Skírnir - 01.12.1907, Side 75

363
Upptök mannkynsms.
Þeir sem fyrstir réðu i þennan örðuga sannleika voru
forngrískir spekingar. Og það var eigi einungis þessi
eini þáttur þess er vér nefnum breytiþróun (evolution; fram-
vinda væri ef til vill skárra; það segir ekki of mikið
•eins og breytiþróun) er þeir höfðu veður af. En það ljós
er þeim hafði tendrast í þessum efnum, slokknaði að
heita mátti og var ekki kveikt aftur fyr en núna rétt
fyrir skömmu, svo skömmu að allur þorri manna er enn
þá ekki farinn að kunna að skoða hlutina í því ljósi.
V.
Hér verð ég að skjóta inn dálítilli athugasemd og
verður lesandinn að afsaka þó að ég fari með han spöl-
korn af veginum stundum; það er aðeins gjört til að
benda honum á eftirtektarvert útsýni.
I þetta skifti ætla ég að biðja hann að íhuga hversu
undraverð hafa verið höfuðin á þessum fornu spekingum,
Anaxagoras, Empedokles, Herakleitos hinum torskilda og
öðrum, setn fóru þær mestu uppgötvanaferðir sem farnar
hafa verið í heimi andans. Neistar af þeirra eldi eru það
sem kveikt hafa á þeim kolum er lýsa oss, og undarlegt
er að hugsa til þess, að svo langur tími sem liðinn er frá
þeirra dögum, hat'a þó líklega engir síðari spekingar ver-
ið þeirra jafningjal’ að frumsýni. Síðan Forngrikki og Róm-
yerja þraut, er nærri því eins og á framfarabraut þjóð-
.anna hafi staðið einhver Glárnur, er svo var illur viður-
eignar, að jafnvel hinir færustu mistu hálft afl sitt eða
meir. Þetta sem drepið var á kemur jafnvel greinilega
fram í tungumálunUm, því að hvað er t. a. m. — ef menn
vilja leyfa mér að ýkja dálítið. -— ítalska og frakkneska
í samanburði við latínuna, nema samsafn af bögumælum.
Nokkurskonar rústir. En satt er það, að á síðari tímum
hefir góðum rithöfundum orðið furðu mikið úr þessum
tungumálarústum og ryðbrotum.
VI.
Vér víkjum aftur að þar sem fyr var frá horfið. Það
er ekki lengra síðan en rúm hundrað ár, að vísindamenn