Morgunblaðið - 02.08.2000, Page 29

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 2. ÁGÚST 2000 29
LISTIR
Myndlist á
Siglufirði
NÚ stendur yfir sýning Birgis
Schiöth myndlistarkennara í sýning-
arsal Ráðhússins á Siglufirði. Hann
sýnir 60 verk, aðallega pastelmyndir
og teikningar frá síðustu átta árum
til dagsins í dag. I tilefni sýningar-
innar hefur hann hannað og gert
siglfirskan minjagrip sem einnig er á
sýningunni.
Sýningin er opin á virkum dögum
frá kl. 16-19 og um helgar frá kl. 14-
19. Hún stendur fram yfir verslunar-
mannahelgi.
---------------
Sýning
framlengd
Pakkhúsið, Höfn, Hornafirði
Sýning Ásgríms Jónssonar í
Pakkhúsinu á Höfn verður fram-
lengd til 9. ágúst. Myndirnar eru
úr Skaftafellssýslum, flestar úr
Homafirði.
Sýningin er opin alla daga kl.
13-18.
------*-*-*-----
Sýningu lýkur
SÝNINGU á listaverkum úr gjöf
Sverris Magnússonar og Ingibjarg-
ar Sigurðardóttur í Sverrissal Hafn-
arborgar, menningar- og listastofn-
unar Hafnarfjarðar, lýkur 7. ágúst.
Sýningin er opin alla daga kl. 12-
18.
Italskar org-
elbreiðsíður
TOJVLIST
Hallgrímskirkja
ORGELTÓNLEIKAR
Orgelverk eftir J. S. Bach/Vivaldi,
Respighi, Rossini og Bossi. And-
rea Macinanti frá Bologna, orgel.
Sunnudaginn 30. jiili kl. 20.
BOLOGNA á Ítalíu var vitanlega
menningarborg löngu áður en hún
hlaut þann titil fyrir árið 2000 ásamt
Reykjavík og sjö öðrum borgum í
Norðurálfu. Þar er einn af elztu há-
skólum álfunnar, frægur fyrir lög-
fræði, og þar bjó Padre Martini sem
kenndi ungum pilti frá Salzburg að
nafni Mozart kontrapunkt. Þaðan
kom einnig orgelleikari sunnudag-
skvöldsins síðasthðna á 9. af 19 tón-
leikum Hallgrímskirkju í röðinni
„Sumarkvöld við orgelið". Andrea
Macinanti kvað skv. tónleikaskrá
m.a. kenna orgelleik við tónlistarhá-
skólann í Bologna, sem einmitt heit-
ir í höfuðið á fyrrgreindum tónk-
ennimanni.
Slíkum stofhunum var ekki til að
dreifa handa fróðleiksfúsum upp-
rennandi orgelsnillingi frá Eisen-
ach, þegar hann vildi tileinka sér
konsertrithátt Vivaldis, fremsta
brautryðjanda hinnar nýju tóngr-
einar á fyrri hluta 18. aldar. Hann
greip því til þess ráðs sem skilvirk-
ast var í stöðunni - að umrita
nokkra konserta fyrir fiðlu og
strengjasveit eftir Vivaldi fyrir sitt
aðalhljóðfæri. Bach sló þannig þrjár
flugur í einu höggi: öðlaðist djúp-
stæða innsýn í formrænar vinnuað-
ferðir þessa helzta tónjöfurs ítala,
hlaut dýrmæta reynslu í að skrifa
fyrir bæði orgel og strengi, og æfði
sig um leið á hljómborðið. Þar eð
tónsmíðanám er í grundvallaratrið-
um sjálfsnám, hafa álíkar tileinkun-
araðferðir reynzt mörgum nemenda
notadrjúgar, allt frá öndverðu og
jafnvel löngu eftir að tónlistarhá-
skólar komu til skjalanna. Því má
svo við bæta, og ætti fáum að koma á
óvart, að þessar sjálfsæfingar Bachs
í orgelumritun frá unglingsárum
hafa fyrir löngu fest rætur í orgel-
bókmenntum, hvort heldur til
kennslu eða konsertbrúks.
