Morgunblaðið - 15.08.2000, Side 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 15. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Sýnilegur tilhlökkunar-
neisti til næstu hátíðar
Morgunblaðið/Gísli Sig.
Utsýni heim að Kirkjubæjarklaustri af hraunkambinum Baðstofu.
TOIVLIST
KirkjuhvolI
KAMMERTÓNLEIKAR
Á KLAUSTRI
Verk eftir Jón Nordal, Hindemith,
Brahms, Ravel og Fauré. Finnur
Bjarnason tenór; Edda Erlends-
dóttir, Nína Margrét Grímsdóttir,
píanó; Sif Tulinius, Sigurbjörn
Bemharðsson, fíðlur; Guðrún
Hrand Harðardóttir, víóla; Sigurð-
ur Bjarki Gunnarsson, selló. Föstu-
daginn 11. ágúst kl. 21.
TÍUNDA kammertónleikahátíðin
að Kirkjubæjarklaustri hófst á laug-
ardagskvöldið var við góða aðsókn
þrátt fyrir hryssingslegt veður á
Suðurlandi. Ungir flytjendur settu
mjög svip sinn á hátíðina að þessu
sinni, sem var allviðamikil, með 11
kammerverkum á þrennum tónleik-
um. Þar af var í fyrsta sinn í sögu há-
tíðarinnar frumflutt íslenzk nýsmíð,
og verður vonandi hinum yngri sum-
artónlistarhátíðum landsbyggðar
fordæmi til eftirbreytni eftir því sem
fjárráð leyfa. Verkefnavalið á þess-
ari hátíð var vandað og vel upp byggt
í heild, þó á mörkum gæti talizt að
gæfist nægur samæfingartími fyrir
kröfuhörðustu viðfangsefnin. Né
heldur hefðu tónleikagestir amazt
við einhverri umfjöllun um flytjend-
ur og verk í tónleikaskrá, en því var
ekki að heilsa. Þeir Sigurbjöm Bern-
harðsson og Sigurður Bjarki Gunn-
arsson settu vænlegt gæðamark á
dagskrána strax í upphafi með fág-
aðri og vel samstilltri útfærslu á hinu
afburðavel skrifaða Dúói Jóns Nor-
dal fyrir fiðlu og selló frá 1983. Verk-
ið er í e.k. rondóformi, ef líta má á
rísandi og fallandi einkennisstrófu
leikna í samstígum áttundum sem A-
kafla, og ber heiðskíran post-ný-
klassískan heildarsvip með örlitlum
ávæningi af Bartók á einstaka stað.
Meðal hrifmeiri kosta þessa tveggja
sálna tals var afar hnitmiðuð nýting
tónskáldsins á fjórhljómamöguleik-
um áhafnarinnar, sem þeir félagar
skiluðu með sérlega jafnvægum
tvígripaleik. Paul Hindemith (1895-
1963) var sjálfur víóluleikari og
samdi nokkrar sónötur fyrir hljóð-
færið, með eða án píanósamleiks.
Op. 11 nr. 4 var samin 1919. Áferðin
er impressjónísk-nýklassísk með
áhrifum frá barokki en samt oft ein-
kennilega síðrómantísk á svip, enda
meistari Brahms meðal áhrifavalda
framan af ferli þýzka tónskáldsins.
