Morgunblaðið - 19.12.2000, Page 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 19. DESEMBER 2000
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Colin Powell tekur næst við embætti utanríkisráðherra Bandaríkjanna
„ Stríð ætti
að vera
síðasta
úrræðið“
Colin Powell, sem hefur verið tilnefndur
næsti utanríkisráðherra Bandaríkjanna,
hefur mikla þekkingu á bandarískum
stjórnmálum og getið sér orð fyrir að vera
tregur til að beita hervaldi.
The Washington Post.
EGAR Colin L. Powell
barðist í Víetnam fyrir
rúmum 30 árum hjálpaði
hann særðum hermanni
sem hafði stigið á jarðsprengju.
„Þetta var bara krakki," sagði
Powell síðar og bætti við að á and-
liti hermannsins hefði vottað fyrir
undrun og ótta. Hermaðurinn dó í
fangi Powells sem hefur æ síðan
Ieitað svara við þeirri spurningu
hvers vegna bandarískir hermenn
voru sendir til Víetnams.
Þessi reynsla hafði djúpstæð
áhrif á Powell sem varð seinna for-
seti bandaríska herráðsins. „Stríð
ætti að vera síðasta úrræði stjórn-
málamanna," segir hann í endur-
minningum sínum, „My American
Journey", frá 1996.
Að sögn náinna vina Powells er
þessi niðurstaða ein af ástæðum
þess að hann féllst á tilboð George
W. Bush, verðandi forseta Banda-
ríkjanna, um að taka við embætti
utanríkisráðherra. Ef beiting her-
valds á að vera síðasta úrræði
bandarískra ráðamanna ríður mik-
ið á því að utanríkisráðherrann og
embættismenn hans sýni ráðsnilld
til að koma í veg fyrir að beita
þurfi þessu neyðarúrræði.
Fyrsti blökkumaðurinn
í embætti utanríkisherra
Powell er fyrsti blökkumaðurinn
sem tilnefndur er í embætti utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna og til-
nefningin er mikilvægur liður í
þeirri viðleitni Bush að höfða til
blökkumanna sem kusu langflestir
A1 Gore varaforseta í
kosningunúm. Powell
nýtur mikillar virðingar
í Bandaríkjunum og er
ef til viil vinsælli en
Bush sjálfur. Líklegt er
hins vegar að tilnefningin endur-
veki deiluna um hvenær og hvernig
Bandaríkin eigi að beita hervaldi.
Þeir sem þekkja Powell vel eru
ekki hissa á velgengni hans. „Hann
myndi ná langt ef hann væri
grænn,“ sagði gamall samstarfs-
maður Poweils í hemum þegar
hann var spurður hvort það myndi
há honum sem stjórnmálamanni að
vera blökkumaður. Eliot Cohen,
prófessor við John Hopkins-há-
skóla, sem hefur stundum gagn-
rýnt Powell, hefur lýst honum sem
„snjallasta hershöfðingja Banda-
ríkjanna í stjórnmálum frá Dwight
D. Eisenhower".
Lagðist gegn íhlutun
á Balkanskaga
Efasemdir hafa þó komið fram
um skoðanir Powells á hlutverki
Bandaríkjanna sem stórveldis,
tregðu hans til að beita eða hóta
hervaldi og fyrirlitningu hans á
þeim „djúpvitru hugsuðum" sem
hann telur að hafi leitt Bandaríkja-
menn á villigötur í Víetnamstríðinu
og kunni að gera aftur.
Þegar Powell var forseti banda-
ríska herráðsins í forsetatíð Ge-
orge Bush og síðar Bills Clintons
dró hann í efa að það væri réttlæt-
anlegt að stofna lífi bandarískra
hermanna í hættu til að frelsa
Kúveit. Hann var einnig andvígur
því að Saddam Hussein yrði steypt
af stóli og lagðist gegn íhlutun
Bandaríkjahers á Balkanskaga,
meðal annars því að bandarískar
flugvélar yrðu notaðar til að varpa
niður matvælum til múslima sem
voru innlyksa í Srebrenica í Bosn-
íu. Vegna reynslu sinnar í Víetnam
er hann andvígur „hernaði sem
einkennist af háifvelgju og illa
grunduðum markmiðum“. Hann
segir að þegar Bandaríkjamenn
heyi stríð þurfi markmiðin að vera
skýr og tryggja verði að fullnaðar-
sigur vinnist.
