Morgunblaðið - 29.07.2000, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
VIKU
m
LAUGARDAGUR 29. JÚLÍ 2000 25

Umdeildar „gáfustöðvaru
fundnar í heilanum
The Washington Post.
EVRÓPSKIR vísindamenn hafa
vakið á ný eina hörðustu deilu vís-
indamanna með því að segjast hafa
staðsett nákvæmlega þann stað í
mannsheilanum þar sem „gáfur“ sé
að finna, eða þann hæfileika sem yfir-
leitt er mældur með svonefndu
greindarprófi.
Með því að fylgjast með því hvað
gerðist í heila nokkurra viðfanga á
meðan þau glímdu við verkefni kom-
ust vísindamennirnir, sem eru þýskir
og breskir, að því að mikil einbeiting
setur allt af stað í litlum, tilteknum
svæðum í framhluta heilans, svæðum
sem eru beint yfu- gagnaugunum.
„Niðurstöðurnai' benda til þess,“
segja vísindamennirnir í vísinda-
ritinu Science fyrir um það bil viku,
„að „almenn greind" eigi rætur að
rekja til kerfis í framhlutanum."
Ekki er deilt um þær tæknilegu upp-
lýsingar sem fengust með heilasneið-
myndunum en miklar deildur eru um
niðurstöðumar.
Hvað eru gáfur?
„Greind á sér að sjálfsögðu líf-
fræðilegan grundvöll,“ sagði Leslie
G. Ungerleider, yfirmaður heila- og
hugarstarfsmiðstöðvarinnar við Geð-
heilbrigðisstofnun Bandaríkjanna.
„En það er ekki hægt að fullyrða að
þessi tiltekni hluti heilans standi í
tengslum við greind." Hún benti enn
Associated Press
fremur á, að ekki liggi Ijóst fyrir hvað
átt sé við með gáfum.
Reyndar líta flestir vísindamenn
svo á, að því fari fjarri að einróma
samþykki ríki um skilgreininguna á
gáfum og margir eru fullir efasemda
út í þá hugmynd að til sé einhver al-
gildur þáttur í greind. Robert J.
Stemberg, sálfræðingur við Yale-há-
skóla í Bandaríkjunum, segir í sama
hefti Science að þessi nýja rannsókn
sé svipuð og „ef fullyrt væri að hægt
væri að skilja gáfur tölvu með því að
staðsetja greind hennar í tölvuflögu.“
Pau harkalegu viðbrögð sem nið-
urstöðurnar hafa fengið endurspegla
þær miklu, aldalöngu deilur sem
staðið hafa um þessi málefni. Ekki er
langt síðan því var haldið fram að
greindarpróf geti fest kynþátta-
bundnar staðalímyndir í sessi.
Tæknin sem notuð er við tilraun-
irnar er svonefnd PET-mæling.
Felst hún í því að mælt er hvaða
heilafrumur nota mest blóð á tilteknu
andartaki og vinna því mest.
Hvað veldur hverju?
Auk þess sem deilur em um hvað
nákvæmlega greind sé benda gagn-
rýnendur á að það blasi ekki við hvað
valdi hverju. Stemberg segir að þótt
einhverjar írumur noti meira blóð en
aðrar sé slíkt ekki augljós vísbending
um að greind sé á ferðinni. „Það er
ekki hægt að segja til um, í ljósi
tengsla milli tveggja breytna, hvort
sú fyrri veldur hinni seinni, hin seinni
veldur hinni fyrri, eða eitthvað annað
veldur báðum.“
John Gabrielli, sálfræðingur við
Stanford-háskóla í Bandaríkjunum,
bendir á að í tilrauninni hafi ekki ver-
ið reynt að mæla hluti á borð við al-
menna þekkingu, sérfræðiþekkingu
eða visku. „í rauninni er það svo, að
próf sem taka tillit til almennrar
þekkingar, sérfræðiþekkingar eða
hæfileika era ekki góð aðferð til að
mæla almenna greind.“
VÍSINDAMENN hafaþróað að-
ferð til þess að barnshafandi kon-
ur geti vitað með nokkrum fyrir-
vara hvenær hríðir munu heíjast,
að því er breska ríkisútvarpið,
BBC, greinir frá.
