Morgunblaðið - 15.07.2000, Blaðsíða 29
MORGUNBLAÐIÐ
undur þess að hafa lifað jól á Hamar-
sheiði án þess að Skeiðaoddvitinn
kæmi í heimsókn með ávísanahefti og
kvittanablöð, eins og sérstakur jóla-
sveinn fjallabæjanna. Upphæðin var
líklega fimmtán krónur, þannig að
ávísanaeyðublaðið gat verið dýrara
en upphæðin sem á það var skrifuð.
Samninguinn var óverðtryggður fi-á
1911. Hin síðari ár er greiðslan tákn-
ræn athöfn og viðurkenning á eignar-
étti fjallabænda á leigulandinu. Þjóð-
lendumenn ganga fyrst um landið
sem bændurnir á Asólfsstöðum og
Skriðufelli leigðu Flóamönnum en
síðar um land það sem Skógrækt rík-
isins keypti úr sömu jörðum og hefur
ræktað á skóg síðustu áratugi. Um
notkun þess hafa staðið deilur sem
ekki verða tíundaðar hér. Gist er á
Asólfsstöðum fyiri nóttina í þessum
hluta Þjóðlendugöngunnar.
Skagafjörður og Vestmannaeyj-
ar af lítilli þúfu
Þegar gengið er upp frá Asólfs-
stöðum, liggur leiðin áfram um skóg-
lendi, en þó ekki langa stund. Þegar
komið er upp úr skóginum opnast
fagurt útsýni yfir Þjórsárdal, fram að
Gaukshöfða og Biingu og austur yfir
Þjórsá og yfir Holta- og Landssveit.
Gengið er vestur að Sneplafossi í
Þverá, sem er snotur foss í fremur
vatnslítilli á. Þverá þarf að vaða. Frá
Sneplafossi er stefnan tekin á Hest-
fjallahnjúk ef veður og skyggni gefa
tilefni til. Þaðan er útsýni eitt hið
mesta af öllu Suðurlandi. í einni sjón-
hendingu má sjá norður í Mælifell í
Skagafirði, suðm- til hafs, til Vest-
mannaeyja, vestur á Snæfellsnes, að
sagt er, og austur á Vatnajökul og
Hágöngur. Þrátt fyrir þetta stórkost-
lega útsýni er Hestfjallahnjúkurinn
sjálfur lítið fyrir fjall að sjá. Þetta er
varla fjall, heldur frekar eins og hver
önnur hundaþúfa í landslaginu. Hann
er heldur ekki hár, innan við 650
metrar og því nokkuð sérstakt hve
útsýni er vítt þaðan, miðað við önnur
og hærri fjöll í nágrenninu.
Af Hestfjallahnjúknum hallar
landið jafnt til suðurs allt niður að
bæjunum, Fossnesi, Hamarsheiði og
Mástungum. Farið er hjá Geitafelli,
niður Snasir í Skollagróf og styttist
þá til bæja. Alla leiðina sést langt til
suðurs, austurs og lengi vel er einnig
gott útsýni til vesturs. Undir kvöld er
komið að Hamarsheiði. Þar er einn
elsti bær í Gnúpverjahreppi, byggður
1911 og hefur staðið af sér tvo Suður-
landsskjálfta. í skjálftanum 1912
hrundi hinsvegar fjósið ofan á kým-
ar. A Hamarsheiði verður boðið í
bæinn til kvöldverðar og kostur gefst
á að líta yfir farinn veg og huga að
sögu fjallabænda og fjallmanna í
Gnúpverjahreppi fyrr og nú. Sú er
vonin að heimamenn úr nágrenninu
líti við þetta kvöld og að gestir og
gangandi ræðist við hverjir öðrum til
ánægju og fróðleiks.
Viðskipti með land og kú
Síðasta dag þjóðlendugöngunnar í
Gnúpverjahreppi verður gengið vest-
ur að Laxá. Göngumenn reima á sig
skóna annað hvort á Hamarsheiði eða
í Fossnesi og arka vestur eftir
Lómstaðagili, með viðkomu í Brún-
um. Þar eru sauðahústóttir og gaml-
ar seltóttir frá Asum, en Asamenn
höfðu í seli í Hamarsheiðarlandi fram
eftir þessari öld. En þess má geta að
fært var frá ám í Gnúpverjahreppi
allt fram undir 1930. Svo var um fleiri
bæi framar i Gnúpverjahreppi að þeir
áttu ítök í fjallajörðum og höfðu þar í
seli, þannig var sel frá Stóra-Núpi í
Fossneslandi.
Sigríður Jóhannsdóttir frá Hamar-
sheiði segir svo frá að í Ásaseli hafi
fæðst bam fyrir rétt rúmum hundrað
ámm. Bamið var Sigurður Guðmun-
dsson síðar prestur og ritstjóri Speg-
ilsins um miðja öldina. Hann var son-
ur bóndans í Ásum. Sauðland er gott
inn af efstu bæjum í Gnúpverjahreppi
og voru Flóamenn alla tíð meðvitaðir
um það. Páll Lýðsson í Sandvík í Flóa
sem er manna kunnugastur um við-
skipti Gnúpverja og Flóamanna um
land og beit á þessum slóðum hefur
sagt frá ýmsum samningum sem
gerðir vom áður fyrr um landnytjar
milli fjallabænda og sauðfjárbænda
úr lágsveitunum. Til dæmis þeim að
eitt sinn var samið við bóndann á
Hmnakrók við Stóm-Laxá um að kýr
frá honum yrði tekin til fóðmnar í
LAUGARDAGUR 15. JÚLÍ 2000 29
að Hrunamenn taki við keflinu af
Gnúpverjum og haldi Þjóðlendu-
göngum áfram næstu sumur. Þetta
þýðir þó ekki að Gnúpverjar séu af
baki dottnir og ætli aðeins í eina Þjóð-
lendugöngu. Línan frá Þjórsá að
Laxá er nógu spennandi til að hægt
sé að ganga hana ár eftir ár og það á
ýmsa vegu. Og reyndar má geta þess
að spennan við undirbúning Þjóð-
lendugöngunnar hefur á stundum
verið nærri óbærileg.