Umritun Bachs (BWV 596) á
Konsert Vivaldis í d-moll (í lausmáli
tónskrár sagður í a-moll) fyrir tvær
fiðlur og strengi var frískiega leik-
inn, að vísu svolítið göslandi í hrað-
ari þáttum, auk þess sem gætti
ósamhæfingar í ondeggiando-fígúr-
um upphafsþáttar og smáhökts í
Largóinu. Útþættir voru merktir
„Senza indic. di tempo“, s.s. án
hraðaforskriftar, en yfirleitt var vel
hægt að una hraðavali organistans ,
nema helzt í lokaþætti, sem æddi
fram og aftur „con rubati alla
moda“, líkt og ku ríða húsum í
barokkorgelleik seinni ára. En
spilamennskan var alltjent ekki leið-
inleg, og raddvalið var hugvitssamt.
„Kansónu" nefndi tónleikaskrár-
ritari (eða -þýðandi) Chaconne-þátt-
inn fræga úr d-moll Partítu Baehs
fyrir einleiksfiðlu, sem freistað hef-
ur mai'gra útsetjara fyrir fjölda
ólíkra hljóðfæra. Hér gat að heyra
framlag Ulisse Mattheys, organista
í Loreto á fyrri hluta aldarinnar, og
var það ekki meðal lökustu útfærslna
sem maður hefur heyrt, enda var
fomt tilbrigðaformið framan af
einkayndi orgelleikara. Túlkun
Macinantis var afar íjölbrerit, og það
merkilega var, að jafnvel stórgerð-
ustu kúnstpásur spilarans, sem
sennilega hefðu farið í taugar hlusta-
ndans af hljómdiski, nutu sín ágæt-
lega í stórómi Hallgrímskirkju. Enn
sem áður var litadýrð Klais-orgelsins
nýtt í botn, allt frá íhugulasta hvísli í
kosmíska tign, og þó að einstaka
staðir bæru ýmist vott af stirðleika
eða hundavaðsyfirferð, var flestallt
skemmtilegt áheymar.
Prelúdíur Ottorinos Respighis
(1879-1936) í a og F yfir „sálma“
[kóralraddsetningar] Bachs, Ich
hab’ mein Sach Gott heimgestellt og
In dich hab’ ich gehoffet, Herr
(BWV 351 & 52) frá 1910 vom þétt
spunnar smíðar og krómatískar,
einkum hin fyrri. Seinni prelúdían
var í léttum og leikandi 6/8 takti og
registmð með bullandi suðrænni
litagleði.
Úr Petite messe solenelle (1867),
síðustu tónsmíð Rossinis (1792-
1886), er líkt og Respighi lærði í Bol-
ogna en dvaldi seinni hluta ævinnar
í París, var leikin Prélude réligieux
pendant l’offertoire. Kórverkið var
upphaflega skrifað fyrir undirleik
tveggja píanóa og harmóníums[!]
sem Rossini síðar orkestraði, en hér
fylgdi hvorki sögu hvort umritað
væri fyrir pedalorgel né hver hefði
gert það. Verkið var dulúðlega lág-
vært í upphafi, en þegar á leið í senn
samtímalega krómatískt og furðu-
mótað af barokklegum sekvenzag-
angi; óravegu frá tónmáli Rakarans
í Sevillu.
Leikur Macinantis var tápmikill
og innsæ túlkun hans bar vott um
mikla innsýn í tónsköpunarlegt ind-
jánasumar Rossinis. Kastaði þó tólf-
um í lokaverkinu, hinni hátypptu
Fantasíu Op. 64 frá 1890 tileinkaðri
Césare Franck eftir Marco Enrico
Bossi (1967-1925). Þetta dýnamíska
verk var líkt og stærstu orgelstykki
Francks allstórt í sniðum, í raun vís-
ir að sinfóníu, og hófst og lauk með
dramatískum hljómabreiðsíðum af
stærsta kalíber, svo orrustan við
Jótlandssíðu 1916 bliknaði í saman-
burði. Hafi eitthvert ryk legið
ósnortið eftir í orgelverkinu eftir
átökin, losnaði það rækilega í
ókynntu aukaverki sem fagkunnug-
ir töldu geta verið eftir Respighi,
enda gekk það ekki með veggjum
frekar en hið fyrrgengna í tjáningu
þessa skapmikla ítalska orgelleik-
ara.
Ríkarður Ö. Pálsson
Feilnótur þjóð-
félagssymfóníunnar
BÆKUR
FRÆNIII RAMEAUS
eftir Denis Diderot. Islensk þýðing:
Friðrik Rafnsson. Hið íslenska bók-
menntafélag 2000,197 bls.
