Morgunblaðið - 14.04.2000, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 14. APRÍL 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Leikfélag Akureyrar frumsýnir leikritið Tobacco Road eftir Erskine Caldwell í kvöld
Morgunblaðið/Rúnar Þór Björnsson
Morgunblaðið/Rúnar I'ór Bjömsson
Ada, (Hanna M. Karlsdóttir) tuskar Ellie May (Maríu Pálsdóttur) til eftir að hún hafði ráðist
á Pearl (Önnu Gunndísi Guðmundsdóttur), en amman (Kristjana Jónsdóttir) fylgist með.
Kvenpredikarinni Bessie (Sunna Borg) gerir sér dælt við Dudda (Agnar Jón Egilsson) á bak
við Jeeter, húsbóndann á heimilinu (Þráin Karlsson).
Að verða dauðasynd-
unum að bráð
RÚM þrjátíu ár eru frá því Leikfé-
lag Reykjavíkur sýndi Tobacco
Road í Iðnó þar sem þau Gísli Hall-
dórsson og Sigríður Hagalín fóru
með aðalhlutverkin í rómaðri sýn-
ingu. Fyrstu kynni leikstjórans,
Viðars Eggertssonar, af þessu
verki eru einmitt af þessari sýningu
en LR kom fyrir um þremur ára-
tugum með sýninguna í leikferð til
Akureyrar þar sem Viðar sá verkið.
„Eg á afskaplega góðar minningar
frá þessari sýningu," sagði hann, en
leikritið hefur ekki verið sýnt í at-
vinnuleikhúsi síðan, nokkur áhuga-
leikfélög um landið hafa hins vegar
tekið það til sýninga á tímabilinu.
Höfundurinn, Erskine Caldwell,
er í sögu sinni, Tobacco Road, að
fjalla um smábændur sem hafast
við á skrælnuðum bújörðum í suð-
urríkjum Bandaríkjanna. Sagan
varð þjóðkunn þar í landi strax og
hún kom út, árið 1932, og það orða-
tiltæki varð fljótlega til „að komast
á Tobacco Road“ um það að fara á
algjört örbirgðarstig í lífínu, að eiga
sér engin bjargráð.
Manneskjan verður
einskis virði
„Forfeður þeirra voru eigendur
þessara jarða en þær lentu svo í
höndum stórbænda og þegar hrun-
ið mikla varð í Bandaríkjunum sem
leiddi síðar til kreppunnar miklu
sölsuðu bankarnir jarðirnar undir
sig og þeir rækta þær ekki né held-
ur það fólk sem enn hjarír á þeim.
Þetta er fátækt fólk sem hírist á
jarðarskika sem gefur ekkert af
sér, það hefur ekki efni á útsæði og
þess vegna uppsker það heldur ekki
neitt. Því eru allar bjargir bannað-
ar, jörðin er ófrjó og gefur ekki af
sér lífsins gæði, nærir engan leng-
ur. Við þessar aðstæður mannlegr-
ar hnignunar og bjargarleysis
þrífst eigingirni og algjört tilfinn-
ingaleysi fyrir þörfum náungans -
hver og einn verður að bjarga sér
sem hann best getur án þess að
hirða um náungann. Manneskjan
verður einskis vii-ði og manngildis-
stefnan er gjaldþrota, þarna ríkir
frumskógariögmálið; þeir hæfustu
lifa af,“ sagði Viðar.
Hann segir hið kostulega pers-
ónusafn sem við sögu kemur í verk-
inu minna nokkuð á Djöflaeyju Ein-
ars Kárasonar, en húsbóndann á
Tobacco Road, Jeeter Lester leikur
Þráinn Karlsson, Öðu, konu hans,
leikur Hanna María Karlsdóttir en
Leikfélag Akureyrar frumsýnir í kvöld,
föstudagskvöldið 14. apríl, leikritið Tobacco
Road eftir Erskine Caldwell í þýðingu Jök-
uls Jakobssonar. Margrét Þóra Þórsdóttir
ræddi við Viðar Eggertsson leikstjóra um
verkið og þær einstöku og skrautlegu pers-
ónur sem þar koma fram.
Morgunblaðið/Rúnar Þór Bjömsson
Þráinn Karlsson fer með aðalhlutverkið í Tobacco Road, hlutverk Jeet-
ers Leister. Fólkið hans er í baksýn, sonurinn Duddi (Agnar Jón Egils-
son) eiginkonan Ada (Hanna María Karlsdóttir) Lov, tengdasonur hans,
(Aðalsteinn Bergdal) og dóttirin Ellie May (María Pálsdóttir).
hún kemur úr Borgarleikhúsinu til
að leika í þessu verki. Börn þeirra
Ellie May, Dudda og Pearl leika
þau María Pálsdóttir, Agnar Jón
Egilsson og Anna Gunndís Guð-
mundsdóttir. Eiginmann hennar,
Lov, leikur Aðalsteinn Bergdal.
Kristjana Jónsdóttir leikur
ömmuna, Árni Tryggvason leikur
Henry Peabody, nágranna Lester-
fjölskyldunnar, Sunna Borg fer
með hlutverk Bessiear kvenpredik-
ara og Haraldur Hoe leikur Payne
frá bankanum.
