Morgunblaðið - 26.03.2000, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 26. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Hlutur fjarkennslu
sífellt að aukast
Hrein fjarkennsla með notkun
Netsins hófst sem tilraunastarf í
Verkmenntaskólanum á Akureyri
árið 1994 og farið var að nota Netið
við kennslu í Kennaraháskóla Is-
lands á svipuðum tíma,“ segir Jóna
Pálsdóttir, sérfræðingur í þróunar-
deild menntéimálaráðuneytisins og
vefstjóri Óðinsskóla Norrænu ráð-
herranefndarinnar.
„Fyrir 3 árum var farið að nota
vefinn sem „skólastofu" eða miðju
námskeiða. Einnig voru vefráðstefn-
ur teknar upp í auknum mæli. Þá
fluttist talsvert af fjarkennslunni úr
tölvupósti inn á önnur svæði Netsins
og farið var að nota spjallrásir við
fjarkennslu. Lifandi myndsendingar
eru ennþá h'tið notaðar við kennsluna
vegna þess hvað þær eru hægfara og
almennt á fólk ekki búnaðinn sem til
þarf.
Netið hefur sem sé smám saman
orðið mikilvægara tæki til fjar-
kennslu og er notað í öllum háskól-
um hér á landi.
Netið hefur einnig stuðlað að nýj-
um samvinnumöguleikum fram-
haldsskóla sem nú bjóða sameigin-
lega, sérhæfða áfanga í fjarkennslu
með fjölbreyttri notkun Netsins.
Verið er að vinna að því að byggja
vefgátt á Netinu fyrir íslenskt skóla-
samfélag með upplýsingum um
menntatengt efni, námskrá, próf og
kennsluefni. Þessi gátt er ætluð bæði
nemendum og kennurum.
Við sjáum fyrir okkur í framtíðinni
að notkun tölvunnar og Netsins í
allri almennri kennslu eigi eftir að
aukast og kennsluhættir að bland-
ast.“
Heimasíður
heilbrigðisstéttanna
Gera má ráð fyrir að heilbrigðis-
þjónustan eigi eftir að færast að ein-
hverju leyti yfir á Netið. Hér á landi
er Netið þegar töluvert notað í heil-
brigðisþjónustunni. Ymsir aðilar á
þessu sviði hafa heimasíður svo sem
heilbrigðisráðuneytið og Landlækn-
isembættið, Landspítalinn, Lækna-
félag íslands og svo mætti lengi
telja.
Einstaka læknir er með heimasíðu
eins og Magnús Jóhannsson prófess-
or og pistlahöfundur hér í Morgun-
blaðinu um árabil, sem er frumkvöð-
ull á þessu sviði og hefur marga
tengla yfir í aðra heilbrigðisvefi, að
sögn Matthíasar Halldórssonar að-
stoðarlandlæknis.
„Nýjasti vefurinn er netdoktor.is
sem er einkafyrirtæki,“ segir Matt-
hías „Þar birtast upplýsingar um
sjúkdóma og heilbrigðismál. Lækn-
ar bera ábyrgð á þessum upplýsing-
um.“
Landlæknisembættið er að
stækka sína heimsíðu. Þar verða
upplýsingar um heilbrigðiskerfið,
lýðheilsumál og heilbrigðistölfræði.
Þar verða einnig birtar greinar um
heilbrigðismál.
Matthías segir að hægt sé að leita
að upplýsingum um heilbrigðismál á
erlendum vefsíðum bæði á vegum
háskóla og opinberra stofnanna.
„Upplýsingar á vegum þeirra síðast-
nefndu eru öruggar en hinar síðum-
ar eru margar vafasamar,“ segir
hann.
„Læknar héma geta haft aðgang
að erlendum gagnabönkum gegn
greiðslu eins og medline sem er á
vegum National Library of Medicine
í Bandaríkjunum. Þar eru birtar vís-
indagreinar jafnvel í fullri lengd. En
allir geta komist í útdrátt úr þessum
greinum í gegnum PubMed.
