Morgunblaðið - 07.10.2000, Blaðsíða 61

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 7. OKTÓBER 2000 6 í
UMRÆÐAN
Skipanir þurfti ekki til
JÓN Ólafsson fram-
kvæmdastjóri Hugvís-
indastofnunar ritar
grein í síðasta hefti
tímaritsins Skírnis þar
sem hann gerir nokkra
J grein fyrir skoðunum
j sínum á Sovéttengsl-
um íslenskra sósíal-
' ista. Þar segir hann að
fræðimenn sem fjallað
hafi á prenti um So-
véttengslin skiptist í
tvö horn.
Annars vegar þá
sem telji að kommún-
istar og sósíalistar hafi
verið taglhnýtingar
j Kremlverja og lotið
stjórn þeirra og hins vegar þá sem
vilji hefja umræðuna upp á hærra
i plan - yfír stjórnmál og dægurþras.
Fyn-i flokkinn fylli ég ásamt
prófessorunum og doktorunum Þór
Whitehead og Arnóri Hannibals-
syni. Síðari flokkinn skipar Jón
sjálfum sér einum í. Það er ekki í
mínum verkahring að fjalla um túlk-
un Jóns á skoðunum þeirra Þórs og
Arnórs, en ég tel ástæðu til að gera
I athugasemdir við túlkun hans á
mínum skrifum.
í grein sinni dregur Jón saman
sameiginlegar skoðanir okkar þrí-
menninganna: „Litið er svo á að í
öllum samskiptum kommúnista við
Moskvu hafí valdaskiptingin verið
augljós og staða sovéthollra komm-
únista á Vesturlöndum hliðstæð
stöðu vinnumanns eða þræls gagn-
vart Moskvuvaldinu: Moskva skip-
aði, félagarnir hlýddu. Þetta er talið
I vera augljóst um sambandið á Stal-
ínstímanum, einkum á fjórða ára-
tugnum, en þeir Árni og Arnór hafa
báðir hamrað á því í ritum sínum að
svona hafi tengslin
verið miklu lengur og
það hefur Þór White-
head einnig gert í
íjölrniðlum." (Jón Ól-
afsson: Sovéttengsl
sósíalista: Hverjir voru
hagsmunirnir og hvaða
staðreyndir skipta
máli?, Skírnir - tímarit
Hins íslenska bók-
menntafélags. 174. ár,
Reykjavík, vor 2000,
bls.178.) Enn spyrðir
Jón okkur saman og
segir okkur teija að
fjárstyrkir við Sósíal-
istaflokkinn sanni að
íslenskir sósíalistar
hafi lotið vilja sovéska kommúnista-
flokksins. Þá segir hann okkur
þeirrar skoðunar að flokkurinn hafí
verið útibú Moskvuvaldsins, „æxli
eða meinsemd í íslenskum stjórn-
málum“, enda skipaður landráða-
mönnum. (Sama: bls. 178-179.)
Þessu til sönnunar vitnar Jón til nið-
urstöðukafla ritgerðarinnar „Flokk-
urinn og fyrirmyndam'kin“ (Árni
Snævarr: „Flokkurinn og fyrir-
myndarríkin" Liðsmenn Moskvu,
Reykjavík 1992, bls. 218-221.)
Fylgispekt ekki fjarstýring
Túlkun Jóns á niðurstöðum mín-
um kom sjálfum mér í opna skjöldu.
Ekkert sem stendur í niður-
stöðukaflanum gefur minnsta tilefni
til þess að draga þær ályktanir sem
hann dregur, enda er því hvergi
haldið fram í ritgerðinni að sósíalist-
ar hafi fengið beinar skipanir frá
Moskvu eftir síðari heimsstyrjöld-
ina. Vissulega er sýnt fram á að
Komintern hafi haldið áfram að
senda sósíalistum skipanir þótt þeir
Sovéttengsl
Gera verður þá kröfu til
Jóns Olafssonar, segir
Arni Snævarr, að hann
virði þá einföldu reglu
að segja satt og rétt frá
skoðunum annarra.
hefðu hátíðlega slitið tengslum við
Moskvu við stofnun Sósíalista-
flokksins 1938 og skiptir þar mestu
„línan“ sem Kristinn E. Ándrésson
sótti til Moskvu 1940.
I lok ritgerðar minnar skrifaði ég:
„Trúin á Sovétríkin var kjarni í
stefnu Sósíalistaflokksins og vita-
skuld Kommúnistaflokksins á und-
an honum“. (Sama: bls. 218.) En það
er ekki þar með sagt að hann hafi
tekið við beinum skipunum frá
Moskvu. Þvert á móti tel ég að ís-
lenskir sósíalistar undir stjórn Ein-
ars Olgeirssonar, Brynjólfs Bjarna-
sonar og Kristins E. Ándréssonar,
og síðar Lúðvíks Jósepssonar og
Inga R. Helgasonar hafi verið svo
þrautþjálfaðir í flokkslínudansinum
að þeir hafi fylgt utanríkisstefnu
Moskvu í nærri öllu sem máli skipti