í LÆRDÓMSRITARÖÐ Hins ís-
lenska bókmenntafélags er komin út
satíra Diderots, Frændi Rameaus.
Eins og venja er með lærdómsritin er
verkinu fylgt myndarlega úr hlaði
með fonnála og skýringum þýð-
andans, Friðriks Rafnssonar, ásamt
eftirmála Vilhjálms Árnasonar rit-
stjóra. Verk þetta kom upphaflega út
í þýskri þýðingu Goethes árið 1805 en
var fyrst gefið út á frummálinu í Par-
ís árið 1891.
í fróðlegum formála þýðanda segir
að ætlun höfundar með verkinu hafi
einkum verið „að lýsa þeim mönnum
sem lifa sníkjulífi á öðrum, skríða fyr-
ir öðrum, vilja láta skríða fyrir sér og
leyfa öðrum að éta úr lófa sér, en
einnig að ná sér hressilega niðri á
andstæðingum sínum á sviði bók-
mennta og heimspeki" (19). Verkið er
skiifað sem samræða þar sem höf-
undur og persóna sú, sem titillinn vís-
ar til, frændi Rameaus, ræðast við
eina dagstund á Régence-kaffihúsinu
í París. Á téðu kaffihúsi var á tíma
Diderots mikið um að menn sætu að
tafli og að eigin sögn skemmti hann
sér oft við að fylgjast með viðureign-
inni. Á það hefur verið bent að þessu
verki Diderots megi einmitt líkja við
skák. Mennirnir tveir sem ræða sam-
an takast á í orðræðulist sem líkja má
við skák. ,jUmar þeirra teflir fram
tiltekinni fullyrðingu, hinn kemur
með mótrök sem breyta stöðunni í
samtalinu (skákinni) eða hreinlega
með svo sterk mótrök að hann „drep-
ur“ það sem viðmælandinn sagði.
Þeir reyna að skáka hvor öðrum"
(13).
Eins og undirtitill verksins, „sat-
íra“, bendir á er hér um háðsádeilu að
ræða og það því skrifað að miklu leyti
í stóryrtum ýkjustíl og aðalpersónan
dregin stórum dráttum. Eins og fram
kemur hér að framan var Diderot í
mun að „ná sér hressilega niðri á and-
stæðingum sínum á sviði bókmennta
og heimspeki" og það gerir hann með
því að láta háðið dynja á hinum og
þessum samtímamönnum sínum,
ekki síst leikskáldinu Palissot sem
hafði haft Diderot sjálfan að háði og
spotti í umdeildum gamanleik sínum,
„Heimspekingunum". Það menning-
ai'lega og sögulega samhengi sem
Diderot skrifar Frænda Rameaus
inn í er vandlega útskýrt í neðan-
málsskýringum þýðanda og ætti því
ekki að koma í veg fyrir að nútímales-
endur geti notið háðsins, ádeilunnar
og grínsins - þótt þeir kunni ekki fyr-
irfram skil á skírskotunum höfundai'.
Sú persóna sem verkið er kennt
við, frændinn útsmogni, er fyrir
löngu orðin ein af klassískum pers-
ónum bókmenntasögunnar. Hann er
arftaki hinna spönsku „picaro" eða
skálka sem bókmenntaunnendur
þekkja úr verkum Cervantes og fleiri
17. aldar höfunda sem nokkur hafa
verið þýdd á íslensku. Skálkurinn er
persóna sem lifir á því að þjóna,
svíkja og pretta aðra og eru frásagnir
af „list“ þeirra yfirleitt með miklum
ólíkindum og óborganlega fyndnar.
Frændinn í verki Diderots er
kannski betur gefinn en hinir
spænsku fyrirrennarar hans en út-
smogið skálkaeðlið er af sama toga.
Það býr heilt „hugsanakerfi“ á bak
við háttalag frændans og það er ein-
mitt þetta hugsanakerfi sem hann
gerir svo skemmtilega grein fyrii' á
síðum þessarar bókar og „ver“ gegn
andmælum og siðferðislegum skoð-
unum viðmælanda síns. Hann reynir
ekki að leyna skálksskap sínum,
þvert á móti gerir hann í því að játa
galla sína og siðferðisbresti og hefur
gaman af:
„Fjandinn hirði mig ef ég veit í
raun og veru hver ég er. Yfirleitt er
hugur minn hnöttóttur eins og kúla
og lundarfar mitt ljúft sem lamb. Ég
er aldrei falskur ef ég hef hag af því
að vera sannur, aldrei sannur ef ég
hef hag af því að vera falskur. Ég segi
hlutina eins og þeir koma mér fyrir
sjónir, skynsamlega, gott og vel, fár-
ánlega, og þá er ekki hlustað á mig.