Sum þekkt læknatímarit svo sem
breska læknablaðið birta greinar í
fullri lengd á Netinu, aðgengilegar
öllum.
Við sjáum fyrir okkur að í framtíð-
inni verði hægt að panta tíma og leita
ráða hjá læknum í gegnum Netið.
Það ber þó að varast að vera með við-
kvæm einkamál og sjúkdómslýsing-
ar á Netinu þar sem óvandaðir aðilar
geta komist að þeim.“
Sálgæslan á spjallrásum
„Netið kemur þó aldrei í staðinn
fyrir að tala við og skoða sjúkling-
inn,“ segir Matthías.
„Líkur eru á að seinna meir verði
allir læknar tengdir í gegnum heil-
brigðisnet sem yrði þá öruggara til
gagnaflutninga og þanng mætti
senda sjúkraskrár.
Guðbjörg Hildur Kolbeins.
Kjartan Guðbergsson.
Elfa Ýr Gylfadóttir.
Nettæknin hefur einnig gert það
að verkum að ekki er þörf á að
læknaritarinn sé í sama húsi og ekki
einu sinni í sama landi. I Bandaríkj-
unum nota læknar enskumælandi
einkaritara í Asíulöndum til að vél-
rita nótur sem síðan eru sendar til
baka í gegnum Netið til að spara
vinnuiaun.
Til eru læknar og þar á meðal er
íslenskur læknir sem er í ráðgjafa-
starfi vegna berklavarna í þriðja
heiminum. Stundum þarf hún að
ferðast til landanna en getur þess á
milli dvalið hér og unnið úr ýmsum
málum í gegnum Netið,“ segir Matt-
hías.
Það má líka geta þess að erlendir
sálfræðingar hafa sumir hverjir tek-
ið Netið í sína þjónustu. Hægt er að
kaupa tíma á spjallrás hjá þeim þar
sem þeir ræða við skjólstæðinga
sína.
Menningin verður áfram marg-
breytileg og óreiðukennd
Það er ekki úr vegi að velta því
fyrir sér hvaða afleiðingu netvæð-
ingin eigi eftir að hafa á einstaklinga
og þjóðir. Á fólk í heiminum eftir að
hafa svipaða lífsskoðun vegna þess
að það hefur aðgang að sömu upp-
lýsingunum eða eiga einstaklingam-
ir eftir að velja þær upplýsingar sem
þeir kæra sig um og þannig auka
sérstæði sitt eða sérhæfingu?
Hvað með þjóðirnar, eiga þær eft-
ir að renna saman í eina heild vegna
þess hve menningaráhrifin sem þær
verða fyrir eru svipuð eða eiga þær
eftir að spyrna við fótum og leitast
við að halda í það sem þær hafa skil-
greint sem þjóðareinkenni sín?
„Eg held að við þurfum ekki að
óttast að allt verði steypt í eitt menn-
ingarlegt mót eða að lífsskoðun allra
eigi eftir að verða einsleit," segir
Gísli. „Ég held þvert á móti að Netið
bjóði upp á margbreytileika. Til
dæmis grefur Netið undan miðstjórn
og skoðanakúgun. Gott dæmi um það
eru áhrif Netsins í einsflokkskerfum
austantjalds og í þriðja heiminum. Á
tímum kalda stríðsins voru landa-
mæri lokuð og ákveðnar pólitískai-
skoðanir fengu ekki að fara yfir þessi
landamæri. Nú flæðir allt þvers og
kruss og enginn fær rönd við reist.
