Morgunblaðið - 11.10.2000, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
MIÐVIKUDAGUR 11. OKTÓBER 2000 25
Tillögur um uppstokkun
á norrænu samstarfí
Ljósmynd/Francis Dean - Dean Pictures
Jón Sigurðsson, formaður nefndarinnar, kynnti skýrsluna ásamt Lykke Friis og Ole Norreback á blaðamanna-
fundi í Kaupmannahðfn í gær.
Róttækni hefur ekki
þótt einkenna norrænt
samstarf, en tillögur
nefndar undir forystu
Jóns Sigurðssonar
þykja engu að síður rót-
tækar, eins og Sigrún
Davíðsdóttir heyrði á
blaðamannafundi í
Kaupmannahöfn í gær.
ORÐIN „villt“ og „róttæk“ eru
ekki oft notuð í tengslum við nor-
ræna samvinnu. Þeim heyrðist þó
fleygt í gær er hugmyndir vitring-
anefndar undir forystu Jóns Sig-
urðssonar, bankastjóra Norræna
fjárfestingarbankans, voru kynntar
á blaðamannafundi í Kaupmanna-
höfn. í samtali við Morgunblaðið
sagði Jón að hugmyndirnar yrðu
vonandi til þess að efla umræðu
um norrænt samstarf, sem hefði
þann styrk að eiga sér djúpar ræt-
ur meðal almennings, en í því væru
þó ýmsir veikleikar eins og ósam-
ræmi milli samstarfs þingmanna
annars vegar og ráðherra hins veg-
ar.
I niðurstöðum sínum hverfur
nefndin frá fyrri skiptingu sam-
starfsins í menningarmál, Evrópu-
mál og málefni grannsvæðanna,
Eystrasalts og Rússland og tutt-
ugu ráðherranefnda, en stingur
þess í stað upp á níu málaflokkum,
sem myndi kjarnann bæði í sam:
starfi ráðherra og þingmanna. I
því geti svo grannsvæðin tekið þátt
eftir því sem þörf sé og Evrópu-
málin séu eðlileg þungamiðja, enda
engin eðlileg skil milli innanríkis-
og utanríkismála lengur. Forsend-
ur þess að ástæða sé til að stokka
upp í norrænu samstarfi séu
breyttar aðstæður, eins og hnatt-
væðing, upplýsingatækni og sam-
runi í Evrópu.
Það kom skýrt fram í kynningu
á tillögum nefndarinnar að tak-
markið er að styrkja norræn áhrif,
ekki síst á evrópskum og alþjóð-
legum vettvangi. Jón benti á að í
heimi hnattvæðingar væri mikil-
vægt að þau lönd, sem hefðu sama
gildismat, störfuðu saman, því ann-
ars heyrðist ekki rödd þeirra ef
um væri að ræða lítil lönd eins og
Norðurlöndin. Norrænt samstarf
ætti að styrkja þessa rödd.
Ósamræmi, sem er
reynt að laga
Því heyrist oft fleygt að norrænt
samstarf sé stirt og þungt í vöfum,
en á hinn bóginn tengjast því
fjölmargir aðilar aðrir en stjórn-
málamenn. Það er norrænt sam-
starf í íþróttum, vinabæjastarfi,
milli skóla og fjölmargt ungt fólk
fer á hverju ári á milli Norðurland-
anna, ýmist til náms eða vinnu.
Hinn pólitíski hluti samstarfsins
hefur hins vegar oft verið umræðu-
efni og þá hvort það samstarf sam-
svari ríkjandi aðstæðum.
Eftir ákafar umræður á norræn-
um vettvangi í byrjun síðasta ára-
tugar var ákveðið að samstarfið
yrði fellt í fai-veg þrískiptingar,
menningarmál, grannsvæðin og
Evrópumál. Eftir þessu hefur
Norðurlandaráð, sem tekur til hins
norræna þingmannasamstarfs,
starfað, en hins vegar hefur ráð-
herrasamstarfíð, sem er hinn póll-
inn í hinu pólitíska samstarfi, ekki
verið endurmótað á grundvelli áð-
urnefndrar þrískiptingar.