Edda Erlendsdóttir og Guðrún
Hrund Harðardóttir fluttu verkið af
varfæmu öryggi, en víólunni hefði
mátt vera heitara í hamsi í tatara-
kennda miðþættinum og kannski að-
eins gáskafyllri í grótesk-grallara-
lega Fínalnum. Edda Erlendsdóttir
var enn við slaghörpuna er Finnur
Bjamason tenór söng Fjögur söng-
lög Op. 96 eftir Brahms við 3 ljóð eft-
ir Heine en 1 eftir uppáhaldsskáldið
Daumer. í æskuþrangnum ljóðum
hins „villta“ Daumers, sem þóttu þá
vart í húsum hafandi, fann Brahms
sér löngum enduróm tilfinninga
sinna, sem hann bar annars aldrei á
torg. Það kvað reyndar hafa komið á
tónskáldið er hann heimsótti loks
Daumer afgamlan í íyrsta og eina
skipti og ljóðahöfundurinn benti að-
spurður skjálfandi á visna mannveru
enn hramari að sjá en sjálfan hann:
„Þarna stendur hún, eini innblástur
minn og neisti - konan mín!“ Með-
ferð þeirra Finns á ljóðasöngvum
Brahms var glæsilegur, sérstaklega
í síðustu tveim eftir Heine, enda þótt
undirritaður vildi gjarnan fá að upp-
lifa meiri litafjölbreytni í tónbeitingu
þessa stórefnilega söngvara, sem
virðist þegar eiga flest allt annað til
reiðu. Ef eitthvað má ekki vanta í
Tzigane Ravels fyrir fiðlu og píanó,
er það blóðhita, sem frassar af
hverri síðu að hætti andalúsískra
sígauna. En það gustaði sem betur
fór veralega af skapmiklum og ein-
beittum leik Sifjar Tulinius, er sótti
æðralaus á brattann í þessu krefj-
andi virtúósaverki. Hún var vel
studd af Nínu Margréti Grímsdóttur
við slaghörpuna, sem klingdi víða
skemmtilega af dæmigerðu cimbal-
om-hakkbretti farandþjóðarinnar
suðrænu. Heildarsvipur hins níu
söngva bálks Gabríels Faurés fyrir
einsöngvara og píanókvintett, La
Bonne Chanson Op. 61 við ljóð
Verlaines, kom undirrituðum fyrir
sem furðuóspennandi og einsleitur,
og því svolítill „antíklímax“ að þessu
niðurlagaatriði dagskrár. En eftir
hlýjum móttökum áheyrenda að
dæma vora fáir á sama máli, og til
sanns vegar má færa, að flytjendur
reyndu eftir mætti að kreista sem
mestri fjölbreytni fram úr þessum
annars yndislega franska síðróman-
tíker með snöfurlegum samleik.
Eldmessa hin nýja
Poulenc: Tel jour telle nuit; Sjost-
akovitsj: Píanótno Op. 67; Mist
Þorkelsdóttir: Á Kirkjubæjar-
klaustri á kristnitökuári (frumfl.)
Finnur Bjarnason tenór; Edda Er-
lendsdóttir, píanó; íslenzka tríóið
(Nína Margrét Grímsdóttir, píanó;
Sigurbjöm Beraharðsson, fíðla;
Sigurður Bjarki Gunnarsson, selló);
Sif Tulinius, fíðla; Guðrún Hrund
Harðardóttir, víóla. Upplestur: Hr.
Sigurbjörn Einarsson biskup.
Laugardaginn 12. ágúst kl. 17.
Aðsókn náði hámarki á tónleikum
laugardagsins á Klaustri, og það,
ásamt fjölda kunnuglegra andlita úr
listaheimi meðal áheyrenda, bar
uppi ákveðið eftirvæntingarandrám
aðsteðjandi „viðhafnaratburðar“, ef
snara má á þann veg franska hug-
takinu „cause célébreFyrstur á
dagskrá var sönglagaflokkur Franc-
is Poulencs við ljóð Eluards, Tel jour
telle nuit, þar sem Finnur Bjarnason
tenór og Edda Erlendsdóttir píanó-
leikari fluttu 9 lög. Flest vora þau
stutt og stundum allt niður í örsmáar
míníatúrur, en undantekningarlítið
vel skapgerð og töluvert fjölbreytt-
ari í heild en Fauré-sönglögin kvöld-
ið áður, þó að textarnir væra að sögn
Finns oftast súrrealískir og í torræð-
ari kantinum. Eftir tvö fyrstu lögin,
sem vora í dreymandi hægum þrí-
skiptum takti, kvað við annan og
vasklegri tón, og A toutes brides ólg-
uðu beinlínis æstar ástríður, en
stóðu skammt, líkt og fleiri lög á
valdi tilfinninga, í eðlilegu samræmi
við latneska spakmælið „ira furor
brevis est“. Einna viðamest var Fig-
ure de force brálante et farouche,
sem spannaði víðan tilfinningaskala,
og fór Finnur þar á kostum. Edda
var greinilega á heimavelli í þessu
skemmtilega verki og laðaði mörg
ólík litbrigði fram úr slaghörpunni.