Aðferðin, sem vísindamenn við
Háskólann í Leeds í Bretlandi hafa
þróað, felur í sér að verðandi móð-
ir heldur litlu tæki upp við kviðinn
og tækið greinir rafræn boð í leg-
inu sem sérfræðingar segja að gefi
vöðvunum í leginu boð um að
slaka á eða dragast saman.
Telja þeir að boðin safnist sam-
an vikumar fyrir
fæðingu og hægt
sér að styðjast
við þautilað
segja fyrir um
hvenær hríðir
hefjist. Tækið
var prófað á 60 bamshafandi kon-
um og kom í Ijós að það gat sagt
fyrir nákvæmlega um fæðingar-
stund með allt að tveggja vikna
fyrirvara.
Frekari tilraunir verða gerðar á
næstunni og þurfa þær að ganga
mjög vel til þess að tækið verði
sett á almennan markað. Þróun
þess er kostuð af breskum heil-
brigðisyfirvöldum.
Tenglar
Meðganga og hríðir:
www.childbirth.org/articles/
labor.html
Tæki segir fyrir
um hríðir
Gengur giftum betur?
The New York Times Syndieated.
Aflvaki hamingju og heilsu?
REUTERS
GIFT fólk lifir lengur, hefur betri
og fleiri samfarir, drekkur minna,
tekur minna af lyfjum, er að flestu
leyti hamingjusamara og eignast
meira af peningum. Þetta jákvæða
viðhorf er ættað frá Lindu Waite,
félagsfræðingi við Háskólann í
Chicago, sem telur að hjónabandið
hafi ekki notið sannmælis.
Rannsóknir hennar stangast á
við að minnsta kosti helming nið-
urstaðna þekktrar könnunar sem
gerð var 1972 og benti til þess að
hjónaband kæmi körlum til góða
en væri verra fyrir konur. Höfund-
ur þeirrar rannsóknar, Jessie
Bemard, sagði að kvæntum mönn-
um væri síður hætt við geðrænum
kvillum og þunglyndi, en þessu
væri öfugt farið með konur.
Waite er gift, og er ósammála
Bernard. „Upplýsingarnar era ein-
faldlega öðravísi núna en þær vora
upp úr 1970,“ segir hún. Bernard
taldi að einstæðum konum farnað-
ist betur en giftum, en rannsóknir
Waite benda til þess að gott hjóna-
band sé lykillinn að vellíðan.
„Fyrir nokkram árum fór ég að
gera rannsóknir á dánartíðni og
íylgdist með mönnum og konum í
og úr hjónaböndum," segir Waite.
„Dánarlíkur jukust hjá þeim sem
skildu og vora áfram einstæðir, en
þeir sem giftust aftur lifðu lengur."
Síðan hefur Waite safngl upplýs-
ingum um kynlífsiðkan, almennt
heilsufar, efnahag, atvinnuþátt-
töku og starfsframa og renna þess-
ar upplýsingar frekari stoðum
undir kenningu hennar.
Helen Fisher, mannfræðingur
við Rutgersháskóla í Bandaríkjun-
um, segir niðurstöður Waites „for-
vitnilegar". „Það er augljóst að
okkur er ætlað að bindast," segir
Fisher. „Það er jú svo, að 97%
spendýra para sig ekki við uppeldi
ungviðis síns. Einungis manneskj-
an gerir það.“
Fisher veltir því fyrir sér hvort
nýjar hneigðir og breyttur raun-
veraleiki á nýrri öld kunni að hafa
áhrif á viðhorf fólks til hjónabands
og langtímaáhrif þess. „Nú er hin
fjölmenna barneignakynslóð að
komast á miðjan aldur, og það mun
mikið verða talað um sterkar kon-
ur og ágæti þess að vera einstæð-
ur. Astæðan er þær umbyltingar
sem verða með breytingaskeið-
inu,“ segir Fisher.
„Eftir því sem magn kvenhor-
mónsins estrógens í konum minnk-
ar verður náttúralegt magn karl-
hormónsins testósteróns í þeim
meira áberandi." Aileiðingin verð-
ur sú, segir Fisher, að konur verða
ákveðnari og sjálfstæðari.
„Núna er það rétt að giftar kon-
ur era efnahagslega öraggari,"
segir hún. „En umhverfið er að
breytast. Margar einstæðar konur
era að komast að því að þær geta
lifað góðu lífi og afkastað miklu.“
i
!
ÍSLINSKA AtClf5INCAST0FAN EHF./JÍA.IS