Jón bendir á að þarna á milli
hafí því skapast ákveðið ósam-
ræmi, sem nefndin hugaði að
hvernig mætti brúa. Önnur mikil-
væg forsenda tillagna nefndarinn-
ar er síðan að ekki sé lengur hægt
að tala um aðskilnað utanríkis- og
innanríkismála. Því sé það ekki í
samræmi við veruleikann að ein-
angra Evrópumál sem sérstakan
málaflokk, því Evrópumálin tengist
þvert á mótti inn á flest svið og því
eðlilegt að ræða þau í samhengi við
einstök mál.
Viðbrögð við
breyttum aðstæðum
í stað þess að koma með spár
um hvað muni gerast er í hug-
myndum nefndarinnar reynt að
gera grein fyrir þeim þáttum, sem
hafa áhrif á norrænt samstarf og
hvernig megi bregðast við þeim
áhrifum. Ahrifaþættirnir eru
hnattvæðing, tækniþróun, Evrópu-
samruni, öryggi, fólksflutningar,
menning og menntun, markaður-
inn, velferð, lýðræði og umhverfi.
Auk þess að benda á þessa
áhrifaþætti stingur nefndin upp á
því hvernig Norðurlöndin geti
brugðist við þeim, bæði á norræn-
um og alþjóðlegum vettvangi.
Þannig er bent á að þótt hnattvæð-
ingin sé um flest jákvæð fyrir
Norðurlöndin geti hún veikt mögu-
leika á því að hafa lýðræðisleg
áhrif. Mótleikur gegn því er ekki
minna heldur meira alþjóðasam-
starf þar sem Norðurlöndin geti
beitt sér í sameiningu á grundvelli
sameiginlegs gildismats og reynt
að bregðast sem fyrst við í stað
þess að bíða þess að komið sé að
ákvarðanatöku. Heima fyrir geti
löndin síðan beitt sér að hreyfan-
leika milli landa og styrkt tækni-
þróun.
Einmitt á sviði tækniþróunar og
upplýsingatækni standa Norður-
löndin sterkt og þar hafa löndin
því góðar forsendur til að beita
sér. Nefndin leggur því til að þau
beiti sér að tæknilegri samhæfíngu
yfir landamæri, styrki þróunar-
löndin á sviði upplýsingatækni og
beiti sér heima við að brautryðj-
endaverkefnum og auðveldi ráðn-
ingu erlendra aðila.
En það er ekki síst í tillögum á
sviði umhverfismála, sem nefndin
leggur áherslu á að ekki dugi að
horfa eingöngu til Norðurlandanna
í þrengsta skilningi. Mengun viður-
kennir engin landamæri og því
mikilvægt að líta á umhverfísmál í
víðu samhengi. Þar gætu Norður-
löndin til dæmis beitt sér fyrir
samstarfi um lífríki Norður-Atl-
antshafsins. Jón benti á að þótt
mikið væri af samningum og sam-
starfi á því svæði væri þörf á að
taka fyrir einstök verkefni og fá þá
til samstarfs öll lönd á svæðinu.
Þetta væri í raun ekki aðeins hags-
munamál vestur-norrænna þjóða
eins og Islendinga, Grænlendinga
og Færeyinga, heldur alls heims-
ins, þar sem þetta hafsvæði væri
svo stór hluti af lífríki jarðar.
Öll mál eiga sér Evrópuhlið
A sviði Evrópumála er áberandi
að þegar lönd Evrópusambandsins,
ESB, koma saman til að ræða ein-
stök mál eru fulltrúar þeirra landa,
sem eiga sömu hagsmuna að gæta,
oft búnir að ræða málin fyrirfram
og koma sér saman um afstöðu,
sem þá eitt landið kynnir, svo ekki
þurfi að segja sama hlutinn á
mörgum málum.
Þetta er þegar gert, en þegar
ESB mun ná til 25-30 landa verður
þetta forsenda virks samstarfs.
Það má því segja að nefndin leggi
til að norrænt samstarf verði lagað
að aðstæðum, sem þegar eru fyrir
hendi og sem stefna í átt sem gerir
aðlögun norræns samstarfs að
raunveruleika evrópskra og alþjóð-
legi-a stjórnmála enn brýnni.
