Morgunblaðið - 15.07.2000, Blaðsíða 39

MUKUUiNiSLAtnö
MINNINGAR
lauuakuauuk io. JULiaouo 39
minningargreina. En Jói var heldur
ekki venjulegur maður. I mínum
huga var hann snillingur á margan
hátt. Fyrir fáum árum leit ég til
hans á elliheimilið í Stykkishólmi.
Þá var nú Jói minn farinn að láta á
sjá en stríðnin var með ágætum.
Hann tók hressilega á móti mér eins
og vanalega og hnykkti á með vel
krydduðu orðalagi um að hann
þyrfti að skamma mig. Það var glatt
á hjalla og Jói kominn á fulla ferð
þegar virðulegur maður gekk inn í
herbergið og heilsaði Jóa; bað guð
að vera með honum og blessa hann
og allt hans fólk. Nú hætti Jói allt í
einu að heyra sæmilega. Maðurinn
spurði hvort hann þekkti sig ekki;
hann hefði búið í Hólminum forðum
daga. Sá gamli hvorki skildi né
heyrði. Aðkomumaðurinn tilheyrði
trúai-söfnuði; var hér á ferðalagi á
vegum guðs og spurði hvort hann
mætti ekki biðja fyrir honum. „Nú,
hver djöfullinn", sagði Jói þá með
þungri áherslu en lét sig síðan hafa
það. Svo kvöddust þeir með ágæt-
um.
Jói var vinamargur og ég var svo
heppinn að kynnast nokkrum nán-
ustu vinum hans eins og Bergi Páls-
syni ráðuneytisstjóra og Lúðvík
Kristjánssyni sagnfræðingi. Varla
var minnst á einn án þess að fleiri
fylgdu með. Þeir voru allir fæddir
Hólmarar og merkismenn hver á
sinn hátt. Kynni mín af þessum öðl-
ingum og börnum þeirra var eins
konar lykill að Jóhanni Rafnssyni -
og ávallt gat hann ausið úr sagna-
og viskubrunni sínum þegar þá bar
á góma og þá bættust fleiri þjóðk-
unnir menn í þann ágæta hóp og
sögurnar urðu ýmist dýpri og alv-
arlegri eða skrautlegri. Eftir að við
fluttum í Hólminn kom ég oftar í
heimsókn til Jóa og Unnar en
flestra annarra. Mér fannst svo gott
að koma til þeirra og spjalla eða
heyra sögur. Eldhuginn tók þá jafn-
an flugið en þegar árin liðu gerðist
Jói áhyggjufullur. Hann hafði safn-
að ljósmyndum frá því að hann var
ungur maður og eins hafði hann
ljósmyndað gamlar myndir og átti
eitt stærsta einkasafn gamalla ljós-
mynda af fólki á íslandi. Hann var
búinn að senda frá sér dálítið en
stærri hluti safnsins var ófrágeng-
inn, ómerktur. Hann óttaðist að
safnið yrði að engu og hann myndi
ekki þekkja fólk á myndunum - fólk
sem hann hafði áður þekkt og sögu
þeirra í þaula. Stálminnið var brost-
ið og tíminn sem hann ætlaði í safn-
ið eftir að hann komst á eftirlaun fór
í önnur áhugamál, eins og það að fá
flugvöll fyrir Stykkishólm eða
skrifa sögu tónlistar í Stykkishólmi
ellegar að semja örnefnaskrá og
búa til örnefnakort svo eitthvað sé
nefnt. Loks þegar önnum linnti
hafði myndasafnið, hans uppáhalds-
iðja, orðið útundan og vant séð
hvernig ráða skyldi fram úr því.
Þegar bæjarstjórinn í Stykkis-
hólmi færði í tal við mig að ég ræddi
við Jóa um möguleikann á því að af-
henda bænum safnið varð ég við því.
