Morgunblaðið - 21.10.2000, Qupperneq 68

MORGUNBLAÐIÐ
68 LAUGARDAGUR 21. OKTÓBER 2000
^ UMRÆÐAN
GREINARGERÐ
'
t
1
1
!
í
i
f
t
i
i
t
(
'
1
í
}
Þjdðfélagið
hefur breyst
er heimilisfræði ekki
lengur skyldufag í 9.
og 10. bekk, einungis
valgrein og er það
miður þegar þróunin í
þjóðfélaginu er skoð-
uð. Til viðbótar hefur
kennslumagn á ungl-
ingastiginu víða verið
skert úr 3-4 kennslu-
stundum niður í tvær
sem er afar slæmt.
Það er erfitt fyrir
heimilisfræðikennara
að miðla faginu á
svona takmörkuðum
tímafjölda, kennslan
missir marks. Það er
sárt frá því að segja
en námsefnisgerð í heimilisfræði
hefur oft setið á hakanum hin síðari
Leiðbeiningastöð
heimilanna er alhliða
neytendafræðsla sem
hóf starfsemi sína árið
1963. Kvenfélaga-
samband íslands, sem
eru ein stærstu lands-
samtök kvenna á Is-
landi, hefur stýrt þess-
ari starfsemi. Eitt af
markmiðum Kvenfé-
■Mgasambandsins er að
standa vörð um hag ís-
lenkra heimila, vinna
að neytendamálum
ásamt því að vinna að
útgáfu fræðslurita.
A Leiðbeingastöð-
inni eru veittar upp-
lýsingar um allt mögulegt sem
tengist því að halda heimili. Það
þarf að elda og baka ásamt því að
hugsa um næringargildið. Hvað er
hægt að gera ef eitthvað fer úr-
skeiðis? Húsið þarf að vera hreint
og fínt, þvottinn þarf að meðhöndla
rétt og hvað er til ráða þegar blett-
irnir herja á. Hvað þarf síðan að
hafa í huga þegar heimilistækin eru
*d£in og keypt?
Þjóðfélagið hefur breyst, hraðinn
er mikill og neytendur óska eftir
upplýsingum strax. Breyttar
áherslur fylgja nýjum tímum. Við
höfum fundið fyrir aukinni þörf í
þjóðfélaginu á ýmsu fræðsluefni
fyrir neytendur varðandi heimilis-
hald og heilbrigðara lífemi. Því
miður hefur dregið úr heimilis-
fræðikennslu í grunnskólum lands-
ins, nemendur fá ekki í öllum tilvik-
um nauðsynlegan grunn varðandi
störf innan veggja heimilisins sem
undirstöðuatriði í næringar-
fræði. Við þurfum ekki annað en að
líta í kringum okkur, fæðusamsetn-
ingin er ekki alltaf til fyrirmyndar,
fituinnihald er stundum of hátt og
skortur er á nauðsynlegum næring-
arefnum, þetta leiðir til þess að
margir eru of feitir en samt van-
nærðir. Það þarf að leggja meiri
áherslu á mikilvægi þess að borða
holla fæðu. Neysla ávaxta og græn-
metis er allt of lítil. Hvernig væri
að hafa ávaxtadag í staðinn fyrir
nammidag? Hvað er gimilegra en
litskrúðugt ávaxtasalat með vín-
berjum, mandarínum, pemm og
kíví? Samkvæmt nýrri aðalnámskrá
ár.
I ljósi fyrmefndra atriða er eitt
Neytendur
Markmiðið, segir
Hjördis Edda
Broddadóttir,
er að upplýsa
fjöldann.
af markmiðum Leiðbeiningastöðvar
heimilanna að auka útgáfu á
fræðsluefni sem annaðhvort er í
formi veggspjalda sem hægt að
hengja upp eða í formi bæklinga
þar sem hægt er að lesa sér til um
ákveðin efni.