Þegar þessi orð em skrifuð hefur
tvisvar verið efnt til æfinga á göngu-
leiðinni. í fyrra skiptið gaus Hekla og
í síðara sinnið varð Suðurlands-
skjálfti. Ekki tökum við þetta sem
tákn um að best sé að láta Þjóðlendu-
göngur niður falla. Gnúpverjar láta
Heklugos ekki mikið á sig fá, meðan
þau em eins lítil og þau hafa verið síð-
ustu áratugi. Suðurlandsskjálftar em
að vísu heldur lakari, en þó era menn
sammála um að ef ekki verður meira
úr þeim þetta árið en þegar er orðið,
sé það vel sloppið. Þá er sjálfsagt að
nota tækifærið og rifja upp sögu
þeirra líka og óska eftir viðkomu í
Skaftholtsrétt, elstu rétt landsins,
sem í sumar verður byggð upp eftir
Suðurlandsskjálftann sautjánda júní.
Flest er enn ósagt um byggðir og
fjöll milli Þjórsár og Laxár. Fyrirþá
sem vilja vita meira má benda á Ár-
bók Hins íslenska Fomleifafjelags
1884 - 1885. Um Þjórsárdal eftir
Brynjúlf Jónsson frá Minna-Núpi.
Árbók Ferðafélags íslands 1996, Of-
an Hreppafjalla er góð bók og gagn-
leg þeim sem ætla á þessar slóðir.
Ennfremur má nefna Göngur og rétt-
ir eftir Braga Sigurjónsson og hand-
bókina Sunnlenskar byggðir þar sem
lýst er jörðum og ábúendum í Gnúp-
verjahreppi.
Höfundur er frá Hamarsheiði í
Gnúpverjahreppi og er leiðsögumað-
ur íþjóðlendugöngu ásamt Sigurði
Páli Ásólfssyni frá Ásólfsstöðum.
Á Hestfjallahnúk.
Flóanum á hverju ári. Þar átti hún að
fara milli bæja svo hún æti ekki ein-
hvern einn Flóamanninn út á gadd-
inn. Á móti fóm sauðir úr Flóanum til
fjalla. Sagt er að kýrin ofan að hafi
farið sína réttu boðleið um Flóann allt
þar gleymst hafði hvers vegna hún
var á ferðinni. Nú er langt um liðið
frá því Hreppakýr bmgðu sér í or-
lofsferðir í Flóann og lágsveitungar
deildu við fjallabændur um hvert
grasstrá á framafréttinum austan
Stóru-Laxár. Nú vantar ekki grasið
en sauðfé sem smala þarf á haustin
fer hratt fækkandi.
Laxárdalur og
Skáldabúðir
Skáldabúðir standa einna hæst
bæja á Suðurlandi. Bærinn sést langt
að og í baksýn era vesturfjöllin,
Langjökull, Jarlhettur. Fjallsafn
Flóamanna, svokölluð vesturleit
kemur niður hjá Skáldabúðum á
haustin, en austurleitin kemur fram
hjá Fossnesi. í Skáldabúðum er nú
kúabú og þar er nýhafin skógrækt,
óvenju hátt yfir sjávarmáli. Þar fyrir
innan er Laxárdalur. Þar er tvíbýli,
stórt svínabú, fjárbú og kúabú og
einnig þar hefur verið stunduð skó-
grækt með góðum árangri síðasta
áratug.
Innan við bæina er haldið til fjalla
inn með Stóra-Laxá. Handan árinnar
blasir við eyðibýlið Hörgsholt. En
Eystrihreppsmegin töluvert innar
stóð bærinn Grímsstaðir, nú í landi
Laxárdals, á móts við bæinn Hmna-
krók sem einnig er löngu farinn í
eyði. Skuggalegar sagnir em til af
fjallmönnum sem dmkknuðu í Stóm-
Laxá milli Hmnakróks og Grímsst-
aða haustið 1873. Stórrigningar vom
þá og vöxtur í ám og á sama tíma og
tveir menn drakknuðu í Stóm-Laxá,
dmkknaði einn í Þverá fyrir neðan
Fossnes. Gengið verður með Laxárg-
ljúfrum þeim neðri og endað í svoköll-
uðum Hólma, þekktum veiðistað við
Laxá, ef ekki verður farið enn lengra.
Bflvegur, ætlaður veiðimönnum á
efsta svæði Stóra-Laxár, er austan
árinnar og þann veg verður ekið til-
baka að göngu lokinni.
Suðurlandsskjálfti,
Heklugos og ferðalok
Einhversstaðar við Laxá endar
Þjóðlendugangan í Gnúpverjahreppi
en vestan við Laxár tekur Hmna-
mannahreppur við. Þar er búist við