Eftir ópustölunni að dæma gæti
Píanótríó Dmitris Sjostakovitsjar í
E-dúr Op. 67 hafa verið samið á
stríðsáranum. I innlifaðri túlkun ís-
lenzka tríósins lifnaði heldur betur
yfir þessu frábæra meistaraverki,
sem ber sterkan svip af þjóðmenn-
ingu rássneskra gyðinga. Bæði gat
að heyra klezmer-kenndar strófur
og asjkenazýska hrynjandi, en líka
dæmigerðan gyðinglegan gálgahúm-
or og yndi af kersknum draugahroll-
vekjum, og m.a.s. á einum stað eftir-
minnilega háðmynd af þjarkslegum
jötunmóð við verksmiðjufæribandið,
er hefði sómt sér vel í Nútíma Chapl-
ins. Þremenningarnir drógu sér-
kenni verksins fram með nákvæmni
heilaskurðlæknis í vel skipulögðum
samleik, sem átti ekki sízt blæ-
brigðaríkum tóni Nínu Margrétar
Grímsdóttur ýmislegt að þakka.
Eftir hlé var framflutt nýtt verk
eftir Mist Þorkelsdóttur, er hátíðin
pantaði í tilefni af tíu ára afmælisins
með hliðsjón af kristnitökuhátíðarári
og sögu staðarins og með fjárhags-
legum tilstyrk íslenzkrar erfða-
greiningar. Höfundur söngtextans
var herra Sigurbjörn Einarsson
biskup, er steig sjálfur í pontu og las
upp kvæði sitt ,Á- Kirkjubæjar-
klaustri á kristnutökuári"; e.k.
áfangaúttekt á íslenzkri kristni í 6
hlutum undir mergjuðu fornyrðis-
lagi, sem á köflum gat minnt á Völu-
spá og Sólarljóð miðalda. Síðan tóku
Finnur Bjamason og píanókvintett
skipaður ofangreindum strengja-
leikuram á fiðlur, víólu og selló með
Eddu Erlendsdóttur við píanóið til
við tónflutninginn.
Samnefnd kantata Mistar, ef svo
mætti kalla, var allviðamikið verk í
mínútum talið (um 25), enda textaer-
indin mörg. Ólíkir tímaáfangar ljóðs-
ins, er lutu að atriðum eins og
kristnitöku, forvígismönnum mið-
aldakirkjunnar, siðaskiptunum, höf-
uðklerkum lútherskunnar, eldmess-
unni og nútímatrá, ljáðu tónhöfundi
á hinn bóginn nokkuð skýran form-
rænan grandvöll. Stíllinn var e.k.
blanda af nútímalegum impressjón-
isma og einhverju sem mætti jafnvel
kalla „þjóðlegan viðhafnarstíl" með
beitning samstígni og íslenzkri rím-
hrynjandi, þar sem tónmál Jóns
Leifs virtist stundum svífa í bak-
granni. Áferðin var yfirleitt gegnsæ
og tær, en þó kenndi ýmissa grasa,
m.a. þrástefja, pedalkafla, smágerðs
hermikontrapunkts og leiks með
hljómrænum litbrigðum. Iður fóst-
urjarðar minntu passlega á sig þenn-
an regnvota dag þegar hlaup kom í
Skaftá í annað sinn á fáum dögum. I
Eldmessuþætti kantötunnar kvað
sömuleiðis við enduróm af ti'öllsleg-
um náttúruöflum, þá hinn rámu reg-
indjúp ræsktu sig upp um Laka, en
þau voru kveðin niður aftur með fal-
legu framsömdu sálmalagi Mistar
við almenna þáttöku áheyrenda.
Sálmtextann fann hr. Sigurbjörn í
Grallaraútgáfunni frá 1779, og mun
hann talinn hafa getað verið sunginn
við eldmessuna frægu, þegar hraun-
flóðið nam staðar nánast við kirkju-
dyr. Hvort firring nútímans hafi síð-
an tjáð sig með tryllingslegum
valstakti lokaþáttar er ekki gott að
segja, og kom undirrituðum satt að
segja á óvart skyndilegt niðurlag
verksins upp frá því, í stað þess að
fjara t.d. út á líðandi skírri hvíldar-
stemmningu. En hvað sem því leið
var verkinu forkunnarvel tekið af
viðstöddum, enda vandað til flutn-
ings eftir föngum, og spillti þar ekki
fyrir skýr textameðferð Finns
Bjarnasonar í krefjandi aðalhlut-
verki.
