Morgunblaðið - 30.06.2000, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 30. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UR VERINU
Vigfús Jóhannsson, formaður LFH,
um gagnrýni á fiskeldi í Nature
Hræðsluáróður
vísindamanna og
hagsmunaárekstrar
DR. VIGFÚS Jóhannsson, formað-
ur Landssambands fiskeldis- og haf
beitarstöðva á íslandi (LFH) og for-
maður Alþjóðasambands laxeldis-
framleiðenda, segir að skýrsla vís-
indamanna í breska tímaritinu
Nature í gær, þar sem því er haldið
fram að fískeldi hafi skelfileg áhrif á
un.hverfíð og villta fiskstofna, komi
ekki á óvart. Hins vegar sé ástæða
til að vara við slíkum greinum því
um hræðsluáróður sé að ræða.
Greint var frá skýrslunni í Morg-
unblaðinu í gær og aðspurður segir
Vigfús að skýrslan endurspegli að
sumu leyti þá stöðu sem fiskeldið
virðist vera í.
Stjórnvöld vör um sig
.Alþjóðasamband laxeldisfram-
leiðenda og reyndar öll fiskeldissam-
tök í heiminum eru að snúa vörn í
sókn með betri upplýsingaöflun og
síðast en ekki síst með markvissri
samvinnu við hlutlausa vísinda-
menn,“ segir Vigfús. „Þetta hefur
meðal annars leitt til þess að stjóm-
völd í flestum löndum þar sem við
störfum eru líka að snúa við blaðinu.
Þau eru hætt að hlusta á hvaða vit-
leysu sem er sem kemur í nafni vís-
inda en berst oftast í gegnum um-
hverfissamtök ekki ósvipuð þeim
sem við Islendingar þekkjum best
og höfum mátt glíma við í sambandi
við hvalveiðar okkar. Nýjasta dæmið
í þessu sambandi fengum við að
heyra á fyrirlestri hér á Islandi fyrir
skömmu þar sem meðal annars var
verið að kynna veiðar og vinnslu á
náttúrulegum fiski í Bandaríkjun-
um. Þá var sýnd bók þar sem fisk-
réttir í Bandaríkjunum voru kynntir
og þar voru lax og þorskur frá ís-
landi settir saman yfir vörur sem
neytendur skyldu forðast. Skilaboð
mín til almennings eru því að hlusta
mjög varlega á slíkar yfirlýsingar
vegna þess að þarna er um mjög
mikla hagsmunaárekstra að ræða.“
Ströngustu umhverfís-
reglurnar í fískeldi
í skýrslunni segja vísindamenn-
irnir að fullyrðingar um að fiskeldi
geti orðið uppspretta ódýrrar fæðu
sé vitleysa, aðallega vegna þess að
gífurlegu magni af fiski sé mokað
upp og gert að fóðri.
Vigfús segir að það gildi ekki að-
eins um fiskeldi heldur alla matvæla-
framleiðslu að hráefni sé nýtt til að
framleiða það sem markaðurinn vill.
„Fóðurhlutfallið á móti því sem
við framleiðum af fiski á markaði er
óvenju hagstætt í laxi. I umræddri
grein tala vísindamennirnir um Kína
og fleira fyrir þúsundum ára en iðn-
aðurinn sem er í umræðunni er að-
eins 15 til 20 ára gamall. Þar af leið-
andi kemur hann inn í myndina eftir
að þróuðu þjóðirnar hafa skapað sér
mjög ákveðna mynd af því hvernig
vistvænn rekstur skuli vera. Því held
ég að ég geti fullyrt að enginn mat-
vælaiðnaður hefur raunverulega
þurft að hlíta jafn ströngum um-
hverfisreglum eins og fiskleldi. Fisk-
eldinu hefur tekist að aðlagast þessu
og náð æ betri árangri með hverju
árinu, ekki síst í fóðurnýtingu. Það
er athyglisvert að undanfarin tvö ár,
þegar fiskeldi, fyrst og fremst í laxi,
hefur skilað meiri hagnaði en nokkr-
ar aðrar sambærilegar greinar, virð;
ist þessi áróður verða enn ákafari. I
þessu sambandi má ekki gleyma því
að við erum í samkeppni við fram-
leiðendur á öðrum sviðum og þá sér-
staklega framleiðendur á hvítu kjöti,
það er svína- og kjúklingarækt. Þar
aukum við markaðshlutdeild okkar
um nokkur prósent á hverju ári.“
Hrun fískistofna
ekki tengt fískeldi
Vigfús segir að fóðurumræða vís-
indamannanna í Nature sé fáránleg.