Nýjasta framlagið er veggspjald
í tengslum við átak Kvenfélagasam-
bands íslands til þess að auka
vatnsdrykkju íslendinga. Slagorðið
er; VATN er besti svaladrykkur-
inn. Sérstaklega er verið að hvetja
forráðamenn allra skóla til þess að
vinna ötullega að þessu ásamt öðr-
um vinnustöðum á landinu. Markm-
iðið er að sjá veggspjaldið sem víð-
ast. Veggspjaldið fæst hjá
Leiðbeiningastöðinni.
Annað nýjasta framlag Leiðbein-
ingastöðvarinnar er þvottaspjald;
Þvottaleiðbeiningar. Fyrirspurnum
hefur fjölgað varðandi meðferð á
þvotti, fólk lendir í því að ein flík
lætur lit, aðra má ekki þvo og jafn-
vel er það orðið svo að sumt má
ekki setja í hreinsun. Neytendur
þurfa að kynna sér efnið í flíkinni
áður en keypt er og þá er nauðsyn-
legt að þekkja þvottatáknin. Hvað
má og hvað ekki? Leiðbeiningastöð-
in hefur haft gott samstarf við
heimilistækjaverslanir og eru
margar þeirra sem láta þvotta-
spjaldið fylgja með hverri keyptri
þvottavél. Neytandinn fær gagnleg-
ar upplýsingar í kaupbæti og og
verður ánægðari fyrir vikið. Þvotta-
spjaldið er jafnframt gott innlegg í
heimilisfræðikennslu og sama má
segja um blettabæklinginn sem
einnig fæst hjá Leiðbeiningastöð-
inni. Ónnur fræðslurit eru frysting
matvæla og geymsluþol, gerbakst-
ur og jafnframt tímaritið Húsfreyj-
an sem gefið er út á sama stað.
Starfsemi Leiðbeiningastöðvar-
innar er lífleg. Neytendur spyrja
spuminga og bíða svara. Til þess að
koma til móts við neytendur á sem
bestan hátt er nauðsynlegt fyrir
starfsmenn Leiðbeiningastöðvar-
innar að stunda vinnu sína af kappi.
Þeirra hlutverk er meðal annars að
fylgjast með því nýjasta er snertir
manneldi, heimilisfræði, neytenda-
fræði og annað varðandi heimilis-
hald og reynt er eftir fremsta
megni að taka inn ný gögn. Það
þarf að fylgjast með og fara í gegn-
um gæðakannanir á heimilistækj-
um en þar er stuðst við upplýsingar
í neytendablöðum frá ýmsum lönd-
um. Neytendablöðin koma frá
Þýskalandi, Bretlandi, Danmörku,
Noregi og Svíþjóð. Hér má til
dæmis nefna Test frá Þýskalandi,
Which frá Bretlandi og Tænk frá
Danmörku.
Markmiðið er að upplýsa fjöld-
ann, sem flesta neytendur í land-
inu. Aukin tengsl við atvinnulífið,
skólana, fjölmiðla sem og ljósmiðla
er afar mikilvægt. Það er mikill
styrkur fyrir Leiðbeiningastöðina
að njóta liðskrafta frá fyrrnefndum
aðilum, upplýsingaflæðið verður
öflugra og um leið gagnlegra eins
og þegar hefur verið komið inn á. Á
móti fáum við neytendur sem eru
vel upplýstir og ánægðir. Það er
öllum velkomið að koma, fá upp-
lýsingar og geta þá um leið fengið
afrit af tilskildum upplýsingum eða
keypt þær í formi fræðslurita.
Næst þegar eitthvað kemur upp á
getur neytandinn bjargað sér sjálf-
ur með því að lesa sér til, sparar
bæði tíma og peninga.
Höfundur er framkvæmdasijóri
Leiðbeiningastöðvar heimilanna.
Sitjum ekki eftir!
FYRIR nokkru gerði
ég ólaunuð störf tón-
listarskólakennara að
umfjöllunarefni. Það er
ekki einungis tónlistar-
flutningur þeirra eða
æfingatími sem ætlast
er til að sé ókeypis.