Jói hafði haft í huga að senda það til
Þjóðminjasafns vegna þess að hann
taldi að eftir áratuga reynslu sína
hefði Stykkishólmsbær engan
áhuga á því og því síður getu til að
sinna safninu. Við smíðuðum gjafa-
bréf til bæjarins og einnig til
Þjóðminjaráðs með skilyi’ðum. Með
hlutdeild Þjóðminjasafnsins átti að
tryggja skráningu og varðveislu
safnsins. Þjóðminjaráð svaraði
aldrei bréfinu en Stykkishólmsbær
samþykkti að taka við þessari
rausnargjöf með öllum kvöðum og á
þvi allt safnið. Fjármunir til þess
hafa að vísu að langmestu leyti
komið utan frá en í sumar lauk staf-
rænni skönnun á flestum manna-
myndum safnsins í Stykkishólmi.
Aðeins vantar endahnykkinn á að
stórmerkilegt mannamyndasafn Jó-
hanns Rafssonar verði aðgengilegt
almenningi og væri það verðug
minningargjöf bæjarins ef safnið
tæki til starfa á dánarári heiðurs-
borgarans Jóhanns Rafnssonar. En
hugsjón hans var sú að þetta yrði
aðeins byrjun á stóru ljósmynda-
safni á Vesturlandi.
Þetta eru ansi fátækleg orð Jóa
mínum til handa en á þessari stundu
sakna ég indæls vinar um leið og ég
gleðst yfir því að hann fékk hvíld-
ina. Jóhann Rafnsson vildi bara lifa
kjarnmiklu lífi, safna visku og veita
af örlæti úr andlegum brunni sín-
um. Samfélagi sínu var hann ein-
stakur hornsteinn. Við Ingunn og
dætur okkar sendum Unni, Rafni,
Arna Páli og fjölskyldum þeirra
innilegar samúðarkveðjur og bless-
um minningu dánumanns.
Guðmundur Páll Ólafsson.
Það var sérstök reynsla að flytj-
ast til Stykkishólms um miðja tutt-
ugustu öldina. Mér þykir ólíklegt að
í nokkru öðru plássi af svipaðri
stærð á landi hér hafi verið jafn-
margt úrvalsfólk. Menning þessa
fólks var ofin úr hefðbundnum sam-
skiptum við umhverfið og siðmenn-
tun ættaðri úr Danaveldi.
Breiðfirskir atvinnuhættir voru
uppistaðan, danskir siðir ívafið.
Fólk starfaði í samræmi við árstíð-
irnar, við fjölbreytilegt nátturufar
Breiðafjarðar, við eldgamlar og
þróaðar venjur. Þegar gengið var
um bæinn á kyrrum og hlýjum
haustdegi og flestir voru önnum
kafnir í kartöflugörðum sínum
höfðu menn yfirleitt tíma til að rétta
úr sér, tylla sér á kálgarðsvegginn
og spjalla stundarkorn. Stimpil-
klukkan hafði ekki tekið við stjórn
mannlífsins. Og vordagar við
Breiðafjörð gleymast seint.
Eg skildi það ekki fyrr en löngu
seinna að það var síður en svo út í
bláinn hjá séra Árna Þórarinssyni
að tala um háskóla alþýðunnar á
Snæfellsnesi. Þarna var fólk sem
ræddi um persónur Islendinga-
sagna eins og gamla kunningja.
Sumir voru öðrum fróðari um Sturl-
ungu eða þekktu ættir íslendinga
að fornu og nýju. Öðrum voru til-
tækar sagnir frá síðari tímum, frá-
sagnir um sjómennsku og mannlíf í
eyjum, að ekki sé minnst á svaðilfa-
rir a landi eða sjó. Kveðskapur forn
og nýr lék þeim á tungu. Sumum
var náttúrufar Breiðafjarðar opin
bók. Til voru og þeir sem gerþekktu
viðburði nútímans og þær hug-
myndir sem farið höfðu eldi um ver-
öldina það sem af var öldinni. Og
snillingurinn Vilhjálmur Ögmunds-
son sat Narfeyri og stundaði öllu
friðsamlegri iðju én einn frægasti
foi-veri hans á staðnum, Oddur lög-
maður Sigurðsson.
