Morgunblaðið - 15.07.2000, Blaðsíða 22

22 LAU(jíAKDACiUK 15. J ULl ZUUU
ERLENT
ivlORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAG lauk
þriggja daga heimsókn
Mohammeds Khatamis,
forseta frans, til Þýska
sambandslýðveldisins. Khatami er
fyrstur íranskra leiðtoga til að heim-
sækja Þýskaland frá því að írans-
keisari heimsótti landið árið 1967.
Vakti koma hans mikla athygli í
Þýskalandi og sáu margir hið fram:
andlega keisaradæmi í hiliingum. í
kjölfarið reyndi hópur þýskra náms-
manna að vekja athygli á því, að keis-
aradæmið væri land fátæktai', pynt-
inga og yfirfullra fangelsa og í
mótmælagöngu gegn heimsókn
keisarans í Berlín var námsmaður-
inn Benno Ohnesorg skotinn til bana
af lögreglumanni. Þegar íranska
stjórnarandstaðan var orðin nógu
sterk til að steypa keisaranum af
stóli rúmum áratug síðar studdu
flestir Þjóðverjar byltinguna en von-
brigði þeirra voru mikil er í ljós kom,
að með valdatöku Khomeinis var
komið á ógnarstjóm í íran. Vegna
þessa hefur mótmælahugur þýskra
námsmanna gegn leiðtogum íranska
klerkaveldisins verið lítiil og virtust
Þjóðverjar að þessu sinni nokkuð
sammála um að líta bæri heimsókn
Khatamis jákvæðum augum.
Jafnframt hefur afstaða þýskra
stjómmálamanna til írans tekið
breytingum á undanfömum ámm.
Viðhorfsbreytingar era þó hvað
mestar meðal stjórnar-
flokkanna, Jafnaðar-
mannaflokksins og
Græningja, sem endur-
skoðað hafa afstöðu
sína eftir að þeir kom-
ust til valda. Þegar
Jafnaðarmannaflokk-
urinn og Græningjar
vora í stjómarandstöðu
stóðu þeir vörð um
mannréttindi sem þeir
álitu forgangsmál. I
nóvember 1995 kom nú-
verandi utanríkisráð-
herra Þýska sambands-
lýðveldisins, Joschka
Fiseher (á þeim tíma
einn af leiðtogum
stjórnarandstöðunnar),
í veg fyrir heimsókn ír-
anska utanríkisráð-
herrans, Akbars Wela-
jatis, á þeirri forsendu,
að Iranir virtu mann:
réttindi að vettugi. í
dag styðja Græningjar
viðræður við íran,
nefna Khatami „hinn ír-
anska Gorbatsjev" og
lofa tal hans um mann-
réttindi. Fischer fór til
írans í mars til að und-
irbúa heimsókn Khata-
mis og túlkaði ástandið
þar með fremur já-
kvæðum hætti við
heimkomuna. Eftir
kjör Khatamis til for-
seta árið 1997 og 80%
fylgi í þingkosningun-
um í febrúar síðastliðn-
um álítur þýska stjóm-
m, að umbótasinnar í
íran séu á réttri leið.
Hún lítur svo á, að mótmæli gegn
Khatami séu mótmæli gegn „lýðræð-
islega kjörnum“ þjóðarleiðtoga.
Þýsk yfírvöld binda vonir við, að Ir-
an sé á leið til aukins lýðræðis og sjá
engin önnur samfélagsöfl, sem lík-
legri era tii að vinna í þágu mann-
réttinda í Iran.
Stöðug barátta
við klerkana
Þótt umbótastefna Khatamis hafi
stuðning meirihluta írönsku þjóðar-
innar er vegurinn í átt til lýðræðis
(að hætti múslima) samt sem áður
erfiður fyrir hinn „frjálslynda"
Khatami þar sem hann á í stöðugri
baráttu við hina íhaldssömu klerka-
stétt sem álítur að öll svið samfélags-
ins eigi að fylgja hinum ströngu
reglum shíta-greinar trúarinnar.
Voldugásti einstaklingurinn í íran er
ekki Khatami forseti, heldur hinn
andiegi leiðtogi Ayatollah Ali Kham-
enei sem espar hina strangtrúuðu
upp á móti Khatami. Sökum þessa
ástands í írönskum innanrikismálum
vék Schröder sér undan því að gagn-
rýna mannréttindastefnu íranskra
yfirvalda opinberlega meðan á heim-
sókn Khatamis stóð. Á blaðamanna-
„Iranskur
eða
grímuklædd
ásjóna harðræðis?
