Morgunblaðið - 11.10.2000, Blaðsíða 28

MORGUNBLAÐIÐ
28 MIÐVIKUDAGUR 11. OKTÓBER 2000
ERLENT
Lára Margrét Ragnarsdóttir var fulltrúi í sendinefnd Evrópuráðsins er kannaði ástandið í Tsjetsjníu
Jákvæð teikn
en ástandið
enn óviðunandi
Lára Marerét Rapna.rsflnt.tir a 1 hinfrigroj'Að.m?
er nýkomin úr ferð sérlegrar eftirlitsnefnd-
ar Evrópuráðsþingsins til Tsjetsjníu og
Moskvu. I samtali við Auðun Arnórsson
segir hún ástandið á þessum stríðshrjáðu
slóðum enn hrikalegt en viss merki um að
rússneskir ráðamenn vilji koma á raunveru-
legum friði og lögum og rétti á svæðinu gefi
þó veika von um að til betri vegar horfí.
Lára Margrét Ragnarsdóttir var fulltrúi í sendinefnd Evrópuráðsins sem á dögunum kannaði ástand mannrétt-
indamála í Tsjetsjníu. Hér ræðir hún við tsjetsjneskar konur.
í NÝRRI ályktun Evrópuráðsþings-
ins eru rússnesk stjórnvöld enn á ný
hvött til að grípa til skjótra aðgerða
svo tryggt verði að mannréttindi sak-
lausra borgara í Tsjetsjníu verði vii-t.
Eru rússnesk stjórnvöld jafnframt
hvött til að tryggja að menn sem
gerzt hafa sekh' um stríðsglæpi og
önnur mannréttindabrot verði teknir
höndum og leiddir fyrir dóm.
Þessar og fleiri ályktanh- tengdar
ástandinu í Tsjetsjníu, sem Evrópu-
ráðsþingið samþykkti í Strassborg
fyrr í mánuðinum, byggðust að veru-
legu leyti á skýrslu sérlegrar sendi-
nefndar þingsins sem fór til Moskvu
og á vettvang í Tsjetsjníu í síðasta
mánuði.
Meðal sendinefndarmanna var
Lára Margrét Ragnarsdóttir, alþing-
ismaður og formaður íslandsdeildar
Evrópuráðsþingsins og varaforseti
þess.
I innleggi sínu í umræðumar á
Evrópuráðsþinginu um Tsjetsjníu-
málið lagði Lára Margrét á það mikla
áherzlu að brýnast væri að koma
hjálpargögnum til hinna fjölmörgu
sem eiga um sárt að binda í kjölfar
átakanna í Tsjetsjníu. Sagði hún að
ástandið væri þannig, nú þegar vetur
nálgaðist, að þörfin á matvælum,
klæðum og lyfjum væri mjög mikil. I
Ijósi þess hve margir saklausir borg-
arar hefðu þegar látið lífið í átökun-
um yrðu Evrópumenn sér til ævar-
andi skammar ef ekki yrði brugðizt
skjþttvið.
í samtali við Morgunblaðið segir
Lára Margrét að fulltrúar óháðra
hjálparsamtaka hefðu tjáð sér að
vegna þess slæma aðbúnaðar sem
flóttamenn í Tsjetsjníu byggju við
gæti svo farið að allt að helmingur
þeirra lifði ekki komandi vetur af.
Sendinefnd Evrópuráðsþingsins,
sem hinn brezki Judd lávarður fór
fyrir, sótti flóttamannabúðir í Zna-
menskoye heim, en það er bær á
sléttunni sem Rússar hertóku til tölu-
lega snemma og bardagalítið í innrás-
inni sl. haust. „Fólkið hírist í þunnum
tjöldum og á varla á sig einföldustu
spjarir. Á gólfinu eru fjalir lagðar
beint á moldina. Einangrun er eng-
in,“ segir Lára Margrét. „Það er
skortur á öllu - fæði, fatnaði, hús-
næði, lyfjum. Engir skólar fyrir böm-
in, allt þetta vantar.“ í ræðu sinni í
umræðunum á Evrópuráðsþinginu
sagði Lára Margrét að það væri á
ábyrgð þeirra sem sætu á þinginu að
sjá til þess að hjálparstarf yrði virkt,
bæði af hálfu Rússa og alþjóðlegra
aðila. Hún lýsti einnig yfir miklum
áhyggjum af því hve mikil og neikvæð
áhrif átök undanfarinna missera hafa
haft á komandi kynslóðir í Tsjetsjmu
og hvatti Evrópuráðið til að leggja
sitt af mörkum til uppbyggingar
menntamála, sem væm í rústum í
héraðinu.
Mikilvægt að koma upp
dómskerfí í Tsjetjsníu
Lára Margrét segir að þegar
nefndin kom til Moskvu frá Tsjetsj-
níu hafi hún rætt við ýmsa rússneska
ráðamenn, m.a. dómsmálaráðherra
landsins og ríkissaksóknara. Lára
Margrét segir fundina með dóms-
málaráðherra og ríkissaksóknara
Rússlands hafa valdið sér vonbrigð-
um þeir hefðu séð öll tormerki á því
að koma upp dómskerfi á ný í Tsjetsj-
níu á næstu viku eða mánuðum, sem
íbúarnir þar myndu sjálfir viður-
kenna. Slíkt dómskerfi felur í sér að
dómararnir yrðu að vera innfæddir.