Jóhann Rafnsson féll vel að þessu
umhverfi. Hann var alinn þar upp,
hafði starfað þar frá æskuárum, var
greindur og margvís, glaður og góð-
ur viðræðu. Saga Stykkishólms og
annarrar byggðar rið innanverðan
Breiðafjörð var honum hugleikin.
Þjóðfrægur varð hann af mynda-
safni sínu enda skildi hann löngu
fyrr en margur annar hver menn-
ingarverðmæti eru fólgin í gömlum
myndum. Hann var bókamaður, átti
sjálfur allmikið safn góðra rita og
var um skeið bókavörður við Amts-
bókasafnið í Stykkishólmi. Bækur
hans voru af ýmsum toga, þó eink-
um fagurbókmenntir, gamlar og
nýjar. Hann fylgdist vel með tíman-
um og naut þess að kynnast nýjum
höfundum. Hann hafði dálæti á Þór-
bergi og Halldóri Laxness en las
jafnframt verk ungra höfunda og
var undranæmur á hvar feitt var á
stykkinu á þeim bæjum. Þó að hæfi-
leikar hans væru fjölþættir bar hitt
þó af hve hjartalagið var gott. Þeir
sem minnst máttu sín áttu vin og
bróður í honum. „Samlíðunin með
Ástu Sóllilju á jörðinni" var runnin
honum í merg og bein.
Jóhann Rafnsson var ekki ein-
ungis fróður maður heldur líka
manna skemmtilegastur. Marga
stundina sátum við í bókaherbergi
hans eða yfir bolla af breiðfirsku
grasatei í eldhúsi þeirra Unnar.
Hann var óspar á að ausa úr fróð-
leiksbrunni sínum og margs varð
maður vísari um mannlíf og menn-
ingu, sveitir og sjávarpláss af við-
ræðum við hann. Þá var ekki ónýtt
að fara með honum í gönguferð um
bæinn og lesa hús eins og Þórberg-
ur forðum; eða aka upp í Helgafells-
sveit þar sem fólkið, sem frá er sagt
í Eyrbyggju, var á hverju strái,
ásamt síðari tíma mönnum á borð
við séra Sæmund Hólm og Sigurð
Breiðfjörð.
Á þeim tímum þegar villimannleg
og blind frjálshyggjan ríður svo
röftum í þjóðlífinu að miðbæ höfuð-
borgarinnar og ýmsum smábæjum
úti á landi hefur verið umturnað í
ræningjabæli fyrir þá sem græða á
að selja eina lögleyfða vímuefnið,
áfengi, gæti það ef til vill orðið ein-
hverjum umhugsunarefni að báðir
heiðursborgarar Stykkishólms á
síðasta áratug aldarinnar, Jóhann
Rafnsson og Árni Helgason, voru
stofnendur stúkunnar Helgafells og
forvígismenn bindindis í áratugi.
Jóhann Rafnsson var gerður
heiðursborgari að verðleikum. í
honum kristölluðust bestu eigin-
leikar íslenskrar alþýðu. Þegar
hann yfirgefur leikinn aldinn að ár-
um fylgja honum hugheilar þakkir
fyrir það sem hann „var og vann“.
Konunni hans elskulegu, Unni Ól-
afsdóttur, og öðrum ástvinum send-
um við Björg hugheilar samúðar-
kveðjur og biðjum þeim og vini
okkar blessunar Guðs.
Ólafur Haukur Ámason.
Hann lést hér á sjúkrahúsinu í
Stykkishólmi 5. þessa mánaðar og
hafði þá náð 94 ára aldri. Jóhann
var heiðursborgari Stykkishólms.
