Morgunblaðið - 03.09.2000, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 3. SEPTEMBER 2000 27
Eiríkur Tómasson
lagaprófessor
HÖFUNDARRÉTT-
UR OG SÆMDAR-
RÉTTUR
W ÍIRÍKUR Tómasson lagaprófessor er
R sérfróður um höfundan-étt. Hann var
JJj spurðm- að því hve víðtækur höfundar-
réttur arkitekts væri þegar einhver vildi breyta
verki hans.
„Um það gildir 1. málsgrein 13. greinar höf-
undarlaganna. [Nú nýtur mannvirki verndar
eftir reglum um byggingarlist, og er eiganda þó
allt að einu heimilt að breyta því án samþykkis
höfundar, að því leyti sem það verður talið
nauðsynlegt vegna afnota þess eða af tæknileg-
um ástæðum.] Þar er um að ræða veigamikla
takmörkun á höfundarrétti arkitekta og ann-
arra sem eiga höfundarrétt að mannvirkjum.
Sá réttur er mun meiri takmörkunum háður en
höfundarréttur almennt. Það stafar af þörfum
þeirra sem eiga mannvirkin til þess að halda
þeim við og jafnvel breyta þeim í samræmi við
breyttar aðstæður, til dæmis breytta notkun.“
Eiríkur sagði að það væri svo álitaefni í sérhvert sinn hvenær
þær ástæður sem þarna eru greindar eru fyrir hendi. í Kjarvals-
staðamálinu svonefnda hafi reynt á skýringu á þessu. í því máli
hafi meirihluti Hæstaréttar talið að ekki hafi verið sýnt fram á
það af hálfu Reykjavíkurborgar að breytingar sem gera átti á
lofti Kjarvalsstaða gegn andmælum arkitektsins hafi verið nauð-
synlegar vegna áfnota þess eða af tæknilegum ástæðum.
Eiríkur tók fram að í þessu máli hafi tveir dómendur af fimm
verið þeirrar skoðunar að Reykjavíkurborg hafi verið heimilt að
breyta lofti hússins vegna ástæðna sem greindar eru í ákvæði 13.
greinar. Annar þeirra sem voru í minnihluta hafi verið Sigurður
Reynir Pétursson, sem, að öðrum ólöstuðum sé sá íslendingur
sem telja megi sérfróðastan um höfundarréttarmál.
Eiríkur segir að þótt 13. grein höfundarlaga gangi miklu
lengra en aðrar takmarkanir á höfimdarrétti, þá sé hún engu að
síður undantekningarákvæði. Almenna reglan sé sú að ekki megi
breyta útliti byggingar nema með samþykki þess sem hannaði
bygginguna.
En hvað má húseigandi breyta miklu í húsi sínu, án þess að
brjóta á höfundarrétti hönnuðarins?
„Þá kemur upp spurningin um breytt afnot eða tæknilegar
ástæður sem vísað er til í 13. grein höfundarlaga. Vel þekkt
dæmi er að herbergi eru fyrst teiknuð sem barnaherbergi. Svo
vaxa börnin úr grasi og þá vill fólk stækka herbergin. Þá myndi
ég ætla að slíkt væri almennt heimilt, vegna breyttrar notkunar.“
Eiríkur bætti því þó við að veigameiri breytingar á útliti og
jafnvel innréttingum gætu verið háðar samþykki hönnuðarins.
Það færi til dæmis eftir svonefndri verkhæð, þ.e. hve mikið væri
lagt í útlitið af hálfu höfundarins. í Kjarvalsstaðamálinu hefði
það líklega skipt miklu máli að loftið á Kjarvalsstöðum, sem um
var deilt, var um margt sérstætt og var veigamikill hluti af heild-
arhönnun hússins að áliti arkitektsins.
En getur arkitekt hindrað að hús sem hann hefur hannað sé
rífið?
„Það er álitamál innan höfundarréttar, hvort eyðilegging eig-
anda á hlut sé brot á höfundarrétti," sagði Eiríkur. „I norrænum
rétti hefur verið talið að arkitekt geti ekki komið í veg fyrir að
bygging sé rifin. En hann getur hins vegar hindrað breytingar á
verkinu því að almennt séð má ekki breyta útliti byggingar nema
með samþykki arkitektsins og sú breyting getur líka verið þess
eðlis að hún teljist brot á svonefndum sæmdarrétti hans sem
varinn er af 2. málsgrein 4. greinar höfundarlaga." [Oheimilt er
að breyta verki höfundar eða birta það með þeim hætti eða í því
samhengi, að skert geti höfundarheiður hans eða höfundar-
sérkenni.]