Ég notfæri mér til hins ýtrasta að ég
skuli vera svona blátt áfram. Ég hef
aldrei á minni lífsfæddri ævi hugsað
áður, á meðan eða eftir að ég sagði
nokkurn skapaðan hlut. Enda hef ég
aldrei móðgað nokkurn mann.“(109)
Samræða þeirra Diderots og
frændans spannar breitt svið. Óborg-
anleg er lýsing frændans á því hvern-
ig hann hagar sér til að komast í
mjúkinn hjá þeim sem efnaðir eru til
þess að hann fái að njóta sem flests af
þeirra ofgnótt og lýsing hans á því
hvernig hann myndi hegða sér ef
hann sjálfur kæmist í álnfr. Umræða
um heimspeki og listir er fyrirferðar-
mikil í verkinu - ekki síst um leikhús
og tónlist og er margt af því sem látið
er falla í því samhengi í fullu gildi enn
í dag.
Frændinn er sjálfum sér sam-
kvæmur í þeirri lífsfilósófíu sinni sem
hann lýsir á efth'farandi hátt (og not-
ast við líkingamál úr tónlistinni);
„Menn verða að kunna að nýta sér
feilnótumar í þjóðfélagssymfóníunni,
koma sér fyrir á réttum stöðum, und-
irbúa, bjarga sér. Ekkert er eins flatt
og alger samhljómur. Eitthvað verð-
ur að stinga, kljúfa heildir, brjóta
geislana" (162). Frændi Rameaus
hefur næmt eyi'a fyrir feilnótunum,
hann er sífellt að trufla samhljóminn,
stinga, kljúfa heildir og brjóta geisl-
ana. Með augum slíkra manna sjáum
við oft óvæntar hliðar á viðteknum
sannleika, venjum og háttalagi sem
við sjálf kunnum að vera blind gagn-
vart. Hin tveggja alda gamla satíra
Diderots á allt eins erindi við lesend-
ur í dag og samtíma sinn. Friðrik
Rafnsson hefur þýtt verkið af mikilli
fagmennsku og er málfar, stíll og all-
ur frágangur þýðingarinnar til fyrh'-
myndar. Áður hefur Friðrik Rafns-
son þýtt annað meistaraverk
Diderots, „Jakob forlagasinna og
meistara hans“ (Mál og menning
1996) og er bókmenntaunnendum
mikill fengur í báðum þessum þýð-
ingum.
Soffía Auður Birgisdóttir
LISTMUNIR
Erum að taka á móti verkum á næsta listmunauppboð.
Höfum kaupendur að góðum verkum
gömlu meistaranna.
Gallerí Fold
Rauðarárstíg 14—16, sími 551 0400.
fold@artgalleryfold.com
www.
eryfold.com
Stökktu til
Costa del Sol
21. ágúst
frá kr.
Heimsferðir bjóða nú einstakt tilboð á síðustu sætunum til Costa
del Sol þann 21. ágúst, en vinsældir þessa staðar hafa aldrei verið
meiri. Hér ftnnur þú frábæra gististaði, glæsilega veitinga- og
skemmtistaði, frægustu golfvelli Evrópu, glæsilegar snekkjubáta-
hafnir, tivolí, vatnsrennibrautagarða, glæsilega íþróttaðstöðu og
spennandi kynnisfeðrir í fríinu. Að sjálfsögðu nýtur þú traustrar
þjónustu fararstjóra Heimsferða allan tímann. Þú getur nú tryggt
þér ótrúlegt tilboð í sólina, þú bókar núna, og 4 dögum fyrir brott-
for, hringjum við í þig og látum þig vita hvar þú gistir.
HEIMSFERÐIR
Austurstræti 17, 2. hæð,
sími 595 1000.
www.heimsferdir.is
Verðkr. 33.955
M.v. hjón með 2 böm, 2-11 ára, vika.
21. ágúst, stökktu tilboö.
Verð kr. 44.990
M.v. 2 í studio, vikuferð, 21. ágúst
Feröir til og frá flugvelli, kr. 1600.