Hann var alla ævina bundinn sterk-
um böndum við Hólminn, og vann
honum af einlægni. Og hans gleði
var að sjá bæinn dafna og aukast af
fegurð og verðmætum og góðum
þegnum, og hafa fengið að taka þátt
í þróuninni og lagt þar hönd á plóg-
inn. Hann var einn þeirra alfyrstu
manna sem ég kynntist þegar ég
kom í Stykkishólm fyrir 58 árum.
Sérstaklega er mér minnisstætt
hans hlýja handtak þegar hann
bauð mig velkominn. Hlýjan leyndi
sér ekki og þegar hann vissi minn
hug til bindindismálsins, urðu kynni
okkar einlægari. Á akri þeirra mála
urðu samskipti okkar sterk. Þar
unnum við saman, enda var Jóhann
staðfastur reglumaður alla sína ævi.
Hann var svo lánsamur að vera
alinn upp á góðu heimili, það var
hans farsæld. Fósturforeldrar hans,
María og Árni Páll Jónsson, voru
sérstakir og vel metnir borgarar
bæjarins, og Jóhann kunni vel að
meta leiðsögn þeirra í lífinu. Oft
minntist hann þeirra og alltaf með
hlýjum huga. Jóhann fékk nokkuð
snemma áhuga fyrir að safna og
taka ljósmyndir og þá ekki síst af
eldra fólki sem áður setti svip á
bæinn. Hann átti orðið mikið safn
sem hann svo ánafnaði bænum fyrir
nokkru.
Hann var um langt skeið formað-
ur skólanefndar Stykkishólms og
þar átti hann góðan skerf í fræðslu-
málum og á hans tíma urðu miklar
breytingar til bóta í þeim málum.
Þar vann hann mikið og gott starf.
Hann var starfsmaður Sigurðar
Ágústssonar sem þá rak hér um-
fangsmikla verslun og atvinnu-
rekstur, þegar ég kom hingað í
bæinn. Þá starfaði hann næst í
Sparisjóði Stykkishólms og þegar
Sparisjóðurinn sameinaðist Búnað-
arbankanum, varð Jóhann starfs-
maður þar uns hann lét af störfum
sakir aldurs.
Þegar stúkan Helgafell var stofn-
uð hér um 1950, var hann einn af
frumkvöðlum hennar og starfaði í
henni uns starfsorkan bilaði. Þá var
fjölmennt lið bindindismanna hér í
Hólminum, sem vann bænum
dyggilega ásamt barnastúkunni
sem alltaf var í fylgd barnaskólans
og veitti fjölda æskumanna leiðsögn
út í lífið.
Jóhann var stofnandi barnastúk-
unnar Bjarkar ásamt Stefáni Jóns-
syni skólastjóra 9. nóv. 1927 og rit-
aði fyi'stu fundargerðina. Það var
maðurinn Jóhann Rafnsson sem
mér þótti alltaf vænt um og reyndist
mér sem sannur vinur, hugarfarið
og einlægni hans til góðra mála var
sérstök.
Fyrir það að hafa kynnst honum
og átt hann að vini get ég seint full-
þakkað, en það geymist í huga mín-
um. Jóhann stóð ekki einn í erli
dagsins. Hann átti góða konu, Unni
Ólafsdóttur, og þau fylgdust vel að.
Þau eignuðust tvo syni, Rafn Júlíus
og Árna Pál, sem reyndust þeim
góðir synir og þeirra fjölskyldur.
Ég vil að endingu þakka Jóhanni
samfylgdina og sendi ástvinum hans
mínar einlægustu samúðarkveðjur.
Blessuð sé minning góðs vinar.
Árni Helgason, Stykkishólmi.
I dag kveðjum við Hólmarar Jó-
hann Rafnsson, heiðursborgara
Stykkishólms, sem lést í hárri elli
hinn 6. júlí síðastliðinn. Með Jó-
hanni er genginn maður sem setti
svip sinn á Stykkishólm 20. aldar-
innar. Þar bjó hann alla sína tíð og
lét sér mjög annt um bæinn sinn.