Tónlistarskólakennar-
ar greiða með sér í
vinnu. Þeir koma með
dýr hljóðfæri sín til
-*tenu án þess að fá
nokkuð greitt fyrir þá
notkun. Þeir koma með
ýmis kennslugögn til
vinnu, nótur, bækur,
geisladiska og fleira, án
þess að nokkuð sé fyrir
það greitt. Aðstaða þeirra er í flest-
um skólum þröng og margir kennar-
ar um sömu kennslustofu svo ekki er
hægt að nýta göt í stundaskrá til eins
né neins. Lítið er um að önnur vinnu-
aðstaða sé í skólunum. Það er við-
burður ef kennarar hafa aðgang að
tölvu innan skóla, hvað þá heldur
f^tengingu. Þetta þýðir að mikil
vinna fer fram á heimili tónlistar-
skólakennarans og ekki fá þeir greitt
fyrir vinnuaðstöðu tónlistarskólanna
inni á heimili sínu. Hljóðeinangrun
er víðast hvar ófullnægjandi, sem
leiðir til gífurlegs álags þegar allt er
á fullu, lúðrarsveitaræfing og tíu
kepnarar að reyna að kenna í einu.
í&hnarastofur eru oft og tíðum
þröngar kompur og
hvergi er gert ráð fyrir
hvfldaraðstöðu fyrir
kennara.
Ofaná þetta bætist
erfiður og slitróttur
vinnutími, frá ellefu
langt fram á kvöld, og á
laugardögum, þar sem
ekki er hægt að fá nem-
endur á venjulegum
skólatíma vegna ein-
setningar grunnskól-
anna. Auk þess er
kennsluskylda tónlist-
arskólakennara langt
umfram það sem gerist
hjá grunnskóla- og
framhaldsskólakenn-
urum, sérstaklega ef tekið er mið af
kennsluafslætti tengdum aldri. Og
tónlistarskólakennarar fá greiddar
130.000 krónur í heildarlaun á mán-
uði, yfirvinna þar með talin.
Þórólfur Þórlindsson prófessor
lýsti yfir áhyggjum sínum nú á dög-
unum hversu illa væri búið m.a. að
listmenntun í landinu og hversu lítils
metin áhrif skapandi náms væru í
menntakerfinu. Ef við ætlum ekki að
verða eftirbátar þjóðanna í kringum
okkur og samkeppnisaðila í framtíð-
inni ætti samfélagið að gera þá kröfu
að gaumur sé gefinn orðum Þórólfs.
Þeir sem nú standa frammi fyrir því
að semja um kjör tónlistarskóla-
kennara mættu hafa í huga ályktun
Tónlistarkennarar
Aðstöðukostur
tónlistarkennara í
flestum skólum er
þröngur, segir Sigriður
Jónsdóttir, og margir
kennarar um sömu
kennslustofu.
þings tónlistarskólakennara á Vest-
urlandi sem haldið var í september
sl.
„Tónlistarskólakennarar á Vest-
urlandi minna á gildi tónlistarmennt-
unar og ótvíræð jákvæð áhrif hennar
á þroska einstaklingsins. Álag og
óánægja kennara í starfi kemur nið-
ur á gæðum kennslu og uppbyggingu
skólastarfs. Bætt kjör tónlistar-
skólakennara snerta því beint hags-
muni nemenda tónlistarskólanna.
Beri samfélagið hag bamanna fyrir
bijósti er fjárfestingin í þeirra þágu
og framtíð. Betri byggðastefna
þarfnast sterkra, hæfra og skapandi
einstaklinga."
Höfundur er tónlistarskdlakennari
og situr í stjóm Félags tónlistar-
skólakennara.
Sigríður
Jónsdóttir
Um dauð-
daga lista-
manns
FIMM eftirlifandi og nánustu ætt-
ingjar listamannsins Birgis Engil-
berts hafa óskað eftir birtingu á eft-
irfarandi greinargerð vegna ákvæða
í erfðalögum, sem kveða svo á, að
höfundarréttur af verkum hans, mál-
verk, innbú og húseign gangi til rík-
isins þar sem hann skildi ekki eftir
sig erfðaskrá eða óyggjandi yfirlýs-
ingu um vilja sinn um ráðstöfun
verka og eigna.