„I fyrsta lagi er í megintilfellum
verið að nota fiska eða hluta úr
fæðukeðjunni í sjónum sem ekki eru
nýttir til manneldis. Því er ekki
hægt að segja að milljón tonn af
loðnu sem fara í fiskafóður yrði
neytt á borðum landsmanna hér eða
í Evrópu því ekki er verið að nýta
slíka fiska. Ef reikna á hlutina út á
þennan hátt má ekki gleyma því að
fiskifræðingar hafa sýnt ágætlega
fram á að 0,7 milljón tonn af þorski
gefur aðeins 0,25 milljón tonn af
flökum til manneldis. Þýðir þetta að
við eigum að hætta að veiða þorsk
því miklu hagkvæmara sé fyrir okk-
ur að fara neðar í fæðukeðjuna og ná
stærri hlutdeild? Þessar fullyrðing-
ar umræddra vísindamanna sýna
hversu lítið þeir hafa kynnt sér hvað
raunverulegur rekstur og fiskveiðar
snúast um. Við vitum að það að setja
samasemmerki milli hruns fiski-
stofna og fiskeldis er slíkur þvætt-
ingur að ég held að enginn fiskifræð-
ingur eða stjómvöld nokkurs staðar
í heiminum velti slíku fyrir sér enda
snýst ofveiði fyrst og fremst um
veiðistjórn og þar státum við íslend-
ingar af því að hafa náð betri árangri
en flestir aðrir.“
Sjúkdómar ekki úr fískeldi
í villtan fisk
í skýrslunni segir að fiskeldi sé
víða beint tilræði við vistkerfið og
víða í Austur-Asíu hafi strendur og
strandskógar verið eyðilögð vegna
fiskeldis en Vigfús vísar þessum
staðhæfingum á bug.
„Þessi eyðilegging hófst löngu áð-
ur en fiskeldi kom til sögunnar og er
af allt annarri ástæðu,“ segir Vigfús.
,A síðustu 15 árum hefur gríðar-
lega miklum fjármunum, meðal ann-
ars af fiskeldismönnum sjálfum, ver-
ið varið í rannsóknir á hugsanlegu
samspili villtra og náttúrulegra
stofna og hefur fyrst og fremst verið
horft á Norður-Atlantshafslaxinn í
þvi sambandi. Sérfræðingar eru
nánast á einu máli um það að hætta á
að sjúkdómar berist á milli sé ekki til
staðar. Sjúkdómar berast ekki úr
fiskeldi í villtan fisk. Því hefur verið
haldið fram í nokkrum tilfellum,
meðal annars nýlega í Skotlandi, en
þetta er ekki staðfest og sú aðferða-
fræði sem beitt er er ekki samþykkt
innan Evrópusambandsins."
Hrun ótengt kynblöndun
Fram kemur að kynblöndun eldis-
lax við náttúrulega stofna flýti fyrir
hruni þeirra en Vigfús vísar ummæl-
unum heim til föðurhúsanna. „Þrátt
íyrir ítarlegar rannsóknir er ekkert
sem bendir til að slíkt hafi átt sér
stað eða geti átt sér stað. í nýlegri
grein hafa þekktir vísindamenn við
háskólann í Maine bent stjómvöld-
um á rökleysur og slök vísindi á bak
við slíkar fullyrðingar. Enn fremur
má nefna að mikið starf hefur verið
unnið í Skotlandi að undanförnu þar
sem ályktanir um þessa hættu eru
birtar. Þar er niðurstaðan sú að al-
mennt sé þessi hætta lítil.“
Varar við svona greinum
Vigfús áréttar að um atvinnu-
mennsku sé að ræða til að tryggja
aðilum í nafni vísinda fjármagn.