Jóhann stundaði almenn skrif-
stofustörf, lengi hjá Sigurði Ágústs-
syni en síðar var hann gjaldkeri hjá
Spari.sjóði_ Stykkishólms og Búnað-
arbanka íslands. Þá gegndi hann
ýmsum trúnaðarstörfum fyrir bæj-
arfélagið, var meðal annars formað-
ur skólanefndar um tíma. Árið 1981
var hann gerður að heiðursborgara
Stykkishólms.
Jóhann var ötull talsmaður
bættra samgangna við Stykkis-
hólm. Á hans yngri árum voru sam-
göngur með allt öðrum hætti en nú
er. Vegasamband var mjög bágbor-
ið og helsta samgönguleiðin við aðra
landshluta var sjóleiðis með strand-
ferðaskipum. Menn „skruppu“ ekki
til Reykjavíkur á þeim tíma. Með
tilkomu flugsins opnaðist ný leið til
að draga úr einangrun hinna
dreifðu byggða landsins. Jóhann
gerðist ötull talsmaður fiugsins og
barðist mjög fyrir flugvallargerð í
Stykkishólmi á sínum tíma.
Jóhann var mikill áhugamaður
um sögu og þróun byggðar í Stykk-
ishólmi. Hluti af því var ljósmyndun
og söfnun ljósmynda. Á löngum
tíma tókst honum að koma upp
miklu ljósmyndasafni og með fram-
sýni að bjarga mikilsverðum menn-
ingarverðmætum frá glötun. Fyrir
nokkrum árum ánafnaði Jóhann
Stykkishólmsbæ safn sitt og
tryggði þar með áframhaldandi til-
vist þess í Stykkishólmi. Fyrir það
erum við honum ávallt þakklát.
Ég kynntist Jóhanni fljótlega eft-
ir að ég flutti í Stykkishólm fyrir lið-
lega tuttugu árum. Hann var þá
kominn á efri ár en samt áberandi í
bæjarlífinu. Ávallt var gaman að
ræða við Jóhann, hvort heldur sem
var um málefni líðandi stundar eða
um fyrri tíma.
Sem forseti bæjarstjórnar færi
ég Jóhanni þakkir bæjarbúa fyrir
góð störf í þágu Stykkishólms. Við
kveðjum hann með söknuði og virð-
ingu. Eiginkonu hans, börnum og
öðrum ástvinum sendi ég innileg-
ustu samúðarkveðjur.
Rúnar Gislason.
Jóhann Rafnsson, heiðursborgari
Stykkishólms, verður kvaddur frá
Stykkishólmskirkju í dag. Allir sem
kynntust Jóhanni Rafnssyni urðu
þess áskynja að hann hafði eldlegan
áhuga á flestum þáttum samfélags-
ins. En áhugi hans sneri samt mest
að hvers konar menningarverðmæt-
um þjóðarinnar og hann skynjaði
náttúru landsins mjög sterkt. Þrátt
fyrir að hugðarefnin tengdust mörg
heimabæ hans Stykkishólmi var
hugur hans kvikur og sífellt vakandi
fyrir framvindu mála í þjóðfélaginu
og hann tók skýra afstöðu til manna
og málefna líðandi stundar. Kynni
okkar Jóhanns og náin vinátta allt
frá mínu fyrsta ári í Stykkishólmi
varð til þess að ég átti hann að sem 'r
hollan ráðgjafa í hinum ýmsu mál-
um þrátt fyrir ólíka afstöðu til þjóð-
mála. Hann var meðal þeirra sem
aðhylltust kenningar sósíalisma en
var samt mjög gagnrýninn á þá
hugmyndafræði ekki síður en annað
er varðaði þjóðfélagsmálin. Raunar
ræddum við sjaldan stjórnmála-
kenningar sem skipta mönnum í
flokka. Þær komust hreinlega ekki
á dagskrá vegna þess sem við þurft-
um jafnan að ræða og töldum vilj-
andi eða óviljandi hafa forgang. Allt
sem við ræddum var í eðli sínu
rammpólitískt. Hann kunni að meta
það sem vel var gert í bæjarmálum
eða þjóðmálum og lá ekkert á þeim
skoðun sinni. Jóhann gaf ekki færi á
sér til forystustarfa en var þeim
mun virkari í þeirri bakvarðarsveit
sem er svo mikilvæg í hverju samfé-
lagi og lætur að sér kveða í starfi fé-
lagasamtaka og í umræðunni í bæj-
arlífinu. Þrennt vil ég nefna sem var
Jóhanni mjög hugleikið. Það er
söfnun menningarminja, umhverfis-
mál og flugsamgöngur.