„Óverjandi viðhorf“
Margir hafa efasemdir um þetta
viðhorf og telja ólíklegt að Powell
beiti sér fyrir fjölþjóðlegum hern-
aðaraðgerðum líkt og í stríðinu
gegn írak eða til að koma á friði í
löndum þriðja heimsins. „Hvað
ætla þeir að gera ef átök blossa
upp í löndum eins og Sierra
Leone? Vona að þau líði hjá?“
spurði Dennis Jett, fyrr-
verandi sendiherra
Bandaríkjanna í Mósam-
bík og Perú.
Embættismaður í
bandaríska utanríkis-
ráðuneytinu, sem hefur farið með
máiefni Evrópu, segir að viðhorf
Powells sé „óverjandi" og „hættu-
legt“ þar sem það feli í sér að
„Bandaríkin víki sér undan ábyrgð
sem eina stórveldi heims og afls
sem getur stuðlað að stöðugleika í
heiminum". „Ef til vill breytast
viðhorf hans í embætti utanrík-
isráðherra," bætti hann þó við.
Með tnikla pólitíska reynslu
Talið er að tiltölulega auðvelt
verði fyrir Powell að breytast úr
hermanni í ríkiserindreka. Hann er
gæddur miklum persónutöfrum og
forystuhæfileikum og hefur tals-
verða þekkingu á bandarískum
stjórnmálum. Hann starfaði sem
fræðimaður í Hvíta húsinu árið
1972 og stundaði þá rannsóknir á
Bush vill höfða
til blökku-
manna
Reuters
George W. Bush, verðandi forseti Bandaríkjanna (fyrir miðju), ásamt Dick Cheney, verðandi varaforseta (t.v.),
og Colin Powell, fyrrverandi forseta herráðsins.
stjórnkerfinu. Hann starfaði í fjög-
ur ár í varnarmálaráðuneytinu í
forsetatíð Jimmys Carters og eitt
ár í orkumálaráðuneytinu. Árið
1983 varð hann hermálaráðgjafi
Caspars W. Weinbergers, þáver-
andi varnarmálaráðherra. Hann
var aðstoðarþjóðaröryggisráðgjafi
Ronalds Reagans 1986 og skipaður
yfirmaður Þjóðaröryggisráðs
Bandaríkjanna ári síðar, auk þess
sem hann var forseti bandaríska
herráðsins. Powell starfaði í Wash-
ington með stuttum hléum frá 1969
þar til hann fór á eftirlaun 1993.
Síðustu árin hefur Powell starf-
að fyrir bandarísk samtök sem
vinna með fyrirtækjum og góð-
gerðarstofnunum í þágu fátækra
barna.
Kominn af innflytjend-
um í New York
Powell fæddist 5. apríl 1937 í
Harlem í New York-borg og ólst
upp í Suður-Bronx. Foreldrar hans
voru innflytjendur frá Jamaíka.
Faðir hans var garðyrkjumaður og
stundaði ýmis störf í New York og
móðir hans var saumakona.
Powell nam jarðfræði við City
University of New York og gekk í
herinn árið 1958 eftir að hafa lokið
námi í herforingjaskóla varaliðsins.
Fjórum árum síðar var hann send-
ur til Víetnams. Eftir að hann kom
aftur til Bandaríkjanna sendi her-
inn hann í George Washington
University til að nema rekstrar-
hagfræði árið 1969.
Deildi við Cheney og Clinton
Powell var skipaður forseti her-
ráðsins 1989 og gegndi veigamiklu
hlutverki í Persaflóastríðinu. Hann
deildi þá nokkrum sinnum við Dick
Cheney, þáverandi vamarmálaráð-
herra og verðandi varaforseta, en
hefur gert lítið úr þeim ágreiningi.
„Það kemur alltaf upp spenna og
skoðanamunur þegar stríð er háð,“
sagði Powell í viðtali fyrir nokkr-
um mánuðum.
Sérfræðingar í afvopnunarmál-
um segja að Powell hafi einnig átt
stóran þátt í kjarnorkuafvopnun
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna
árið 1991. Sú reynsla gæti komið
honum vel í væntanlegum viðræð-
um við Rússa um kjarnavopn og
umdeild áform Bandaríkjamanna
um eldflaugavarnir.
Fyrrverandi embættismaður í
bandaríska utanríkisráðuneytinu
segir að Powell hafi verið óvenju
valdamikill sem forseti herráðsins
eftir að Bill Clinton tók við forseta-
embættinu. Hann telur megin-
ástæðuna þá að Powell „var stríðs-
hetja en forsetinn hafði vikið sér
undan því að gegna herþjónustu".
Clinton hafði lofað að afnema
bann við þvi að hommar fengju að
gegna herþjónustu. Powell var hins
vegar andvígur því að banninu yrði
aflétt og skýrði forsetanum frá
þeirri afstöðu sinni. Clinton féllst
að lokum á þá málamiðlun að her-
menn yrðu ekki spurðir hvort þeir
væru hommar og þeir þyrftu því
ekki að skýra frá kynhneigð sinni.
