Morgunblaðið - 19.12.2000, Qupperneq 70

’O ÞRIÐJUDAGUR 19. DESEMBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
„Blessuð veri hún
• ''
Búkolla og hún
Búkolla mín ... “
NÝLEGA heimilaði
landbúnaðarráðherra
innflutning á fósturvís-
um úr norskum kúm í
tilraunaskyni í krafti
«l»eirihlutaákvörðunar
á Alþingi. Þegar skyld
mál - innflutningur á
dýrum - voru til um-
fjöllunar á Alþingi ný-
lega minnti undirrituð
á ábendingar um smit-
hættu sem komið hafa
fram frá sérfróðum
mönnum, bæði vegna
reksturs einangrunar-
stöðva og eins vegna
innflutnings. I því
sambandi var ráðherra
spurður hvort til greina kæmi að
gera væntanlega tilraun með inn-
flutning á fósturvísum úr norskum
kúm til kynblöndunar á íslenskum
aitúm í Noregi. Landbúnaðarráð-
herra fyrtist við fyrirspurnina og
sakaði undirritaða um útúrsnún-
inga því ekki væri um kynblöndun á
íslensku kúnni að ræða í þessari til-
raun. Það er spuming hver er með
útúrsnúning því verði niðurstöður
tilraunarinnar jákvæðar mun hún
leiða til þess að kynblöndun verður
í íslenska kúastofninum - það er jú
tilgangur tilraunarinnar!
Nú ætlar undirrituð ekki að erfa
við ráðherra að hann missti stjórn á
skapi sínu. Hins vegar er ástæða til
iifeð ítreka þá skoðun enn hversu
hættulegt kann að reynast okkur
sem þjóð að rasa um ráð fram við
jafnafdrifaríka ákvörðun og að gera
gagngerar breytingar á lífríki
landsins.
Hugmyndir um innflutning á
norska kúakyninu hafa verið all-
lengi til umræðu og verið mjög um-
deildar. Færð hafa verið fram ýmis
rök gegn innflutningi. Bent hefur
verið á mikilvægi þess að vernda
fágæta dýrastofna, en af slíkum
stofni er íslenska kýrin, og vakin
athygli á einstæðum kostum hennar
til mjólkurframleiðslu. Undir þessi
rök er að sönnu tekið. í þingsálykt-
unartillögu sem undirrituð hefur
fram er hins vegar eingöngu
vísað til hættu á, að með leyfi til
innflutnings á fósturvísum úr
norskum kúm séu felldar úr gildi
eða veiktar verulega þær vamir
sem drýgstar hafa verið til vernd-
unar íslenskum dýrastofnum og
opnaðar leiðir fyrir alvarlega smit-
sjúkdóma. Það gæti haft ófyrirsjá-
anlegar afleiðingar.
Eftir langa einangrun á eylandi
er íslenskt búfjárkyn viðkvæmt.
Innflutningsbann -
vörn gegn smit-
sjúkdómum
Innflutningsbann
hefur verið sú vöm
gegn smitsjúkdómum
sem best hefur reynst
að mati fæmstu sér-
fræðinga. Hvað eftir
annað hafa dunið yfir
stór áföll í kjölfar
ógætilegs innflutnings
og annarra óhappa
sem ekki öll verða
skýrð. Nægir í því
sambandi að vísa til
hitasóttar í hrossum
sem olli miklum usla
fyrir tveimur ámm. Þrátt fyrir
vamarlínur og aðrar varúðarráð-
stafanir, sem áttu að koma í veg
fyrir smit, dreifðist hrossapestin um
land allt. Það eitt sannar að komi
upp nýr smitsjúkdómur í búfé er
mjög erfitt, jafnvel útilokað, að
tryggja að smit berist ekki frá einu
landsvæði til annars.
Kúariða í
Evrópulöndum
Nokkur undanfarin ár hefur kúa-
riðu og skyldra sjúkdóma orðið vart
í Evrópulöndum. í Englandi hafa
þessir sjúkdómar valdið miklum
usla og haft veraleg áhrif á útflutn-
ing þarlendra landbúnaðarafurða,
t.d. til Frakklands. Kúariða hefur
einnig komið upp í Þýskalandi og
Portúgal svo dæmi séu nefnd. Þar
til nýlega hafa Norðurlöndin ekki
orðið fyrir áföllum af þessu tagi.