Lög og regla og einhvers konar „eðli-
legt líf‘ fyrir almenning geti ekki
komizt á nema þetta sé gert, er sann-
færing Evrópuráðsþingmannanna.
Ráðamenn í Moskvu hins vegar virt-
ist skorta nægan vilja eða getu til
þess á næstunni, og vísuðu ýmist til
valds hersins eða innanríkisráðuneyt-
isins. „Flestir þeir agnúar sem nefnd-
ir voru á því að koma upp dómskerfi á
nýjan leik voru í mínum huga smá-
mál, s.s. að finna húsnæði, húsgögn
og tækjabúnað. Þá sögðu þeir einnig
að þeir dómarar sem áður hefðu
starfað í Tsjetsjníu hefðu ekki starfað
í mörg ár og því þyrftu þeir aðlögun
áður en þeir gætu tekið til starfa á
nýjan leik. Við spurðum á móti hvort
ekki væri mögulegt að löglærðir full-
trúar störfuðu með þeim því að án
dómskerfis verður hvorki lög né regla
í framkvæmd.“ Hún segir nefndar-
menn hafa gengið mjög hart eftir því
að fá svör á þessum fundum um ýmis
málefni en oftar en ekki hafi svörin
sem fengust verið loðin og fátækleg.
„Eins og ég sagði áður var ýmist vís-
að til hersins eða innanríkisráðuneyt-
isins og því voru það okkur mikil von-
brigði að ekki varð af fundi með
innanríkisráðherranum, líkt og
áformað var en hann varð að fara í
flýti til Tsjetsjníu vegna ástandsins.
Meðal annars reyndi ég að fá svör við
því hvort reynt yrði að finna fjölda-
grafir £ Tsjetsjníu, sem orðrómur er
um en stöðugt fengust þau svör að
það væri flókið. Mér var tjáð af einum
viðmælanda að ekki mætti opna slík-
ar gi-afir án þess að viðstaddir væni
læknar og fulltrúar jafnt hersins sem
aðstandenda. Það getur hins vegar
verið erfitt að finna fulltrúa aðstand-
enda ef ekki er vitað hverjir eru í til-
tekinni íjöldagröf."
Einstakur fundur í Dúmunni
Rússneska þingið, Dúman, ákvað
að halda sérstaka þingyfirheyrslu um
málefni Tsjetsjníu, sem fulltrúum
Evrópuráðsins gafst einnig kostur á
að taka þátt í. „Þessi fundur var opinn
öllum þingmönnum og öðrum áhuga-
mönnum um ástandið í Tsjetsjníu.
Það kom okkur í nefndinni mjög á
óvart, hve opinskátt þetta fólk var
sem tjáði sig á fundinum; það dró
ekkert undan í að segja okkur frá
reynslu sinni og skoðunum á ástand-
inu í Tsjetsjníu. Fundinum var
útvarpað og sjónvarpað og var öllum
heimilt að tjá sig. Kom það flestum
mjög á óvart hversu opið þetta var og
ég tel að þetta hafi á margan hátt ver-
ið merkilegur fundur."
Lára Margrét segir greinilegt að
þeir sem skipulögðu þennan fund hafi
verið mjög áhugasamir um að sem
flestar skoðanir kæmu fram. Má
nefna sem dæmi að flogið var sér-
staklega með konu, sem er skólastjóri
í Gudermes, annarri stærstu borg
Tsjetsjníu, til Moskvu í þessum til-
gangi. Rússnesku þingmennirnir Al-
exander Tkachev, sem á sæti á þingi
Evrópuráðsins og Dmitrí Rogosín,
sem er formaður utanríkisnefndar
Dúmunnar og formaður rússnesku
sendinefndarinnar til Evrópuráðsins,
hefðu verið helstu hvatamennirnir að
þessum yfirheyrslum. Segir Lára
Margrét þá vera að leika erfiðan leik;
annars vegar að bera fram réttmæta
gagnrýni á stjórnina og hins vegar að
styðja stjómina í þeim uppbyggilegu
aðgerðum sem þó er verið að gera.
Þessar uppbyggilegu aðgerðir seg-
ir Lára Margrét ekki síst vera starf
það sem Kalamanov, sérskipaður
fulltrúi Vladimírs Pútíns forseta í
Tsjetsjníu, hefur yfirumsjón með, en
það felst aðallega í því að hafa uppi á
týndu fólki, sem áætla er að sé að
minnsta kosti 18.000 manns. Raun-
veruleg tala sé eflaust mun hærri en
taka muni langan tíma að fá heildar-
mynd af ástandinu. Evrópuráðið hef-
ur lagt til starfsfólk til að sinna þessu
erfiða upplýsingasöfnunarstarfi og
sendir það þær upplýsingar, sem það
aflar, beint til Evrópuráðsins.