Powell skrifaði síðar að hann hafi
lagt þessa málamiðlun til strax í
upphafi.
Andvígur aðgerð-
unum í Sómalíu
Powell tók einnig þátt í hern-
aðaríhlutun Bandaríkjamanna í
Sómalíu sem var hafin af mann-
úðarástæðum í forsetatíð Bush
eldri. Sumarið eftir að Clinton tók
við embættinu var hermönnunum í
Sómalíu fækkað smám saman.
Þegar um 24 pakistanskir hermenn
voru drepnir skoruðu Sameinuðu
þjóðirnar á Bandaríkjaher að elta
uppi sómalska stríðsherrann
Mohamed Farah Aideed. Yfirmað-
ur friðargæsluliðs Sameinuðu þjóð-
anna, Bandarílqamaður, óskaði eft-
ir því að bandarískar
þyrlur og árásarflugvél-
ar yrðu sendar til Sóm-
alíu og varnarmálaráðu-
neytið í Washington
samþykkti það.
Powell var í fyrstu andvígur því
að bandarískar sérsveitir yrðu
sendar til að halda stríðandi fylk-
ingum í Sómalíu í skefjum en lét að
lokum undan. Hann dró sig síðan í
hlé sem forseti herráðsins nokkr-
um dögum áður en átján banda-
rískir hermenn biðu bana og 75
særðust í árás úr launsátri.
Powell kvaðst síðar sjá eftir því
að hafa stutt aðgerðir sérsveitanna
í Sómalíu og rakti klúðrið til
óraunhæfrar tilraunar til að sætta
stríðandi ættbálka með hervaldi.
Bush tók undir þetta í kosninga-
baráttunni þótt faðir hans hefði
hafið íhlutunina.
Bush tók nokkra áhættu með því
að tilnefna Powell sem utanríkis-
ráðherra. Powell er vinsælasti
hershöfðingi Bandaríkjanna frá
Eisenhower og hefur lengi verið
álitinn tilvalið forsetaefni. Hann er
svo þekktur og vinsæll að hugs-
anlegt er að hann skyggi á forset-
ann.
Powell þarf einnig að vera á
varðbergi. Hann gæti sætt gagn-
rýni repúblikana, sem vilja að
Bandaríkin taki upp einangrunar-
stefnu, og þeirra sem eru hlynntir
því að Bandaríkin beiti hervaldi
þegar þörf krefur til að koma á
friði.
Hlynntur jákvæðri
mismunun
Powell var hlynntur samningn-
um um allsherjarbann við kjarn-
orkusprengingum í tilraunaskyni
fyrir nokkrum árum, en Bush og
repúblikanar í öldungadeildinni
voru andvígir honum. Það skýrir ef
til vill hvers vegna Powell hafnaði
beiðni stuðningsmanna samnings-
ins um að beita sér fyrir því að
hann yrði staðfestur á þinginu.
Öðrum repúblikönum er í nöp
við Powell vegna þess að hann er
hlynntur jákvæðri mismunun til að
bæta hag minnihlutahópa og and-
vígur banni við fóstureyðingum.
Hann hefur gagnrýnt stefnu Repú-
blikanaflokksins í þessum málum.
Bush notaði oft orðið „útlaga-
ríki“ þegar hann talaði um Norður-
Kóreu, Iran og írak í kosningabar-
áttunni. „Ég hef ógeð á hugtakinu
útlagaríki,“ sagði hins
vegar Powell í viðtali
fyrir kosningarnar. „Ég
skil ekki hvað vinnst
með því að setja mörg
ólík lönd í einn pott og
kalla þau útlagaríki. Þau eru öll
svo gjörólík."
Powell verður í þjónustu forseta
sem vék sér undan því að gegna
herþjónustu í Víetnam með því að
ganga í þjóðvarðliðið í Texas. í
endurminningum sínum fer Powell
hörðum orðum um stjórnmálaleið-
toga sem véku sér undan því að
berjast í Víetnam og lýsir því sem
svörtum bletti á lýðræðinu. „Mér
gremst að svo mörgum sonum
voldugra og áhrifamikilla manna
tókst að þröngva sér í sveitir vara-
liðsins og þjóðvarðliðsins," skrifaði
hann. „Af öllum sorgarsögum Víet-
namstríðsins tel ég þessa grófu
stéttamismunun skaða mest þá
hugsjón að allir Bandaríkjamenn
séu fæddir jafnir og hafi sömu
skyldur við land sitt.“
Gæti sætt
gagnrýni ein-
angrunarsinna