Brot á sæmdarrétti getur verið tvenns konar, að sögn Eiríks.
Annars vegar að um sé að ræða brot gegn höfundareinkennum,
til dæmis ef arkitekt hefur ákveðinn stíl. Hins vegar er hægt að
gera breytingar á byggingum, þótt ólíklegt sé að það gerist, sem
skerða höfundarheiður arkitekts. Með því er til dæmis átt við að
gert sé gys að honum með breytingunum. I 1. málsgrein 26.
greinar höfundarlaga er þó tekið af skarið um það að sé eiganda
heimilt að gera breytingar á byggingu á grundvelli 13. greinar
þeirra þurfi hann ekki að taka tillit til sæmdarréttar arkitektsins.
Eiríkur Tómasson
prófessor.
Ragnar Aðalsteinsson hæstarétt-
arlögmaður flutti málið fyrir Hann-
es Kr. Davíðsson.
I samtali við Morgunblaðið sagð-
ist Ragnar telja að þennan dóm
væri ekki hægt að yfirfæra á öll
önnur hús í landinu. Hann hafi flutt
málið þannig að Kjarvalsstaðir
væru sérstakt (monumentalt) hús í
tvennum skilningi. Annars vegar
minnismerki um mikinn listamann,
Jóhannes Kjarval, og hins vegar
stórt og mikið hús í opinberri eigu á
áberandi stað og opið almenningi.
Um bygginguna hafi verið sam-
keppni á sínum tíma og loftgerðin
rökréttur hluti af hönnuninni í heild
sinni.
Hann hefði ekki verið að biðja um
dóm sem gilti um öll hús í Reykja-
vík. „Ég lagði áherslu á að þetta
væri sérstök bygging og taldi erfitt
að vinna málið nema nota þau rök.
Það liggur ekkert fyrir að þessi
dómur sé ráðandi um allar breyt-
ingar á öllum húsum. Auk þess
gafst Reykjavíkurborg í þessu til-
viki kostur á að sýna fram á þörfina
á breytingum, en þeim tókst það
ekki.“
Ragnar bendir á að slík þörf sé
einmitt eitt af skilyrðum 13. greinar
höfundalaga fyrir því að eigandi
geti breytt húsi án samþykkis höf-
undar.
„í framkvæmd gerist þetta þann-
ig að arkitektinn og eigandinn
koma sér saman um lausn. Ef þeir
geta það ekki og arkitektinn, eða sá
sem hefur réttinn, setur hnefann í
borðið þá getur hann gert það með
því að fara í lögbann. Þá verður sá
sem vill gera breytinguna að sýna
fram á þörfina."
Ert þú með smá appelsínuhúð
eða kannski bara mikla?
Er húð þín slöpp eftir meqrun
eða meðaönau?
Ef eitthvað af þessu á
við þig þá er
SILHOUETTE
ALLTAF LAUSNIN!
Súrefnisvörur
Karin Herzog
Switzerland
...ferskir vitidar í umhirðu húðar
I
DANS í
HAFNARFIRÐI & REYKJAVÍK
Samkvæmisdans
Línudans með Jóa kántrý
FreeStyle - Popp tíví stíllinn
Barnadansarfrá 3 ára
Mambó & Salsa
Bugg & tjútt
Dans ársins - La luna
Kennt i Haukahúsinu við Flatahraun, Þróttarahúsinu í Laugardal
og í Grafarvogi. inmútun
Auður
Kennarar: Auður Haralds og Jóhann Örn ásamt fleirum.
Upplýsingar og skráning í síma 561 9797.
Kennsla hefst 13. september Dansíþróttafélag
Hafnarfjarðar
danssmiðjan Dansipro£yl%aJ!ið Kvistir
ISDN SIMSTOÐVAR
LG Stafrænt síma- og samskiptakerfi

' j
I G 6DK ISDN slmkUiÖViimar hÞntn flostum
h«?imilum. fvTlHívKjuth «>rj fitöfhunum Gúðli
nlöinlwikoi oms og Jn.-iölóusli sluuir. innhyuvið
umsvðinn tnj tðlvUtÞnylngai
T9
'(vnr pr v> isiiiiiisiMfið ivriHíókl Ísrí-I M oti
'iimvii klans pM hlÓhÍtvlUWplKl Svnts ólíniifit
fyí-ÍvÍ^Kld.:
II|hitlmf Ifi
■ 8.ÚIM !*U»
F-m f»Ui rHHU
C'ðO AKviif>y*t
fíimf