Eitthvert miðstjómarvald hvort sem
það er menningarlegt eða pólitískt
getur ekki lengur spornað gegn
frjálsri skoðanamyndun. Auðvitað
eru vissar hömlur á þessu, eins og
skortur á gervihnattasambandi, lítil
tölvueign og bágur fjárhagur fólks í
þriðja heiminum. Að þessum höml-
um undanskildum, þá er allt að opn-
ast. Þrátt fyrir að heimsþorp Mars-
hall McLuhans sé staðreynd þá
verður menningin margbreytileg og
óreiðukennd. Fjármagnið skapar
reyndar stórar einingar samanber
ægivald Microsoft í tölvuiðnaðinum
og Amazon-bókavefsins en ég held
að menn þurfi ekki að óttast menn-
ingarlega heimsvaldastefnu," segir
Gísli.
Netið bjó til nýja þjóð
„Netið gæti haft áhrif á það að
allir fari að samsama sig sömu lífs-
skoðun,“ segir Tryggvi. „Tökum
dæmi af íslenska sjónvarpinu. Fyrir
tíu árum byrjaði fréttatíminn á því
að sagðar voru íréttir af fiskveiðum
landsmanna. Nú byrja fréttatímarn-
ir oftast á fjármálafréttum. Þetta er
ameríska aðferðin, að mæla sig út í
peningum.“
„Ég held frekar að fjölbreytileik-
inn eigi eftir að aukast," segir Mar-
grét Dóra, „því Netið gefur einstakl-
ingnum möguleika á að skilgreina
sig eftir því hvaða hópi hann vill til-
heyra. Hægt er að finna sinn hóp á
Netinu og eiga samskipti við hann.
Tökum dæmi af íbúum Júgóslavíu.
Meðan á stnðinu stóð fór fréttaflutn-
ingur um gang mála fram á Netinu
því fréttamenn fengu ekki að koma
inn í landið. Þegar stríðinu lauk og
stjórnmálamennirnir voru búnir að
skipta landinu niður í landsvæði hef-
ur sprottið upp hreyfing fólks á Net-
inu sem vill kalla sig Júgóslavíu óháð
þessari skiptingu. Þannig er til orðið
óháð ríki á Netinu ef svo má segja.“
„Ég sé fyrir mér að það gæti orðið
fjölþjóðabragur á menningu þjóð-
anna eins og við sjáum nú þegar,“
segir Guðbjörg Hildur Kolbeins,
lektor í hagnýtri fjölmiðlun við Há-
skóla Islands. „Netið brýtur niður
einangrun þjóða. í íran er unga fólk-
ið farið að krefjast þjóðfélagsbreyt-
inga. Talið er að það megi að hluta til
rekja til Netvæðingarinnar.
Kínveijar eru farnir að átta sig á
áhrifamætti Netsins og ræða nú um
að takmarka aðgang fólksins að
ákveðnum netsvæðum. Kínveijar
eru fyrsta þjóðin sem hefur í hyggju
að takmarka aðgang að Netinu.
Netið gerir mönnum líka kleift að
lifa algjörlega einangruðum,“ segir
Guðbjörg Hildur. „í Bandaríkjunum
er ungur maður sem ætlar ekki að
fara út úr húsi í eitt ár og með því
ætlar hann að kanna hvort hann geti
lifað af Netinu.“
Ýtir undir launabil
íþjóðfélaginu
Telja viðmælendur okkar að ís-
lenskt þjóðfélag eða þjóðfélög al-
mennt séu að breytast með tilkomu
Netsins?
„Það er fullsnemmt að kveða upp
dóm um hvað sé að gerast," segir
Gísli. „Mannfræðingar eru famir að
skoða Netið, sem ég kalla stundum
Sæból (Cyberspace), en það er of
snemmt að kveða upp dóma um
hvert við erum að fara á því sviði.
Veröldin heldur áfram að koma okk-
ur á óvart. Það sem hefur breyst er
að menn eru sumir hverjir farnir að
eyða miklum tíma, jafnvel nokkrum
tímum á sólarhring, á Netinu. Við
það hafa orðið til ný félagsleg tengsl
sem eru óháð staðsetningu fólks og
við það hefur orðið til ný hópvitund
eins og á spjallrásunum," segir Gísli.