„Hvenær deyr maður og hvenær
deyr maður ekki? Gerist það við hinn
líkamlega dauða þegar búið er að
grafa jarðneskar leifar hans? Eða
hafa eftirmæli minningargreinanna
að geyma einhvem sannleik? Eiga
ekki að gilda hin frægu orð sem þar
sjást oftsinnis: „En orðstírr deyr
aldregi..." Eða hin fallega hugsun
sem Hannes Pétursson birtir í ljóði
sínu, Þú gekkst mér við hlið:
Sá er eftir lifir deyr þeim sem deyr en hinn
dáni lifir í hjarta og minni manna er hans
sakna.
Þeir eru himnamir honum yfir.
Þann 12. apríl á sl. ári var málar-
inn og rithöfundurinn Sigurjón Birg-
ir Engilberts færður til moldar eftir
skyndilegt og ótímabært andlát.
Birgir Engilberts var listamaður
sem hafði unnið lengi og ötullega að
list sinni, bæði í málverki og ritlist,
en á algerlega hljóðlátan hátt. Hann
var um langt árabil leikmyndahönn-
uður og leiktjaldamálari í Þjóðleik-
húsinu. Og hann tengdist því húsi
enn frekar því þar var sett á svið
fyrsta leikverk hans og einnig það
síðasta af leikritum sem athygli
vöktu. En heilsuleysi hans og fælni
við fjölmiðla átti sína sök á því að
nafn hans og verk vom ekki kunnari
en raun ber vitni. Raunar er sérhver
tími ótrúlega glámskyggn á lista-
menn sína. Lífi sínu lifði Birgir í af-
neitun á venjubundnum gildum,
hann bar ekki gæfu til að eignast
maka eða böm, en bjó alla tíð í húsi
foreldra sinna og föðurforeldra. Þau
reistu húsið í byrjun aldarinnar og
ólu þar upp syni sína, þar á meðal
Jón Engilberts listmálara. Og í
þessu húsi lifðu þau gömul og dóu í
skjóli annars sonar síns, Gríms Eng-
ilberts, ritstjóra Æskunnar, og konu
hans, Laufeyjar Magnúsdóttur, en
þau vom foreldrar Birgis. Ekkert lif-
ir þennan listamann nú nema iðja
hans í málverki og ritlist.
Réttleysi ættingja
En ekki er öll sagan sögð. Eftir-
lifandi nánustu ættingjar hans sem
gjarnan vildu sýna nafni hans sóma
komust að raun um að þeir vom rétt-
lausir vegna laga sem kveða á um að
systkinaböm erfa ekki hvert annað,
nema viðkomandi geri erfðaskrá eða
skilji eftir sig óyggjandi yfirlýsingu
um vilja sinn í þeim efnum. Það virt-
ist hinn látni ekki hafa gert og því
gengu eftirlátnar eigur hans til ríkis-
ins. Ríkið hirðir höfundarrétt af
verkum hans, öll málverk, innbú og
húseign. Ríkið má senda myndverk
hans á tvist og bast með því að selja
hugsanlegum listaverkasölum sem
nenna að kaupa þau, eða fleygja
þeim að öðrum kosti á haugana, enda
nafnlaus listamaður sem í hlut á.
Og nú hófst undarlegur kapítuli í
þessu máli. Viðmót og framkoma
fulltrúa ríkisvaldsins var með þeim
hætti að eftirlifandi ættingjar vissu
varla hvort þeir hefðu rétt til að
eignast persónulega muni í dánarbúi
náfrænku og -frænda síns. Muni sem
voru nánast verðlausir, en höfðu
ómetanlegt tilfinninga- og minninga-
gildi fyrir þá. Hvað þá að þeir hefðu
nokkuð yfir húsinu að segja, þar sem
þeir allir dvöldu oft og lengi, sumir
hjá móður- eða föðursystur sinni,
aðrir hjá föðurbróður sínum, afa og
ömmu. Og þó eru þær minningar og
samskipti öll órjúfanlegur hluti af
uppvexti þeirra og æsku, allt fram á
fullorðinsár. Að vísu munu nánustu
ættingjar hafa forgangsrétt til að
kaupa muni út úr dánarbúinu, en því
var ekki haldið á lofti. Skiptastjórinn
var að sönnu sléttmáll og jákvæður í
gegnum síma, en í raun var stuggað
við ættingjum hins látna á undarleg-
an og óviðkunnanlega hátt. Taka má
fram að vegna skyndilegs andláts
þessa náfrænda okkar voru allir við-
komandi þessu máli í sárum og al-
gjörlega óviðbúnir því virðingarleysi
gagnvart hinum látna og ættingjum
hans sem sýnt var. Reynt var með
drumbshætti og ankannalegri and-
stöðu að meina ættingjunum að eign-
ast gripi úr búinu, eða a.m.k. gera
þeim svo erfitt fyrir sem mögulegt
var, jafnvel þótt þeir greiddu fyrir þá
upphæð sem ríkisvaldinu þóknaðist
að meta þá á.