Kalamanov segir Lára Margrét að
sé maður sem virðist hafa raunveru-
legan vilja til að ná árangri, en vanda-
málið sé að svo lengi sem ekki hefur
tekizt að byggja upp réttarkerfi á ný
á hinu stríðshijáða svæði verði þar
áfram lögleysuástand með tilheyr-
andi þjáningum íyrir óbreytta borg-
ara.
Krashennikov, sem stjórnvöld í
Moskvu skipuðu yfirmann borgara-
legrar stjómsýslu Tsjetsjníu, á við
ramman reip að draga þar sem her-
inn er sem ræður í raun öllu enn sem
komið er.
Herinn er með eftirlitsstöðvar á
fjölmörgum stöðum um alla Tsjetsj-
níu og segir Lára Margrét nefndar-
menn hafa heyrt af því að tekið væri
gjald af þeim sem reyndu að fai'a þar í
gegn, jafnvel allt upp í fimmtíu rúbl-
ur. Það væri gróf skerðing á ferða-
frelsi. „Ennfremur heyrist að þeir
sem fari um þessar eftirlitsstöðvar
séu stundum fangelsaðir og jafnvel
sögð dæmi um að ekki hefur heyrst af
sumum þeirra meir.“
Kerfísbundið ofbeldi
gegn konum
Lára Margrét sagði að óhæfuverk
og mannréttindabrot sem framin
hefðu verið af öllum stríðandi aðilum í
Tsjetsjníu hefðu viðgengizt allt of
lengi og sagði jafnframt að enn sem
komið væri hefði enginn tekið á sig
ábyrgð vegna þessa. Sagði hún að það
væri á ábyrgð Rússa, sem aðila að
Mannréttindasáttmála Evrópu, að
leita raunverulegra leiða til að koma á
stöðugleika og lögum.
Hvatti hún að lokum rússnesk
stjómvöld til að tryggja dreifingu
hjálpargagna, koma á lögum og reglu
og leita leiða til að koma til móts við
málefni kvenna, en konur í Tsjetsjníu
hefðu sætt kerfisbundnu oíbeldi.
„Konur í Tsjetsjníu klaga ekki nauðg-
un,“ segir Lára Margrét. Trúar-
brögðin sjá til þess.
Segir hún sér hafa verið tjáð að
þær konur sem orðið hefðu fyrir slíku
„leystu það á sinn hátt“. Þó er músl-
ímum líka innrætt að sjálfsvíg séu
ófyrirgefanleg synd.
Ræðu sinni á Evrópuráðsþinginu
að þessu sinni lauk Lára Margrét á að
hvetja til þess að rússnesk stjórnvöld
gerðu allt sem í þeirra valdi stæði til
að tryggja að komandi kynslóðir íbúa
Tsjetsjníu gætu axlað þá pólitísku
ábyrgð að sjá um stjóm eigin mála.
Rætt á ný í janúar
í samþykkt Evrópuráðsþingsins
um Tsjetsjniu-málin var - auk þess
sem að ofan var rakið - kveðið á um
að málefni Norður-Kákasushér-
aðanna yrðu aftur metin í janúar á
næsta ári og vonast þingið til að staða
mála í Tsjetsjníu verði þá á þann veg
að Rússar geti á ný notið fullrar aðild-
ar að Evrópuráðinu, en þátttökurétt-
indi þeirra vora skert er Tsjetsjníu-
málin vora síðast tekin fyrir á
Evrópuráðsþinginu snemma á þessu
ári, eftir að önnur sendinefndarferð
þess - sem Lára Margrét tók líka
þátt í - leiddi til harðrar gagnrýni á
stöðu mannréttindamála á svæðinu.
NÝJA HAGKERFIÐ
Rádstefna á vegum
fjármálaráduneytisins
1 3.nóvember 2000
kl. 13.00-17.00
í£ % • :
'
Ný iönbylting?
Helstu einkenni hins nýja hagkerfis eru m.a. ör tækniþróun, gróska í
nýjum atvinnugreinum, aukin framleiöni og mikill hagvöxtur.
Er ísland með?
Á ráðstefnunni verður leitað svara viö því í hve miklum mæli áhrif
hins nýja hagkerfis birtast hér á landi sem og annars staðar og hvernig
þessi áhrif koma fram í einstökum fyrirtækjum og þjóðarbúskapnum
í heild sinni.
Ávarp flytur:
Geir H. Haarde, fjármálaráöherra
Fyrirlesarar verða:
Dr. Martin N. Baily, formaður ráðgjafanefndar Bandaríkjaforseta i efnahagsmálum
Sigurður B. Stefánsson, framkvaemdastjóri viB
JÓn Sigurðsson, forstjóri Össurar hf.
Sigrfður Hrólfsdóttir, framkvæmdastjóri fjármálasviðs Eimskips
, :
zfmÁ
Nánari upplýsingar um ráðstefnuna er hægt aö nálgast á vefsíðu
fjármálaraðuneytisins www.stjr.is/fjr eftir 15. október nk.
Takid fró þennan dag