*
Heimsókn Mohammeds Khatamis, forseta Irans, til Þýskalands
-
markar ákveðin tímamót í samskiptum Irana við vestræn ríki að
því er fram kemur í þessari grein Davíðs Kristinssonar.
Leiðtogar þýsku stjórnarflokkanna vilja trúa því, að hann sé
boðberi lýðræðis og mannréttinda í landi, sem enn er þó í
heljargreipum harðlínuaflanna.
Schröder, skammastu þín“ segir á þessari mynd, sem íranskir útlagar báru í mótmælum við Brandenborgarhliðið sl. þriðjudag.
fundi þjóðarleiðtoganna tveggja
forðaðist Schröder að nota hugtakið
„mannréttindi“ og lét sér nægja að
tala um „ólíkar skoðanir“. Schröder
ræddi þó mannréttindamál við Khat-
ami undir fjögur augu og hið sama
gerðu Joschka Fischer, Johannes
Rau, forseti Þýska sambandslýð-
veldisins, og Angela Merkel (CDU)
en hún lagði áherslu á réttindi
kvenna í samræðum sínum við Khat-
ami. Með þessum hætti reyndi
Schröder að koma í veg fyrir að
Khatami yrði fyrir of mikilli gagn-
rýni á sama tíma og hann gegndi
skyldum sínum gagnvart þeim sem
annt er um mannréttindi. Khatami
hvatti Þjóðverja til að sýna þolin-
mæði gagnvart þróun mannréttinda-
mála í íran. Hann sagðist mótfallinn
einhliða sýn á mannréttindi: „Með
hliðsjón af menningu og sögu á sér-
hver þjóð rétt á eigin skilningi á
mannréttindum.“ Að endingu væri
það virðingin fyrir manneskjunni
sem skipti máli.
En þótt málið hafi að mestu verið
þaggað niður vita þýsk yfirvöld
ósköp vel, að mannréttindi hafa ekki
aukist mikið undir stjórn Khatamis.
í „guðsríkinu" njóta konur ásamt tíu
milljónum súnníta ekki þeirra rétt-
inda, sem stjórnarskráin kveður á
um. Khatami beið ósigur í átökunum
við hina íhaldssömu klerkastétt fyrir
þremur mánuðum þegar tuttugu
umbótasinnuð dagblöð og tímarit
vora bönnuð og blaðamenn og rit-
stjórar fangelsaðir. Nú þegar Græn-
ingjar og Jafnaðarmannaflokkurinn
era ekki lengur í stjórnarandstöðu
virðast efnahagsmál hafa forgang
fram yfir mannréttindamál.
Kreppa í írönsku
efnahagslífl
Helstu hindranir í samskiptum
Þýskalands og írans á síðasta áratug
heyra nú sögunni til, t.a.m. Mykon-
os- og Hofer-málið: Haustið 1992 lét-
ust fjórir félagar í írönskum
stjórnarandstöðuflokki í tilræði á
veitingastaðnum Mykonos í Berlín.
Þýskur dómstóll dæmdi stjórnina í
Teheran ábyrga fyrir morðunum og í
kjölfarið kölluðu aðildarríki Evrópu-
sambandsins sendiherra sína heim
frá íran. Þetta mál hefur nú fallið í
gleymsku auk þess sem þýski
kaupsýslumaðurinn Helmut Hofer
er laus eftir að hafa setið í fangelsi í
íran í eitt og hálft ár.
Efnahagsástandið í íran er alvar-
legt. Rætur kreppunnar má rekja til
byltingar heittrúarmanna árið 1979
en í kjölfar hennar ílúði fjöldi sér-
fræðinga landið. Byltingunni fylgdi
langt stríð gegn írak. Atvinnuleysi
er 30-50% og landið er skuldugt. Ai-
þjóðlegt viðskiptabann hefur útilok-
að íran frá heimsmarkaðnum. Spill-
ingin er mikil, erlend fyrirLeki
kvarta undan skriffinnskunni og
þörf er á nýjum fjárfestingarlögum
til að tryggja erlendum fyrirtækjur
réttaröryggi. Vinstrisinnaðir músl-
imar era tortryggnir í garð hug-
mynda um einkavæðingu þar sem
þeir telja slíkar aðgerðir líklegar til
að auka atvinnuleysi. Ihaldssamil•
klerkar eru andvígir einkavæðingu
þar sem þeir álíta hana svik við hug-
myndir hins látna byltingarleiðtoga
Ayatollah Khomeini. I kjölfar bylt-
ingarinnar áskotnuðust tráarstofn-
unum eigur keisarans svo og eignir
erlendra aðila sem voru þjóðnýttar.
Stofnanir þessar era nú í einokunar-
stöðu og talið er að þær stjómi 50%
af efnahagslífi landsins.