„Ég held að merkjanlegustu áhrif-
in verði ef öllum er ekki tryggður að-
gangur að Netinu,“ segir Tryggvi.
„Fólk sem ræður ekki yfir þeim eig-
inleikum sem þarf til að nýta sér
þessa tækni á eftir að hafa lægri laun
og þar af leiðandi að búa við bágari
kjör. Ég tel því að tæknin geti stuðl-
að að launabili í þjóðfélaginu og að
það muni aukast á þessari forsendu."
„Ég hef ekki áhyggjur af því að
Netið eigi eftir að auka stéttaskipt-
ingu hér á landi eða á Norðurlöndun-
um,“ segir Elfa Yr. „Bandaríkja-
menn hafa hins vegar áhyggjur af
þróuninni því stór hluti þjóðarinnar
hefur ekki aðgang að Netinu. Það er
líka misjaftit hve einstök ríki Banda-
ríkjanna eru vel netvædd."
Breytir skilningi okkar
á tíma og rúmi
„Netið hefur breytt skynjun okkar
á tíma og rúmi. Allar fjarlægðir hafa
fengið annað hugtak,“ segir Guð-
björg Hildur. „Dæmi um þetta er
þegar nemendur í hagnýtri fjölmiðl-
Oun voru með háskólaútvai’p í eina
viku á Netinu. Sendarnir sem við
notuðum náðu aðeins til höfuðborg-
arsvæðisins. Þar eð hægt var að
hlusta á útvarpið á Netinu náðu út-
sendingarnar um allan heim.
Þolinmæði okkar eftir að fá svar
hefur minnkað með tilkomu Netsins
því við gerum ráð fyrir að fá svar
innan sólarhrings.“
Aðgangur að stjórnmálamönnum
er að aukast með tilkomu Netsins.
Þeir eru flestir með netsíðu þar sem
þeir birta skoðanir sínar og kjósend-
ur geta haft samband við þá í gegn-
um Netið. Á Netið eftir að hafa áhrif
á lýðræðið?
,Að vissu leyti býður Netið upp á
beinna og skilvirkara lýðræði," segir
Gísli. „Menn geta þess vegna farið að
kjósa fyrir tilverknað Netsins. Þann-
ig að Alþingi götunnar getur orðið sí-
virkt nánast eins og ein samfelld
skoðanakönnun væri í gangi. Þjóð-
aratkvæðagreiðslur gætu því orðið
oftar. Það eru þó viss takmörk á
þessu.“
„I háskólanum í Wisconsin er vef-
svæði þar sem allir geta komið fram
með skoðanir sínar en tilgangurinn
með því er að ýta undir lýðræðið,"
segir Guðbjörg Hildur.
Vill geta síað upplýsingarnar
Á vegum nokkurra sveitarfélaga ,
fer fram starfsemi sem beinist að því
að opna almenningi aðgang að opin- |
berum skjalasöfnum á Netinu sem I
geri fólki kleift að afla upplýsinga
um opinber málefni án milligöngu
starfsmanna viðkomandi stofnanna.
Gera má ráð fyrir að meira og minna
allir opinberir aðilar veiti slíkan að-
gang að upplýsingum sem hver ein-
asti borgari á rétt á að fá.
Þá má geta þess að verið er að
vinna að sérstökum Eyjavef sem
mun tengjast Vestmannaeyjum, þá
einkum Byggðasafninu og Rann- I
sóknarsetri Háskólans í Eyjum.
Hveijir eru helstu ókostir
Netsins?