„Mér finnst rétt að vara við greinum
eins og þessari í Nature. Þær eru
mjög í takt við það sem við þekkjum
í sambandi við hvalveiðamar okkar.
Þetta er atvinnumennska og
hræðsluáróður, jafnvel frá opinber-
um vísindamönnum komið, og miðar
að þvi að halda pólitíkinni óttasleg-
inni vegna hættunnar á stofnahruni
til að tryggja sér fjármagn til að
stunda áframhaldandi rannsóknir. I
þessu ljósi verður að líta á skýrsl-
ERLENT
Kohl í yfírheyrslu hjá rannsóknarnefnd þýska þingsins
Asakanir á báða bóga
Asakanir um „sýndar-
réttarhöld“ gengu á víxl
milli stjórnarandstæð-
inga og stjórnarliða í
rannsóknarnefnd þýska
þingsins þegar
Helmut Kohl sat fyrir
svörum í gær. Pétur
Blöndal og Davíð
Kristinsson fylgdust
með framvindu mála.
YFIRHEYRSLA rannsóknarnefnd-
ar þýska þingsins yfir Helmut Kohl,
fyrrverandi kanslara, sem beðið
hafði verið með nokkurri eftirvænt-
ingu, fékk óvæntan og heldur
snubbóttan endi í gær. Þá hafði verið
leitt í ljós að einn meðlima nefndar-
innar og samflokksmaður Kohls,
Andreas Schmidt, hafði fundað tíu
sinnum með Kohl og alltaf einum til
tveim dögum áður en nefndin kom
saman. Var því haldið fram af full-
trúum stjórnarflokkanna að þetta
sýndi að Schmidt og Kohl hefðu haft
samráð og tilgangslaust væri að
halda yfirheyrslunni áfram; hún
væri sviðsleikur einn.
Yftrheyrslan hófst með klukku-
stundar langri málsvörn Kohls, sem
hafði lögfræðing sér til halds og
trausts. Hann virtist alveg eins og
hann á að sér að vera, svo yftrvegað-
ur að jaðraði við hroka, kátur á köfl-
um og hvein í honum þess á milli. Á
stundum hrópuðu hann og Volker
Neumann, formaður nefndarinnar,
hvor á annan þvert yfir salinn, sem
var þéttsetinn af meðlimum rann-
sóknarnefndarinnar og fjölmiðla-
mönnum. Yfirheyrslan fór fram fyrir
luktum dyrum og máttu fréttamenn
hvorki taka upp á snældur né filmur.
Raunar var það gagnrýnt, m.a. af
Kohl, hversu illa var búið að fjöl-
miðlamönnum, þar sem mikilvægt
væri að miðla viðburðum sem þess-
um til almennings í upplýsingaþjóð-
félagi.
Sem kunnugt er hefur Kohl viður-
kennt að hafa tekið á móti leyni-
greiðslum til Kristilegra demókrata
upp á tvær milljónir marka [rúmar
70 milljónir króna] og neitar hann að
gefa upp nöfn þeirra sem létu fjár-
munina af hendi rakna. Hann vék
ekki frá því í yfirheyrslunum en ít-
rekaði að ekki væri um peninga-
þvætti að ræða. Þá sagði hann að
þeir sem hefðu greitt þessa fjármuni
væru þýskir ríkisborgarar; einnig að
hann hefði metið það svo að styrkt-
araðilamir hefðu haldið að sér hönd-
um nema hann lofaði nafnleynd.