Það vekur óneitanlega áleitnar
spurningar þegar rætt er um að
aðlaga norrænt samstarf raunveru-
leika samþættrar Evrópu með því
að málin verði rædd bæði af full-
trúum þeiwa Norðurlanda, sem
eiga aðild að ESB og hinna, sem
ekki eiga það. Jón hafnaði því að
horft væri fram hjá þessu. Hann
benti á að þar sem Evrópumálin
snertu bæði aðildarlöndin og EES-
löndin Island og Noreg, þar sem
tilskipanir ESB giltu oftast í EES-
löndunum líka væri það bæði ESB-
og EES-löndum i hag að ræða
Evrópumál og taka til þeirrar af-
stöðu meðan málin væru enn í
deiglunni í ESB.
Efni en ekki landamæri
eiga að stýra málameðferð
„Það eru efni, ekki landamæri,
sem eiga að stýi'a því hvernig tekið
er á málum,“ sagði Jón er hann
benti á að á tímum hnattvæðingar
væru það æ færri mál, sem ættu
sér landfræðileg mörk. Pólitískt
samstarf þyrfti þvi að taka mið af
þessum veruleika.
A undanförnum árum hefur nor-
rænt samstarf í vaxandi mæli
teygt sig til grannsvæðanna, þótt
hið hefðbundna samstarf sé eftir
sem áður miðað við Norðurlöndin.
í tillögum nefndarinnar er stigið
enn lengra í þessum efnum og lagt
til að fulltrúar grannsvæðanna
verði fullgildir þátttakendur á
þeim sviðum, sem að þeim snúa, til
dæmis umhverfismálum.
Nefndin álítur ekki að þar sé
verið að útvatna hið hefðbundna
norræna samstarf, heldur sé verið
að bregðast við þeirri einföldu
staðreynd að það eigi að vera efni
og ekki landamæri, sem stýri því
hverjir takist á við einstök mál.
Aðspurður hafnaði Jón því að það
væri mótsögn í því að allir væru
fullgildir aðilar að þeim málum, er
þá varðaði og svo þeim vilja að
halda norrænu samstarfi en breyta
því ekki bara í óskilgreint norður-
evrópskt samstarf.
Innihaldið meira virði
en ytra byrðið
Það virðist að ýmsu leyti erfitt
að sjá hvernig koma eigi núverandi
stofnunum í norrænu samstarfi
heim og saman við hugmyndir
nefndarinnar. Jón undirstrikaði að
vilji til samstarfs skipti meira mál-
ið en form þess.
Hinn lýðræðislegi þáttur í nor-
rænu samstarfi og rótfesta þess
meðal almennings gerir það á
margan hátt einstakt. Hins vegar
hefur ýmsum þótt að Norðurlanda-
ráð, samstarf norrænna þing-
manna, væri ekki nógu vel tengt
þjóðþingum landanna. Til að
sporna við þessu leggur nefndin til
að þingnefndir þjóðþinganna teng-
ist beint inn í samstarfið á vett-
vangi Norðurlandaráðs. Sú spurn-
ing vaknaði í gær hvort
Norðurlandaráð væri í raun ekki
óþarft með þessum tillögum, en því
hafnaði Jón.
Þessi hugmynd er athyglisverð í
ljósi þess að töluvert hefur verið
rætt um það í ESB-löndunum
hvernig styrkja megi samband
þjóðþinganna og Evrópuþingsins. í
því sambandi hafa komið fram
svipaðar hugmyndir um að tengja
betur saman nefndarstarf þjóð-
þinganna og Evrópuþingsins,
hugsanlega með annarri deild þess.
Enginn vafi er á að tillögurnar
verða ákaft ræddar á komandi
þingi Norðurlandaráðs í Reykjavík
í byrjun nóvember. En þar sem
þær fela í sér þá sýn að Evrópu-
og alþjóðamál fléttist inn í flest
mál hafa þær óhjákvæmilega einn-
ig áhrif á almennar stjórnmálaum-
ræður og tengsl Norðurlandanna
við umheiminn. í viðtali við Morg-
unblaðið sagði Jón athyglisvert
væri að sjá þann áhuga, sem væri
á íslandi á Evrópusamstarfinu.
„Það er líka skylda stjórnmála-
manna að taka mark á hversu
áhugasamir íslendingar eru um
Evrópusamstarfið og daufheyrast
ekki við því,“ sagði Jón og benti á
að Norðurlandasamstarfið væri
hluti af þessum áhuga og væri í
raun brú yfir í Evrópusamstarfið.
Maestro
ÞITT FE
HVAR SEM
ÞÚ ERT