Á þriðjudeginum fundaði Khatami
með 350 fulltrám þýska iðnaðarins
og viðskiptaráðherra Þýska sam-
bandslýðveldisins, Werner Múller.
Um þrjátíu þýsk fyrirtæki era starf-
andi í Iran, þ.á m. Siemens og Daiml-
erChrysler. Þýskaland hefur lengi
verið eitt helsta viðskiptaland írans.
Þýskar rfldsstjórnir hafa verið gagn-
rýndar fyrir að styðja hið ólýðræðis-
lega ríki af efnahagslegum ástæðum.
Fulltráar Siemens líta þó svo á, að
starfsemi þehra í íran sé framlag til
þróunar í átt til lýðræðis. Khatami
sagðist gera sér vonir um nýja tíma í
viðskiptum landanna. Hann sagði Ir-
an miðpunkt mið-asíska markaðar-
ins, sem hefði 300 milljónir neyt-
enda. Fulltráar þýska iðnaðarins
gera sér vonir um að viðskiptatengsl
landanna taki að lifna við á ný í kjöl-
far heimsóknarinnar.
Gagnrýni íranskra
flóttamanna
íranskir flóttamenn hafa gagn-
rýnt þýsk stjórnvöld fyrir að ein-
blína á efnahagslega hagsmuni í
samskiptum sínum við íran. Ólíkt
þýska kanslaranum telja þeir að
ekkert jákvætt hafi gerst frá því að
Khatami komst til valda fyrir þrem-
ur áram. I þeirra huga er hann
ábyrgur fyrir pyntingum, aftökum
og kúgun. írönsku flóttamennimir,
sem hafa verið búsettir í Þýskalandi
áratugum saman, mynda margar
sólíkar fylkingar. Stærst þeirra er
„Andspyrnuráð írönsku þjóðarinn-
ar“ sem lítur á hina
varkára „opnunar-
stefnu" Khatamis sem
blekkingu sem þjóni
þeim tilgangi einum að
vekja samúð á Vestur-
löndum. Þeir líta á
Khatami sem grímu
ógnarrflds sem leiti
leiða út úr einangrun-
inni.
I tilefiii af komu
Khatamis skipulögðu
íranskir flóttamenn
þrettán mótmælagöng-
ur og þýska stjórnin
óttaðist að þær gætu
endað með átökum. Yf-
irvöld gerðu allt til að
koma í veg fyrir óeirðir
meðan á heimsókn
Khatamis stóð þar sem
álitið var að óeirðir
gætu orðið vatn á myllu
þeirra sem andstæðir
era umbótastefnu
Khatamis. Því var ör-
yggisgæslan mjög mik-
il og kostaði um 380
millj. ísl. kr. Um 4.000
lögreglumenn vora á
götum Berlínar til að
gæta öryggis Khatamis
sem var fluttur á milli í
þyrlu Og almenningi í
Þýskalandi gafst því
aldrei kostur á að sjá
leiðtogann. Þýsk yfir-
völd unnu markvisst að
því að hindra að írans-
kir mótmælendur
kæmust á vettvang.
ap Aðfaranótt mánudags
fór fram lögregluleit í
íbúðum nokkurra ír-
anskra stjórnarandstæðinga í Berlín
og voru 45 manns handteknir.
Landamæraverðir meinuðu tugum
(þúsundum að mati íranskra flótta-
manna) Irana, sem komið höfðu frá
öðram Ewópulöndum til að mót-
mæla Khatami í Berlín, að koma til
Þýskalands. íranar búsettir í öðram
borgum Þýskalands fengu sent bréf
þar sem þeim var bannað að fara til
Berlínar meðan á heimsókn Khata-
mis stæði. Þeim var skylt að mæta
. isvar á dag á lögreglustöð viðkom-
andi borgar og greiða fimm hundrað
marka sekt ef brotið væri gegn þess-
um fyrirmælum. Mótmælendum
sem komust á áfangastað var bannað
að bera spjöld með myndum af leið-
togum írönsku stjórnarandstæðing-
anna þar sem slíkt var talið móðgun
við Khatami. Til þess að íranski for-
sætisráðheri-an þyrfti ekki að horfa
upp á mótmælendur var þeim haldið
í mikilli fjarlægð af lögreglumönn-
um. Ekki era allir vissir um að bann
við mótmælum í réttarríki á borð við
Þýskaland sé viðeigandi leið til að
ýta undir jákvæða þróun mannrétt-
inda og lýðræðis í Iran. Þó er víst að
þýski iðnaðurinn var ánægður með
heimsókn Khatamis.