Pólitískt og sögulegt
samhengi
Kohl vísar á bug ásökunum um að
hann hafi tekið við mútufé við sölu á
austur-þýsku olíuhreinsunarstöðinni
Leuna árið 1990. Hann sagði að það
gleymdist oft í umræðunni að það
væri langt í frá að slegist hefði verið
um að kaupa fyrirtækið. Verksmiðj-
umar hafi verið úreltar og í fremur
slæmu ásigkomulagi. Lokun verk-
smiðjunnar hefði haft mjög slæmar
afleiðingar fyrir byggðarlagið og að
endingu hefði aðeins eitt fyrirtæki
sýnt kaupum á Leuna áhuga, Elf
Aquitaine. Hann hafi samið við það
fyrirtæki til að forða þúsundum frá
atvinnuleysi og tíminn hafi leitt í ljós
að það hafi verið skynsamlegt, því
fyrirtækið hafi náð að komast á rétt-
an kjöl.
Varðandi hina umdeildu sölu á
skriðdrekum til Saudi-Arabíu á ár-
unum 1990 til 1991 reyndi Kohl einn-
ig að skýra mál sitt út frá „pólitísku
og sögulegu samhengi". Ákvörðunin
hafi byggst á „pólitískri nauðsyn“,
m.a. vegna þess að Saudi-Arabar og
Israelar hafi í fyrsta skipti myndað
Reuters
Helmut Kohl á blaðamannafundi í gær að loknum yfirheyrslunum.
bandalag í Persaflóastríðinu og þar
sem þegar hafi átt sér stað vopnasala
til Israela hafi ekki þótt rétt að
meina Saudi-Aröbum það. „Eg tók
þessa ákvörðun vegna þess að ég
taldi hana vera rétta út frá alþjóðleg-
um öryggismálum, en ákvað að halda
þessu leyndu vegna þess að ég vissi
að þetta yrði umdeilt innanlands."
Úr tengslum við veruleikann
Neumann var ómyrkur í máli þeg-
ar hann ræddi frammistöðu Kohls í
yfirheyrslunum. „Það er eins og
hann hafi misst öll tengsl við veru-
leikann. Fyrst kvartar hann yfir því
að þurfa að bíða í sjö mánuði eftir því
að komast að [hjá nefndinni] og síðan
vill hann ekki segja neitt, nema að
það séu gamlar klisjur á borð við
framlag hans til sameiningar Þýska-
lands.“
„Það er vitað að fylgt var handriti í
Flick-málinu árið 1984,“ sagði Neu-
mann enn fremur um fundi Kohls og
Schmidt og skírskotaði til svipaðs
fjármálahneykslis, sem Kristilegir
demókratar voru flæktir í á sínum
tíma. „Kohl tók þátt í þeim málatil-
búningi og þess vegna vöknuðu
grunsemdir okkar að þessu sinni.
Allt bendir til að hér hafi sambærileg
handritagerð átt sér stað.“
Schmidt aftekur með öllu að fylgt
hafi verið fyrirfram skrifuðu hand-
riti í yfirheyrslunum. „Þá kemur
handritið frá sósíaldemókrötum og
græningjum," segir hann og bætir
við: „Það nefnist: Útúrsnúningur í
stað upplýsingar.“ Hann heldur
áfram: „Meirihluti nefndarmanna er
ábyrgur fyrir því að leiða starf henn-
ar út í fáránleika. Þeir vilja ekki upp-
lýsa málið vegna þess að þeir hagn-
ast á þvi að halda því óupplýstu."
Hann segist hafa hitt Kohl oft-
sinnis og að hann viti ekki nákvæm-
lega hvenær. „Það hefur alveg áreið-
anlega verið oftar en tíu sinnum og
mér finnst ekkert athugavert við
það, þar sem hann hafði fullan rétt til
þess sem þingmaður. Það að nefndin
velti sér upp úr þessu smáatriði sýn-
ir best að þetta eru sýndarréttar-
höld. Það stendur aðeins til að halda í
grunsemdir og velta sér upp úr
óstaðfestum sögusögnum."