Fólk svipt mannlegri reisn
Viðar segir að hin trúarlega
hræsni fái háðulega útreið í sögu
Erskines Caldwells. Kvenpredik-
arinn Bessie heldur sífellt að Lest-
er-fólkinu trúarhræsni og vafasöm-
um siðferðisboðskap. Þau, líkt og
gerist iðulega með fólk sem einskis
má vænta af jarðneskum gjöfum,
setja allt sitt traust á sáluhjálp sína
og nota stundum til þess vafasöm
meðöl. Hjónin óttast jafnvel meir
hvað um þau verður dauð en lifandi,
þannig má Ada ekki til þess hugsa
að hún verði grafin án þess að vera í
sómasamlegum kjól og Jeeter ótt-
ast að hann verði lagður til í korn-
hlöðunni og rotturnar éti á honum
andlitið áður en hann kemst í gröf-
ina.
Viðar bendir á að ýmis kristileg
tákn megi finna í Tobacco Road, en
fjölskyldan hafi búið við sult og
seyru í sjö ár og talan sjö sé heilög
tala. „Mér finnst athyglisvert að
velta fyrir mér afstöðu höfundarins
til sögupersóna sinna og aðstæðna í
ljósi hugmynda um dauðasyndirnar
sjö; græðgi, ágirnd, leti, losta,
dramb, öfund og bræði. í kirkju-
legri útleggingu frá sjöundu öld er
gengið út frá því að fólk gefi sig
dauðasyndunum á vald, en í verki
Caldwells er auðvelt að túlka örlög
Lester-fólksins sem svo að það hafi
orðið dauðasyndunum að bráð. Þeg-
ar búið er að svipta fólk mannlegri
reisn og möguleikanum til að lifa
mannsæmandi lífi gefur það sig
ekki dauðasyndunum á vald, heldur
hefur orðið þeim að bráð,“ sagði
Viðar.
Horfíst ekki í augu
við aðstæður
Hann segir það mikinn kost
hversu vel höfundurinn þekki sitt
fólk. Verkið gerist í Georgíu í
Bandaríkjunum þar sem hann sjálf-
ur sé fæddur og uppalinn. „Og
kannski hversu vel hann þekkir sitt
fólk getur hann undanbragðalaust
flett ofan af því og séð inn í sál þess,
lýst því og gagnrýnt án þess að
predika yfir því né fegra. Honum er
ekki sama um það,“ sagði Viðar og
bætti við að þetta gætu einungis
höfundar sem elska fyrirmyndir
sagna sinna og geta því lýst þeim
án fölskva og glýju.
Þó svo að Lester-fólkið á Tobacco
Road lepji dauðann úr skel þver-
skallast heimilisfaðirinn við að horf-
ast í augu við aðstæður sínar og
breyta hugsunarhætti sínum. Þrá-
hyggjan er allsráðandi, hann fædd-
ist á þessari jörð þar sem forfeður
hans hafa búið mann fram af manni
og þar ætlar hann líka að lifa, jafn-
vel þótt allt sé á leið til andskotans.
Engu skiptir þótt faðir hans hafi
misst jörðina í hendur landeiganda
sem leyfði honum og fjölskyldu
hans að hírast þar og jörðin svo um
síðir lent í höndum bankans í
kaupstaðnum. Engu skiptir hann
heldur þótt Ada kona hans reyni að
koma honum í skilning um að þver-
móðskan sé að draga fjölskylduna
til dauða og bendi á atvinnutæki-
færi í bænum þar sem þau eigi
möguleika á að koma undir sig fót-
unum að nýju. Afstaða hans er
óhögguð, af jörðinni fer hann ekki
þótt hann þurfi að fórna fólki sínu
og jafnvel lífinu fyrir það sem hann
kallar rætur sínar og tryggð við
þær.
Margt líkt með
Jeeter og Bjarti
Viðar segir margt líkt með sög-
unni um fólkið á Tobacco Road og
fólkið í Sumarhúsum í sögu Hall-
dórs Laxness, Sjálfstætt fólk.
Bjarti og Jeeter svipi að mörgu
leyti saman, báðir séu þrákálfar
sem vilji vera sjálfstæðir menn. A
heimilum beggja eru þrjú börn, tvö
þeiira eigin, Ellie Mary og Duddi
hjá Jeeter og Helgi og Nonni hjá
Bjarti og þá ala báðir upp dætur,
Pearl og Ástu Sóllilju, sem þeim
séu hugleiknar og báðir bægja frá
sér hugsuninni um þær séu ekki
þeirra. Þá kemur amma við sögu í
báðum verkunum, velta má fyrir
sér skyldleika nágrannans Henrys
Peabodys við sveitunga Bjarts í
Sumarhúsum og kvenpredikarans
Bessie og Rauðsmýrarmaddömunn-
ar. Báðar enda sögurnar á því að
heimilisfeðurnir, Jeeter og Bjartur,
standa uppi slyppir og snauðir,
heimsmynd þeirra hefur hrunið og
allt sem þeir trúðu á og treystu.
Leikfélag Akureyrar sýnir
Tobacco Road á þremur sýningum
um páskana, miðvikudagskvöldið
19. apríl, á skírdag og laugardaginn
22. apríl. Leikmynd og búninga
gerir Snorri Freyr Hilmarsson,
ljósahönnun er í höndum Ingvars
Björnssonar og hljóðmynd gerir
Kristján Edelstein.