Hins vegar vildi svo til að sama dag
og landbúnaðarráðherra heimilaði
umrædda tilraun var greint írá því
að nýtt afbrigði af hinum alvarlega
og ólæknandi heilahrömunarsjúk-
dómi, creutzfeldt-jakob, hefði komið
upp í Noregi. Sjúkdómurinn er það
afbrigði kúariðusmits sem finnst í
mönnum.Við nánari athugun reynd-
ist þetta ekki vera nýja afbrigðið
heldur það sem áður var þekkt.
Hins vegar sýnir þetta hve tæpt við
stöndum hvað varðar vamir lands-
ins.
Danir hafa til þessa talið sig lausa
við sjúkdóminn en svo reynist ekki
vera, þar fannst kúariða í dansk-
fæddri kú snemma á þessu ári og
upplýst var í vönduðum sjónvarps-
þætti dönskum að kvöldi 12. des-
ember að allar líkur séu til þess að
dönsk kýr sem flutt var til írlands
fyrir nokkra hafi borið sjúkdóminn
með sér þangað. Auk þess hefðu
verið fluttar þúsundir tonna af kjöt-
Fósturvísar
Það kæmi því ekki á
óvart að kúariða værí
farin að búa um sig í
Noregi, segir Þuríður
Backman, þótt hún hafí
ekki fundist enn þá.
Slíkur sjúkdómur getur
dulist í áratug áður en
hans verður vart.
og beinamjöli til Danmerkur frá
löndum þar sem kúariða hefur fund-
ist, jafnvel þótt slíkur innflutningur
hafi verið bannaður í áratugi (frá
1933). Kúariða getur því verið að
búa um sig á nýjum stöðum í Dan-
mörku.
I Noregi hefur sauðfjárriða verið
útbreidd. Norðmenn telja sig lausa
við kúariðu. Þeir hafa flutt lifandi
nautgripi frá Danmörku hundruð-
um saman síðustu árin í þeirri trú
að kúariða væri ekki í Danmörku.
Fyrir fáum dögum kom í Ijós að
norskar kýr hafa verið fóðraðar á
kjöt- og beinamjöli sem ekki var
samþykkt af heilbrigðisyfirvöldum
þar. Það kæmi því ekki á óvart að
kúariða væri farin að búa um sig í
Noregi þótt hún hafi ekki fundist
enn þá. Slíkur sjúkdómur getur dul-
ist í áratug áður en hans verður
vart.
Smitleiðir
Smitleiðir kúariðu eru ekki að
fullu ljósar, þó er vitað að kúariða
getur smitast milli dýrategunda og í
menn. Sjúkdómurinn er skyldur
riðuveiki í sauðfé. Óþarft er að
minna á hvílíkum skaða sá sjúk-
dómur hefur valdið hér á landi og
hversu erfitt hefur verið að ráða
niðurlögum hans. Því hefur verið
haldið fi"am að litlar líkur séu á því
að kúariða geti smitast með fóst-
urvísum. Það hefur hins vegar ekki
verið afsannað og í ljós hefur komið
að smitandi slímhúðarpest í naut-
gripum (BVD) getur smitast með
fósturvísum.
Ófyrirséðar afleiðingar fyrir
viðkvæman markað
Full ástæða er fyrir okkur ís-
lendinga að gæta ýtrastu varúðar
við allar breytingar á búfjárstofnum
okkar enda hafa þeir vissulega notið
þeirrar einangrunar sem við búum
við hér á landi. Undanfarin ár hefur
verið lagt kapp á að kynna íslenskar
landbúnaðarafurðir erlendis og
vinna þeim markað sem hreinni,
ómengaðri vöru. Vegna kúariðufárs-
ins í Evrópu era neytendur mjög á
varðbergi og krefjast þess að gæði,
hreinleiki og heilbrigði allrar vöra
sé sannað. Tilraun af því tagi sem
hér er fjallað um getur haft ófyr-
irséðar afleiðingar fyrir markaðs-
setningu íslenskra landbúnaðaraf-
urða og gert að engu það
brautryðjendastarf sem þegar hefur
verið unnið á þeim vettvangi.
Því er mikilvægt að landbúnaðar-
ráðherra fái tækifæri til að aftur-
kalla nú þegar heimild til tilraunar
með innflutning á fósturvísum úr
norskum kúm. Þannig verður
tryggt að tilraunin spilli ekki ímynd
landsins út á við á þessum við-
kvæma tíma né opni smitleiðir fyrir
alvarlega sjúkdóma í búfénaði og
landsmönnum með ófyrirsjáanleg-
um afleiðingum.
Höfundur er alþingismaður Vinstri-
hreyfíngarinnar - græns framboðs.
Eru vandamál á toppnum?