I áratugi safnaði Jóhann ljós-
myndum og var óþreytandi að leita
eftir myndum og upplýsingum um
þær svo varðveita mætti minningu
kynslóðanna. Átti hann gott sam-
starf við Stykkishólmsbæ þegar'-
sett var upp sýning á myndum hans
sem vöktu mikla athygli. Ljósmynd-
ir hans voni einnig mikilvæg heim-
ild við húsakönnun í Stykkishólmi
þegar lögð voru á ráðin um hvaða
gömul hús ætti að endurbyggja og
friða. Ljósmyndasafnið, sem nú er í
vörslu bæjarins, mun halda minn-
ingu hans á lofti. Sem fulltrúi í nátt-
úruverndarnefnd bæjarins beitti
hann sér fyrir hvers konar náttúru-
vernd auk þess að vera áhugamaður
um skógrækt. Átti ég gott samstarfi *
við Jóhann þegar unnið var að
skipulagsmálum í landi Stykkis-
hólms en hann hafði einarðar skoð-
anir á því hvernig nýta ætti landið í
þágu byggðarinnar með náttúru-
vernd að leiðarljósi. Jóhann hafði
tröllatrú á því að efla ætti flugsa-
mgöngur við Stykkishólm. Sem
ákafur talsmaður flugsamgangna á
staðnum hvatti hann mjög til upp-
byggingar flugvallar og sá draum
sinn rætast. Jóhann var mikill
Hólmari og Breiðfirðingur sem
þekkti sögu héraðsins vel og miðlaði
öðrum sem til hans leituðu. Er nú
skarð fyrir skildi þegar hans nýtur
ekki lengur við til svara og fræðslu
um liðna tíð.
Um leið og ég og fjölskylda mín
vottum Unni, eftirlifandi eiginkonu
Jóhanns, og fjölskyldu hennar sam-
úð færi ég henni kærar þakkir fyrir
innilegar móttökur í þau mörgu
skipti sem ég kom á heimili þeirra
og naut gestrisni þeirra og vináttu.
Blessuð sé minning Jóhanns
Rafnssonar.
Sturla Böðvarsson.
ANDRIMÁR
GUÐMUNDSSON
+ Andri Már Guð-
mundsson fædd-
ist í Reykjavík 29.
nóvember 1976.
Hann lést á Akranesi
13. júní síðastliðinn
og fór útför hans
fram frá Akranesk-
irkju 21. júní.
Horíinneraugum
hjartkærvinur,
drengur góður
dáðum prýddur.
Erfitterað skilja
alfóður ráð.
Oft fellur að jörðu
fagurhlynur,
en eftirstanda
gamlir, fúnir fauskar.
Harmilostin
við horfum í spum,
hversvepahann
fremur einhverjum öðrum?
En drottinn ræður
dauðaoglífi,
íhendihanserallt,
semokkurer
léð á lífsins vegi.
Þakkirogkveðjur
þérviðfæram,
tjúfi, liðni vinur.
Foreldraogunnustu
góðurguð,
huggi í sárri sorg.
(RSG.)*’'
Kæri vinur, við þökkum fyrir að
hafa fengið að kynnast þér. Elsku
Maríanna, foreldrar og systkini
Andra Más, Guð veri með ykkur í
sorginni.
Anna og Sigurður Már. ^