Spriklandi
af fáguðu fjöri
Verk eftir Sveinbjöm Sveinbjörns-
son, Schubert og Schumann. Finn-
ur Bjarnason tenór; Islenzka trfóið
(Nína Margrét Grímsdóttir, pianó;
Sigurbjöm Bernharðsson, fiðla;
Sigurður Bjarki Gunnarsson, seiló);
Edda Eriendsdóttir, pianó; Sif
Tulinius, fiðla; Guðrún Hrund
Harðardóttir, víóla. Sunnudaginn
13. ágústkl. 15.
Þriðju og síðustu kammertónleik-
arnir á Kirkjubæjarklaustri fóra
fram um undornsleyti s.l. sunnu-
dags. Heldur færra var í salnum en á
fyrri tónleikunum, en hljómburðar-
lega séð vai’ það sízt til baga, þar
sem lifnaði merkjanlega yfir fremur
þurri akústíkinni við aðeins auðari
gólfflöt. íslenzka tríóið reið á vaðið
með Píanótríói Sveinbjörns Svein-
bjömsssonar í e-moll, léttu og
áhyggjulausu heimilismúsíseringar-
stykki í anda Mendelssohns og Schu-
manns. Útþættirnir komu beztir fyr-
ir; I. þáttur með alltignarlegri festu
og Fínalinn (IV.), sem bar keim af
bæði skozkum þjóðlögum og Björt
mey og hrein. Miðþættirnir sögðu
manni minna. Andantínóið (II.) var
svolítið þunn elegía og Allegretto
scherzando í 6/8 bryddaði upp á smá
kontrapunkti, en verkaði aðeins of
hægt í annars gegnheilum flutningi
þremenninganna.
Finnur Bjamason og Edda Er-
lendsdóttir fluttu næst 6 sönglög eft-
ir Schubert í víðast prýðisgóðri túlk-
un. Píanóið virtist svolítið hart í
mars-undirleiknum við Der Wander-
er an den Mond, en lýsti hins vegar
skemmtilegu bráðutipli í An den
Mond in einer Herbstnacht og gust-
aði af vellandi arpeggíóunum í Bei
dir, þó að „lútu“-herma píanósins í
hinu kunna An die Laute minnti öllu
frekar á banjó eða ukulele med full-
þurra stakkatói. Finnm- Bjarnason
skilaði að vanda afburðaskýrum texa
og með sterkri tilfinningatúlkun,
enda undirtektir glimrandi góðar, en
að smekk undirritaðs yfirleitt með of
einsleitri raddbeitingu, sem vonandi
á eftir að verða fjölbreyttari þegar
fram í sækir og nýja tenórtónsviðið
hefur fest betur í sessi.
Snilldarstrik Roberts Schumann,
Píanókvintettinn í Es-dúr Op. 44,
var hæfilegur lokapunktur á metn-
aðarfullri kammerdagskrá Klaust-
urhátíðar. Verkið er innblásið frá
upphafi til enda, og var gaman að sjá
og heyra hvað það framkallaði
ósvikna leikgleði hjá ekki sízt ungu
strengjaleikuranum. Þó var jafnvel
enn eftirtektarverðara hvað þetta
oftast gegnsæja og krefjandi kamm-
erdjásn náði vel saman hjá fólki á
öndverðum ferli sem í ofanálag hefur
aðeins starfað í hópi einu sinni áður,
þ.e. í strengjaoktett Bjarkar hér um
árið. Allegro brillante (I.) var hresst
og vel upplagt, en Un poco Larga-
mento bar þó af með vel tímasettri
deklamatórík og hárréttum general-
pásum. Hinir vellandi 6/8 skalar
Scherzosins (III.) vora e.t.v. ekki
með öllu lausir við taugastrekkelsi,
en hinn magnaði lokaþáttur, með
fúgató-útfærslu á ágmenteraðu aðal-
stefi uppafsþáttar í anda meistara
Bachs, var bráðskemmtilegur og
spriklaði af fáguðu fjöri út í gegn.