Ofnæmi, flasa, exem, psoriasis, feitur eða þurr hársvörður?
Jurta(3
,||11 Hárvörur leysa vandann
OG ÞÚ BLÓMSTRAR.
UTSOLUSTAÐIR: HEILSUVORUVERSLANIR 0G APOTEK UM ALLT LAND.
Ww
Úr eru tollfrjáls!
Hjá tírsmiðnum
o
I v
Þuríður
Backman
Um umhverfís-
vernd og Mývatn
EFTIR að úr-
skurður umhverfis-
ráðherra birtist hinn
1. nóvember síðastlið-
inn um áframhaldantii
kísilgúmám úr Mý-
vatni hafa birst grein-
ar í blöðunum þar sem
lýst er vanþóknun á
því að Kísiliðjunni sé
heimiluð námu-
vinnsla. Það er í sjálf-
um sér ekkert við það
að athuga. Sem betur
fer era frjáls skoðana-
skipti í landinu. Það
er hins vegar verra
þegar andinn í þess-
um skrifum er á þá
lund að hér sé um að ræða pólitískt
samsæri. Látið er í það skína að allir
þeir sem komu beint eða óbeint að því
Umhverfismál
Eiga hagsmunir fugla,
spyr Gunnar Örn Gunn-
arsson, að vega meira
en þúsunda manna?
að fyrrnefnd niðurstaða varð í málinu
séu umhverfisvondir menn. Það verð-
ur að segjast eins og er að þessi mál-
flutningur minnir óneitanlega á rök
kommúnista sem viðhöfð vora hér áð-
ur fyrr um kapítalistana, auðvaldið.
U mhverfisvernd
Ég tel að flestir séu þeirrar skoð-
unar að stunda eigi öfluga umhverf-
isvemd á íslandi. Það sem hins vegar
skilur menn að í þessu máli er hversu
langt eigi að ganga. Mín skoðun er sú
að umhverfisvemd og nýting náttúru-
auðlinda geti vel átt saman og segja
má að það sé sú stefna sem er ofan á í
samfélaginu almennt því ef svo væri
ekki væri ómögulegt að byggja þetta
land. Til era hins vegar þeir sem viija
að viðhöfð sé mjög hörð náttúra-
vemd. Nú er það þannig að það er
ákaflega auðvelt að vera harður um-
hverfisvemdarsinni. Maður setur ein-
faldlega upp sjálfskipaðan geislabaug
og verður á móti öllum framkvæmd-
um sem hugsanlega hafa einhver
áhrif á náttúruna og þá sérstaklega ef
þær era í nógu mikilli fjarlægð. Þar
með era nánast allar framkvæmdir
mannsins og allir þeir sem standa fyr-
ir þeim orðnir óvinir náttúrannar.
Framkvæmdaaðilar, svo sem ríkis-
valdið, sveitarfélög, íyrirtæki og ein-
staklingar, era í mjög erfiðri stöðu.
Þeir era einfaldlega komnir með hom
sem þeir geta seint náð af sér. Vinnu-
brögð umhverfissinna era síðan að
halda uppi látlausum áróðri sem er
mjög erfitt að verjast. Ekki er um
neina málamiðlun að ræða. Þegar
aðrar skoðanir eða niðurstöður verða
ofan á í samfélaginu er samt haldið
áfram að berjast með öllum tiltækum
ráðum.
U mhverfismatsferlið
Nú vill svo til að í landinu gilda lög
um umhverfismat sem eru til þess
fallin að skýra leikreglumar. Þessi
lög era nauðsynleg og mikilvæg og
vora stórt skref í átt að aukinni um-
hverfisvemd í landinu. í stuttu máli
ganga þessi lög út á það að ef einhver
hefur hug á því að fara út í fram-
kvæmdir sem hugsanlega geta breytt
eða skaðað náttúra landsins ber að
fara í gegnum ákveðið vinnuferli sem
byggist á umhverfismatsskýrslu. Það
tók Kísiliðjuna á þriðja ár að fara í
gegnum þetta ferli og kostaði um 50
milljónir sem er mikið fé fyrir ekki
stærra fyrirtæki. Niðurstaða fékkst
síðan í málinu með úrskurði Skipu-
lagsstofnunar, eftir að farið hafði ver-
ið tvisvar í gegnum matsferlið þar
sem fjöldinn allur af sérfræðingum
kom að málinu. Úrskurður Skipulags-
stofnunar var síðan kærður til um-
hverfisráðherra sem staðfesti hann í
grundvallar atriðum eftir að hafa far-
ið mjög vel yfir öll gögn og kallað til
sérfræðinga sér til ráð-
gjafar.