Einn ákveðinn dag síðsumars hitt-
ist hópur ættingja og vina í garðin-
um, úti fyrir húsinu á Njólsgötu 42.
Ekki aðeins til að eignast gripi úr
dánarbúinu eða til að leysa út mynd-
verk hins látna, heldur til að kveðja
með táknrænum hætti fjölskyldu
sem hafði búið þar langan aldur og
var þeim kær. Húsið var ekki aðeins
hús, heldur lifandi vistarvera þess-
ara frændmenna: musteri sem varð-
veitti minningu þeirra, anda þeirra.
Það hafði verið settur vörður um
húsið. Hópnum var hleypt inn tveim-
ur og tveimur í senn undir eftirliti til
að ekki yrði hróflað við neinu. Ungl-
ingsstúlka í hópnum var nánast rek-
in út vegna þess að hún tók upp gam-
alt barnablað Æskunnar til að skoða
það. Allir hlutir voru nákvæmlega
verðmerktir og uppskrifaðir. Þegar
einum úr hópnum blöskraði stífnin
sem ríkti þarna sló í brýnu á milli
hans og eftirlitsmannsins á staðnum.
Það var furðuleg tilfinning og fárán-
leg að ganga um þessi gamalkunnu
gólf náfrænda sinna og spyija hvað
hitt og þetta „kostaði“. Engu var lík-
ara en maður væri staddur í rangöl-
um absúrd skáldsögu eftur Birgi
Engilberts sjálfan. Eða í ræningja-
bæli ritningarinnar.
Að lokum var í þessu máli sæst á
kaup ættingja á fáeinum munum,
auk þess sem myndverk hins látna
voru öll keypt út úr dánarbúinu. Far-
ið var fram á að þau yrðu aðskilin frá
dánarbúinu í ljósi þess að um væri að
ræða listræn menningarverðmæti,
en það tókst ekki. Lofað var að Ijós-
myndir o.fl. persónuleg gögn yrðu
afhent ættingjum, þar með talin
handrit, sem áttu að fara á handrita-
deild Landsbókasafns, enda hafði
verið skrifað bréf til sýslumannsins í
Reykjavík þar sem farið var fram á
m.a. að handrit úr dánarbúi Birgis
yrðu afhent til vörslu á handritadeild
Landsbókasafns.
Þegar hér var komið sögu var und-
irrituðum orðið það ljóst að eitthvað
er athugavert við erfðalög þessa
lands eða að minnsta kosti fram-
kvæmd þeirra. í fyrsta lagi virtist
enginn vita um það að erfðaréttur
stöðvast við móður- og föðursystkini,
ef hinn látni á hvorki afkomanda né
systkini, eða systkinabörn. í þessu
tilviki var engum þessara til að
dreifa.
I öðru lagi kemur öllum meira en
lítið á óvart að svona skuli þessu vera
háttað. Allir vita að með systkina-
börnum eru oft á tíðum mikil tengsl,
enda tíðkast hér í landi talsvert sterk
fjölskyldubönd. Erfðalögin opinbera
því að þessu leyti mikla veilu. Þau
stríða gegn mannréttindum, bæði
hins látna og nákomnustu ættingja
hans. Og, eins og kom í ljós, opinbera
þau virðingarleysi ríldsins gagnvart