„Ég held að það sem eigi eftir að
angra okkur mest við Netið er að það
verði of mikið af samskiptum í kring-
um okkur. Þó við viljum vera í kall-
færi þá viljum við geta haft stjóm á
þessum samskiptum og það er
spuming með hvaða hætti hægt er j
aðtiyggjaþað,“segirMargrétDóra. '
„Eg vil líka getað síað þær upp-
lýsingar sem ég fæ á Netinu. Þegar
upplýsingarnar em orðnar mjög yf-
irgripsmiklar þá viljum við geta not-
að tól og tæki til að greina þær upp-
lýsingar frá sem við höfum ekki
áhuga á. Þannig að við getum ein-
beitt okkrn- að ákveðnum atriðum en
þurfum ekki að innbyrða allt.
Ég hef líka áhyggjur af því hver á
að halda utan um hvaða upplýsingar
um mig. Reiknistofa bankanna veit |
til dæmis hvar einstaklingurinn I
verslar, hvað hann kaupir og fyrir *
hve mikið.“
Friðhelgi einkalífsins í hættu
Elfa Ýr Gylfadóttir hefur einnig
áhyggjur af friðhelgi einkalífsins.
„Þegar einstaklingurinn er á Netinu
er hægt að komast að því með hjálp
forrita hver hann er og hvaðan hann
kemur og á hvaða netsíðum hann
hefur verið. Ég hlustaði á fyrirlestur
starfsmanns sem sér um vefsíðu
Discovery.com. Hann getur með
hjálp lftils forrits fylgst með hvað
fólk er að skoða á síðunni þeirra og
hvaða síður em vinsælastar, en einn-
ig getur hann séð af hvaða vefsíðu
fólkið var að koma. Þeir komust að
því að stór hluti þeirra sem vom að
skoða síðumar á Discovery.com vom
að koma af klámsíðum. Þeir skildu í
fyrstu ekkert í þessu. Þegar þeir
fóm að athuga þetta betur komust i
þeir að því að þetta vom ungir
drengir sem skiptu frá klámi yfir á '
Discovery þegar foreldrarnir bönk-
uðu upp á.
Það era líka ýmsar síður sem fólk
kærir sig ekki um að aðrir viti að það
er að fara inn á. Til dæmis síður þar
sem verið er að fjalla um ákveðna
sjúkdóma. Það gæti verið slæmt ef
þessar upplýsingar kæmust í rangar
hendur. Eg tel að það þurfi að setja
strangari reglur um friðhelgi einka-
lífsins á Netinu," segir Elfa Yr.
Koma þarf í veg fyrir
misnotkun upplýsinga
„Þegar verið er að tala um ókosti
Netsins geta þeir falist í fleim eins
og þegar maður með fyrirspum sinni
fer inn á vafasamar síður sem eiga
ekki heima í því umhverfi þar sem
þær em,“ segir Elfa Ýr. „Það getur
líka farið mikill tími í að vinsa úr
þeim upplýsingum sem maður fær á
Netinu. Leitarvélamar em að mínu |
mati sumar alveg ónothæfar. Þær ná
ekki nema litlum hluta af þeim
heimasíðum sem eru á Netinu og em
ónákvæmar. Það þarf að þróa þessar
leitarvélar betur.“
„Vissulega er hætta á ferðum hvað
varðar friðhelgi einkalífsins," segir
Gísli. „Eftir því sem meiri upplýsing-
ar em dregnar saman um borgarana
á einum stað, því meiri hætta er á
stórkostlegri misnotkun upplýsing-
anna. Menn verða að finna leiðir til I
að koma í veg fyrir það og refsa þeim
sem það gera. Ég held að fulltrúar
almennings eigi eftir að setja strang-
ari samskiptareglur og siðanefndir
geta einnig leyst vandann.
Ein stærsta prófraunin á ágæti
þessarar tækni er spurningin um
hvort hún hjálpar fólki að leysa
brýnustu vandamál heimsþorpsins
og þar á ég við vanda á borð við gróð- j
urhúsaáhrif, þynningu ósonlagsins, |
mengun, fátækt og skort á auðlind-
um,“ segir Gísli.