Lauk þar með velheppnaðri kamm-
erhátíð með viðeigandi glæsibrag, og
var sýnilegur tilhlökkunarneisti í
mörgum áheyrenda, þegar merkis-
beri hitans og þungans, Edda Er-
lendsdóttir, bauð að lokum tónleika-
gesti velkomna á 11. hátíðina þann
10.-12. ágúst að ári liðnu.
Ríkarður Ö. Pálsson
Upplausn fj ölskyldumy ndanna
MYNDLIST
Gallerí Sævars KarIs
TUMIMAGNÚSSON
LJÓSMYNDIR
Sýningin er opin á verslunartíma
ogstendur til 17. ágúst.
TUMI Magnússon vakti strax
mikla athygli fyrir málverk sín um
miðjan níunda áratuginn og hefur
síðan þótt einn af merkilegri málur-
um sinnar kynslóðar.
Málverk hans hafa reyndar orðið
sífellt óhefðbundnari með áranum
en öryggi Tuma og færni í notkun
miðilsins hafa gert honum kleift að
leita nýrra leiða og setja saman sýn-
ingar sem líkjast að litlu leyti venju-
legum málverkasýningum en
byggja þó alfarið á möguleikum og
tilbreytingum málverksins, lita-
fræði þess og umhverfisins.
Nú hefur Tumi þó söðlað um og
sýnir tölvuunnar ljósmyndir í Gall-
eríi Sævars Karls. Um er að ræða
fjórar myndir og þekja tvær þeirra
heila veggi en hinar tvær eru aðeins
mjóar ræmur. Með þessari sýningu
hefur hann því tekið í notkun eina af
þeim aðferðum sem hvað mest fer
fyrir í sýningarhaldi samtímans, en
eins og von var til verður niðurstað-
an í meðföram hans allt önnur en við
eigum að venjast. Ljósmyndin sjálf
skiptir Tuma minnstu máli heldur
virðist hann heillast af þeim mögu-
leikum sem tæknin býður til að um-
breyta veruleikanum og fella hann
undir lögmál lita og forma, líkt og
hann gerði í röðum málverka þar
sem hann færði sig til dæmis frá
litnum á hafragraut yfir í litinn á
heróíni, mynd fyrir mynd.
Að vísu hafa ljósmyndir Tuma að
nafninu til sterka skírskotun í vera-
leikann og í almennustu notkun ljós-
myndatækninnar, fjölskyldumynd-
irnar.
Myndirnar fjórar era sem sagt af
fjölskyldu Tuma og honum sjálfum
en sýna aðeins hluta af andlitinu og
era stækkaðar upp svo ekki má
stundum nema rétt greina hver fyr-
irmyndin er: Eyra, auga, munnur og
nef. Myndimar - og þar með mynd-
efnið - teygir hann og stækkar til að
fella þær að sýningarrýminu og um
leið leysast þær upp í „einhvers
konar merkingarleysu“_ eins og
Tumi orðar það sjálfur. Úr afbökun
myndefnisins verður til einhver nýr
merkingarheimur þar sem form og
rými ráða meiru en fyrirmyndin.
Um leið og Tumi yfirgefur mál-
aratæknina - eða tekur frá henni
þetta hliðarspor - hverfur líka hin
kunnuglega afmörkun flatarins,
strigans, sem hengdur er á veggi
sýningarsalarins og lifir þar að
mestu sjálfstæðú lífi, óháð rýminu.
Ilér eru myndirnar felldar inn í
rýmið og salurinn ræður lögun
verksins. Þannig er myndin af
„Munni Ráðhildar" felld ofan í mjóa
rennu með endilöngum vegg salar-
ins og myndefnið er einfaldlega
teygt eftir því sem þarf til að verkið
passi ofan í hana.
Það er mjög gaman að sjá svo
reyndan og vandaðan listamann
takast á við nýja framsetningu og
ekki síður að sjá hann færa þá af-
dráttarlausu einbeitingu sem ein-
kennt hefur verk hans yfir í nýjan
miðil og nýtt sýningarform. Hvort
sem þessi sýning er útúrdúr hjá
Tuma eða upphafið að frekari til-
raunum og uppbroti er hún gott inn-
legg í samtímalistina og til marks
um það að sú hugsun sem vandaðir
listamenn temja sér skilast áfram,
hvaða miðil sem þeir takast á við.
Jón Proppé