á spítala.
Og að síðustu réttlæti heilbrigðis-
þjónustunnai’, en skv. skilgreining-
unni teldist heilbrigðisþjónustan
réttlát þegar mögulegur aðgangur
einstaklinga og hópa er jafn, eða þeg-
ar notkun þjónustunnar endurspegl-
ast af þörf einstaklinga og hópa fyrir
þjónustuna eins og hún er metin af
fagfólki eða einstaklingunum sjálf-
um.
Um var að ræða póstkönnun sem
fór fram haustið 1998. Tekið var
slembiúrtak úr Þjóðskrá meðal ein-
staklinga á aldrinum 18-75 ára og
skiluðu alls 1.924 útfylltum spurn-
ingalistum. Voru heimtur í heildar-
úrtaki því 69%.
Spurningar í könnuninni voru alls
350 og af ýmsum toga og hópum skipt
eftir aldri, kynferði, hjúskaparstöðu,
búsetu, atvinnustöðu, menntun,
heildartekjum og því hvort fólk ætti
börn.
Heimsóknir til Iæknis
felldar niður
Niðurstöður könnunarinnar sýiia
m.a. að ungt fólk hefur sjaldnar en
aðrir aldurshópar heimilislækni sem
það þekkir, en hins vegar á fólk á
miðjum aldri erfiðast með að komst
frá daglum verkefnum sínum ef leita
þarf læknis. Læknaheimsóknir eru
flestar í elstu og yngstu aldurshópun-
um og sama er að segja um sjúkra-
húsinnlagnir. Þá fer miðaldra og
eldra fólk oftast til læknis í fyrir-
byggjandi skyni.
Vannotkun læknisþjónustu í veik-
indum, þ.e. notkun undir áætlaðri
þjónustuþörf skv. erlendum stöðlum,
er samt mest hjá yngsta aldurshópn-
um (18-24 ára), og yngsti aldurshóp-
urinn frestaði oftast eða felldi niður
ferð til læknis sem talin var þörf fyrir
síðastliðna 6 mánuði (31,7%), þar af
sögðust 13% í yngsta aldurshópnum
hafa frestað ferð til læknis af kostn-
aðarástæðum.
Vekur sérstaka athygli að í Ijós
kom að alls höfðu 23,9% allra að-
spurðra frestað eða fellt niður ferð til
læknis sem þeir töldu þörf íyrir síð-
astliðna sex mánuði, í 45% tilfella
sökum annarra verkefna sem þurfti
að sinna en í 31% tilfella felldi þetta
fólk niður ferð til læknis vegna kostn-
aðar þjónustunnar.
Sérstaka athygli vekur jafnframt
að læknaheimsóknir íslendinga í
veikindum eru 45% færri en erlendir
sérfræðingar ráðleggja. Benda nið-
urstöðurnar í heild sinni til að íslend-
ingar noti læknisþjónustu almennt
minna í veikindum sínum og segh' í
niðurstöðum rannsóknarinnar að ál-
ykta megi að í þessu felist almennt
ákveðið óréttlæti í notkun læknis-
þjónustunnar, þ.e. að einstaklingar
fái ekki þá þjónustu sem tilefni er til
og lög um heilbrigðisþjónustu bjóða.
Aðgangur minnstur meðal
einhleypra og fráskilinna
Ekki virðist tiltakanlegur munur á
aðgengi kvenna og karla að heil-
brigðisþjónustu en af hjúskaparstétt-
um eru einhleypir sjaldnast með
heimilislækni en fráskildir eiga erfið-
ast með að komast/fara til læknis.
Flestar eru læknaheimsóknir meðal
ekkja og ekkla bæði almennt og í íýr-
irbyggjandi skyni.
Hins vegar er vannotkun læknis-
þjónustu í veikindum mest meðal ein-
hleypra og fráskilinna og fráskildir
eru líklegastir allra hjúskaparstétta
til að fresta/fella niður ferð til læknis
(33,3%), en einhleypir koma þar á eft-
ir (24,8%). I stuttu máli má því segja
að aðgangur að heilbrigðisþjónustu
sé minnstur meðal þessara hópa.
Hvað varðar mun á aðgengi vegna
búsetu fólks kemur í ljós að Vestur-
land, Norðurland vestra, Austui'land
og Suðurland skera sig úr. Tengist
þetta því að hlutfall íbúa í dreifbýli er
hæst í þessum læknishénaðum og
sem dæmi má nefna að 21% að-
spurðra á Norðurlandi vestra búa í
meira en 20 km fjarlægð frá lækni
eða heilsugæslustöð, og 14,9% að-
spurðra á Vesturlandi sögðu að það
tæki sig 20 mínútur eða lengur að
fara til læknis.