allt þar til Sósíalistaflokkurinn leið
undir lok árið 1968 og sumir jafnvel
lengur. Dæmi um þetta eru rakin í
ritgerðinni.
Þar er hins vegar hvergi nokkurs
staðar fullyrt að Sósíalistaflokknum
hafi verið stýrt frá Moskvu. Að hann
fylgdi Sovétmönnum að málum í öllu
sem skipt máli í utanríkismálum
(valdataka kommúnista í Austur-
Árni
Snævarr
Evrópu, uppreisnin í Ungverja-
landi, bygging Berlínarmúrsins og
svo framvegis...) þýðir ekki að hann
hafi tekið við beinum skipunum að
austan.
Vissulega hefur komið á daginn
að flokksforingjarnir leituðu ráða og
hlustuðu grannt eftir rödd Moskvu
en það þurfti ekki að skipa þeim fyr-
ir, þeir fylgdu einræðisríkinu að
málum sjálfviljugir og ótilneyddir.
Afskiptaleysi um
hvunndagspólitík
Sjálfur hef ég ekkert látið frá mér
á prenti um fjárstuðning við Sósíal-
istaflokkinn og fráleitt er að ég
dragi þær ályktanir um „Rússagull-
ið“ sem Jón segir mig gera í fréttum
Stöðvar 2. Ekki hef ég heldur sjúk-
dómsgreint flokkinn sem æxli á ís-
lensku samfélagi. Heldur hef ég
ekki sakað hann um landráð þótt
vafalaust hefði ekki staðið á flokks-
mönnum að gera slíkt við aðra
ílokka hefðu þeir orðið uppvísir að
því að þiggja svo mikið fé sem raun
ber vitni erlendis frá.
Mér þykir ósennilegt að eftir
daga Kominterns hafi Kremlverjar
séð ástæðu til að hafa mótaðar skoð-
anir á því hvað Sósíalistaflokkurinn
ætti að aðhafast í innanlandsmálum
hvunndags. Frá slíku var í raun
horfið þegar Samfylkingarstefnan
var tekin upp eftir miðjan fjórða
áratuginn og þar að auki rofnaði
samband að miklu leyti við flokka í
Vestur-Evrópu í stríðinu.
Vafalaust hafa þó Ki-emlverjar lit-
ið á baráttu herstöðvaandstæðinga
með velþóknun. Það er ekki þar með
sagt að þeir hafi vélað þar um þótt
línan í baráttunni gegn herstöðvun-
um hafi í raun verið lögð með skipun
frá Komintern - þeirri síðustu sem
hingað barst svo vitað sé með
Kristni E. Andréssyni árið 1940.
Að segja satt og rétt frá
Ekki ætla ég mér að öðru leyti að
standa í ritdeilu við Jón um Sovét-
tengsl enda vill svo til að hvað sem
fullyrðingum hans líður er ég sam-
mála mörgu sem hann skrifar.
Vissulega kýs ég að orða hugsanir
mínar á nokkuð afdráttarlausari
hátt og nálgast viðfangsefnið frá
öðru sjónarhorni en hann, en það er
fráleitt hjá Jóni að flokka þá fræði-
menn sem um Sovéttengslin hafa
fjallað á þann hátt sem hann gerir.
Þar að auki dreg ég ekki dul á að á
köflum finnast mér skrif hans í
Skírni þversagnakennd.
Annars vegar sakar hann mig og
aðra um að velta sér um of upp úr
peningamálum sósíalista en skrifar
samt heila bók þar sem um fátt ann-
að er rætt en fjárhags- og viðskipta-
tengsl.
En fyrst og fremst verður að gera
þá kröfu til Jóns Olafssonar að hann
virði þá einföldu reglu að segja satt
og rétt frá skoðunum annarra og
geta heimilda. Það er meginregla
sem ekki gildir aðeins í sagnfræði
heldur einnig jafnt í öllum hugvís-
indum.
Höfundur er sagnfræðingur og
starfar við fréttamennsku.

Kápur
5T [LL
Neðst á Skólavörðustíg
- ■ ..........

sceti lcmsl
Stölar og sófctr á tHboðsverði
CLARI0N
'0 Verðáður 159.000,-
DAKOTA Nw 95.400,-
Hvíldarstóll - leður
Veiðáður 125.000,-
METR0P0LITAN Nw 98.750,-
Veið áður 159.000,-
MEMPHIS NÚ: 111.300,-
Leðursófi 2ja sœta
Tilboðsverð
Hvíldarstólar m/tauáklceði
Bæði ruggandi og iastir
Litín Blát; Graenn, Brúnn
Verð áður 377.000,-
CRISTO sófasett Nw287.000,-
Leðursófasett 3+2+1
Veiðáður425.000,-
DAYT0NA sófasett Nw297.500,-
Leðursófasett 3 +1 +1

Opið í dctg kl.
10:00 - 16.00
Sími: 5
Mörkinni 4 • IOf» Kcvkjavík
»500 • l'áx: 5,» í >510 • www.míin.o.is
Við styðjum við bakið á þer!
Opið virka diMRt*
kl. 00:00 - IH:00