Hann heldur áfram: „Ég hef ekki
haft samráð við Kohl fyrir nefndar-
fundi. Ég hef aðeins sagt honum að
mér fyndist að það þyrfti að spyrja
út í aðgerðir ríkisstjórnarinnar á sín-
um tíma, ég hygðist gera það, en ég
sagði honum ekki hvaða spurningar
það yrðu.“ Aðspurður hvort ástæða
sé til að skipta honum út úr nefnd-
inni í ljósi síðustu upplýsinga, svarar
hann: „Ég sé enga ástæðu til þess.“
Er kominn upp úr lægðinni
Þegar yfirheyrslunni er slitið
stormar Kohl út úr salnum á fund
blaðamanna og uppi verður fótur og
fit; minnstu munar að nokkrir blaða-
menn verði undir í troðningnum.
Hann byrjar á því að veifa mynd sem
máluð var af honum í réttarsalnum
og slá á létta strengi. Brátt berst tal-
ið að því hvort hann hafi undirbúið
handrit fyrir yfirheyrsluna ásamt
Schmidt.
„Ég hef aldarfjórðungs reynslu af
því að gegna forystuhlutverki og hlýt
þar af leiðandi að hafa lágmarks-
greind til að vita hvemig ég á að
hegða mér í yfirheyrslu af þessu
tagi,“ svarar hann. ,Að sjálfsögðu
hef ég ekki búið til neitt handrit. Það
er aðeins hugarburður nokkurra
sósíaldemókrata. Ef einhverjir hafa
stundað handritsgerð era það þeir,
enda hafa þeir ekki neitt höndunum;
það er þeirra vandamál.“
„Herra Kohl...“ byrjar fréttamað-
ur spurningu nokkru síðar á fundin-
um og gleymir í hita leiksins að
kanslarinn fyrrverandi er ávallt kall-
aður herra doktor Kohl.
„Er ég í þínum huga herra Kohl?“
svarar hann hvasst.
„Herra doktor Kohl,“ segir þá
fréttamaðurinn.
„Ég hef engan áhuga á að kynnast
þér á persónulegri nótum en það,“
segir Kohl.
Spurningin er einhvern veginn
orðin aukaatriði. Kohl svarar því til
um þau gögn sem hann hefur verið
sakaður um að eyða áður en
Schröder tók við kanslaraembætt-
inu, að þegar farið hafi verið ofan í
kjölinn á því máli hafi komið í Ijós að
stjórnendur innan ráðuneytisins hafi
ekkert haft með það að gera. „Ég
þekki þessa menn og þetta eru æru-
verðugir einstaklingar,“ segir hann.
Þá er hann spurður að því hvort
hann hafi orðið fyrir vonbrigðum
þegar fólk sneri við honum baki í
kjölfar fjármálahneykslisins.
„Þannig gengur þetta fyrir sig,“
svarar Kohl. „Þegar maður er í
æðstu stöðum fylgir því ákveðið vald
og þá safnast hópur af fólki í kring-
um mann. Ef maður stígur niður af
þessum stalli, að ég tali nú ekki um
þegar maður hrapar eins og ég,“
segir hann og hlær, „þá snýr fólk við
manni baki“. Hann þagnar smástund
áður en hann bætir við: „Svo snýr
það að hluta til aftur.“
Hefur þetta verið erfitt tímabil?
„Síðustu sjö mánuðir hafa verið
erfiðir,“ segir Kohl. „Núna er ég hins
vegar kominn upp úr lægðinni. Það
sjá allir að ég er í betra jafnvægi og
ég finn fyrir jákvæðari viðbrögðum
frá þjóðinni með hverjum degi sem
líður. Ég hef fengið sömu undirtektir
erlendis frá. Spyrjið þá sem hafa
komið í opinberar heimsóknir hingað
upp á síðkastið,“ segir hann og vísar
m.a. í nýlegar heimsóknir forseta
Frakklands og Rússlands.