Hver era síðan við-
brögð þeirra er vora und-
ir í málinu? Jú, þeir byrja
á því að ráðast á umhverf-
isráðherra og starfsmenn
Skipulagsstofnunar með
stanslausum ásökunum.
Þeir era sakaðir um ófag-
leg vinnubrögð, að hafa
ekki tekið tillit til náttúr-
unnar, helstu vísinda-
manna, alþjóðlegra sam-
þykkta, ekki látið
náttúruna njóta vafans
o.s.frv. Látið er í veðri
vaka að hér hafi verið um
einhverskonar pólitískt
samsæri að ræða. Það er sem sagt
verið að segja að allir þeir sem komu
að þessu máli, þar með talið starfs-
menn Skipulagsstofnunar, ráðuneyta,
rfldsstjómin, ýmsir sérfræðingar,
framkvæmdaaðilinn o.s.frv., hafi
bundist einhvers konar pólitískum
böndum og ákveðið að þetta skyldi
verða niðurstaðan í málinu. Auðvitað
er þetta fjarri saimi. Það sem einfald-
lega gerðist var að úrskurður varð
Kísiliðjunni í vil vegna þess að það er
ekkert sem hefur komið fram í mál-
flutningi andstæðinga Kísiliðjunnar
sem réttlætir stöðvun vinnslunnar.
Ég tel að málflutningur sjálfskipaðra
vemdara náttúrunnar í þessu máli sé
í raun mjög andlýðræðislegur. Þrátt
fyrir að hinu lýðræðislega ferli sé lok-
ið er samt haldið áíram. Hamrað er á
ríkisvaldinu með sömu rökum og höfð
vora í frammi í umhverfismatsferlinu,
en hafði verið hafnað þar. Það er, að
mínu mati, einnig verið að grafa und-
an lýðræðinu þegar verið er að ýta
undir einhvers konar samsæriskenn-
ingar. Hafa ber það í huga að svona
málflutningur gerir alla aðra úrskurði
jafn trúverðuga, einnig þegar þeir
hugnast náttúravemdarmönnum.
Allur almenningur hefur þá þegar
misst trú á umhverfismatsferlinu og
þeim stofnunum sem þar koma nærri.
Við skulum hafa það hugfast að ákaf-
lega auðvelt er að koma fram með
ásakanir á hendur rfldsvaldinu og
segja - látum náttúrana njóta vafans,
verið er að skaða náttúruna o.s.frv. en
allt án rökstuðnings. Að svara svona
ásökunum er hins vegar mjög erfitt
og jafnvel ógjömingur vegna þess að
svörin era oft það flókin að allur al-
menningur, hvað þá fjölmiðlar, missa
strax áhugann. Skýringamar komast
sem sagt ekki til skila.
Reykjavík - Mývatn
Það er fróðlegt að fylgjast með um-
ræðum um flugvöllinn í Reykjavík
þessa dagana í samhengi við Mý-
vatnsmál. Þau rök hafa komið fram að
ekki skuli þétta byggðina í Vatnsmýr-
inni vegna lífrfldsins þar. Vísinda-
menn hafa haldið því fram að mjög
neikvætt sé að flytja flugvöllinn út í
Skerjafjörðinn vegna þess að lífrfld
fugla sé í hættu. Eg spyr: Eiga hags-
munir nokkurra fugla að vega meira
en hagsmunir þúsunda manna? Og
hvað með alla mófuglana í kringum
Stór-Reykjavík sem þurfa að víkja
fyrir byggð ef hún er látin þenjast út í
stað þess að þéttast? Hafa þeir enga
talsmenn? Hér er aftur umhverfisum-
ræðan komin á villigötur að mínu
mati. Það er alveg ljóst að flestar
framkvæmdir manna í umhverfinu
kalla á breytingar en það er ekki þar
með sagt að þær séu neikvæðar.
Reykvfldngar era að fara að kjósa
einir um framtíð flugvallarins og
finnst það sjálfsagt. Þeim finnst þetta
vera mildlvægt mál fyrir sig þó að það
skipti að vísu máli fyrir flesta lands-
menn. Þegar kemur að málum eins og
málefnum Mývatns er það aftur á
móti ekkert einkamál Mývetninga
heldur allra landsmanna. Og þar
finnst Reykvíkingum sjálfsagt að
ráða hvað sé gert, allt í krafti stærðar.
Er það réttlæti?
Höfundur er frnmkvæmdastjóri
Kísiliðjummr hf.
Gunnar Örn
Gunnarsson