Tekin verði upp heilsugæsla
fyrir námsmenn
Fjórmenningarnir sem stóðu að
rannsókninni telja í skýrslu sinni upp
nokkrar hugsanlegar ástæður þeirr-
ar vannotkunar heilbrigðisþjónust-
unnar sem lesa má úr niðurstöðun-
um. M.a. muni miklu um ólíkan
aðgang landsmanna að sérfræði-
læknishjálp, sem íyrst og fremst er
bundin við stærri þéttbýlisstaði.
Einnig sé verulegur munur í aðgengi
íbúa í „stijálbýlli“ sýslum og í þétt-
býliskjörnunum, auk þess sem að í
mörgum heilsugæsluumdæmum sé
að finna alvarlegar gloppur í heilsu-
gæslukerfinu með tilheyrandi
tengslaleysi milli sjúklinga og lækna.
Loks nefna íjórmenningai'nii' aukna
þátttöku sjúklinga í þjónustu- og
lyfjakostnaði á síðari árum.
Leggja þeir fram nokkrai' tillögur
til úrbóta og segja m.a. að stjórnvöld
þurfi að huga alvarlega að bættum
sjúkratryggingum, persónubundnari
heilsugæsluþjónustu, aukinni al-
menningsfræðslu um heilsufar og úr-
ræði í heilsugæslunni, sérstakri
skólaheilsugæslu fyiir framhalds- og
háskólanemendur og leiðum til að ná
til íbúa strjálla og afskekktra byggða.
240 útköll
hjá Slökkvi-
liði Hafnar-
fjarðar í
fyrra
Á ÁRINU 1999 voru 249 útköll
hjá Slökkviliði Hafnarfjarðar. I
þessum 249 útköllum var um
eld að ræða í 121 tilviki, en í
rúmlega helmingi þeirra eða 65
útköllum var eldur í „rusli,
sinu og gróðri". Árið 1998 voni
252 útköll, þar af voru 145
vegna elds.
I þeim 128 kvaðningum sem
ekki var um eld að ræða, var í
18 skipti send út tækjabifreið
vegna slysa. 60 sinnum var
veitt aðstoð, s.s. við dælingu,
hreinsun og önnur viðvik fyrir
íbúa sveitarfélagana. í 35
skipti var grunur um eld, 10
sinnum var farið vegna bilunar
í brunaviðvörunarkerfum, en í
eitt skipti var liðið narrað.
Þetta er fyrsta árið sem útköll
vegna annars en bruna eru
fleiri en vegna slökkvistarfa.
I nóvember á liðnu ári gerð-
ist það óvænta að slökkviliðið
var ekki kallað út í eitt einasta
skipti vegna bruna og verður
að leita aftur til febrúar 1982
til að finna eldsvoðalausan heil-
an mánuð. Síðastliðið ár má
segja að hafi verið eitt farsæl-
asta ár hvað varðar tjón í
nokkuð langan tíma, en
stærstu tjónin í útköllum sem
slökkviliðið fór í voru í Kópa-
vogi í maímánuði og er álleki
og bruni varð hjá ÍSAL í
ágúst.
Brunavarna- og þjónustu-
svæði slökkviliðs Hafnarfjarð-
ar eru auk Hafnarfjarðar,
Garðabær og Bessastaða-
hreppur. Á svæði þessu voru
samkvæmt bráðabii'gðatölum
Hagstofu íslands 1. des. sl.
28.499 íbúar.
Slökkviliðið sinnir sjúkra- og
neyðarflutningum fyrir sama
svæði og fóru sjúkraflutninga-
bifreiðar í 1.785 flutninga á
nýliðnu ári, þar af voru 702
bráðaflutningar vegna slysa og
annarra áfalla. Sjúkraflutning-
ar voru hinsvegar 1.609 árið
1998, þar af voru 519 slysa- og
bráðaflutningar. Hlutfall bráð-
aflutninga er alltaf að vaxa, eða
úr 209 árið 1986 í 702 nú á síð-
astliðnu ári. Frá 1994 hefur því
öll viðbót sjúkraflutninga verið
slysa- eða bráðaflutningar.
Sorpa tekur
á móti notuð-
um fatnaði
fyrir Rauða
kross Islands
INNAN skamms verður tekið
á móti notuðum fatnaði fyrii’
Rauða kross íslands hjá Sorpu
hf. samkvæmt samkomulagi
sem félögin hafa gert. Gefend-
ur á höfuðborgarsvæðinu þurfa
því ekki lengur að fara með not-
uð föt til Rauða krossins heldui'
geta skilað þeim á móttökust-
öðvum Sorpu.
Langmest af þeim fatnaði
sem berst til Rauða krossins
fer til útlanda, annaðhvort í
endurnýtingu eða beint til
nauðstaddra. Fé sem fæst fyrir
fatnað sem sendur er í endur-
nýtingu - rúmlega fimm mil-
ljónir króna á árinu 1999 - renn-
ur til alþjóðlegs hjálparstai'fs.
Á næstunni er ráðgert að
koma á fót flokkunarstöð fyrir
fatnaðinn og síðar að opna
Rauða kross verslun með notuð
föt í Reykjavík.