Gefn - 01.01.1870, Side 10

10
eða talað af embættismanninum eða bóndamanninum, og
þetta er sá kostur sem ailar þjóðir mætti öfunda oss af. Að
Islendíngar eru sú hin einasta þjóð Norðurálfunnar sem á
fornrit, rituð af þeirra eigin forfeðrum á ennþá óbreyttu máli,
og að þeir geti fært sér þau í nyt og haft þau til allrar
andlegrar undirstöðu, það þurfum vér ekki að minna á.
Fornritvor eru raunar ekki jafu fjölskrúöug og fornrit Grikkja
og Kómverja; vor rit eru mest megnis einúngis sögur, lög og
kvæði, þar sem þeirra rit yfirgrípa alla mannlega þekkíngu;
oss vantar þar til að mynda náttúrulegar rannsóknir, mál-
snildarrit og alla heimspeki, en í þessum greinum eru Grikkir
og Rómverjar vellauðugir; en engu að síður eru fornrit vor
undirstaða alls vors andlega ástands og þau vantar ekki
þann töfrandi og styrkjandi krapt, sem fornöldin ein getur
gefið. Grundvöllur vor og alls vors þjóðernis er þess vegna
málið.
Hið æðsta stig málsins er skáldskapur, og fyrir hann
eru Islendíngar frægir frá alda öðli. J>að væri því að mis-
bjóða öllum mönnum og öllum sannleika, ef vér í riti þessu
ekki gæfum skáldskapnum jafnt rúm að tiltölu sem öðrum
ritgjörðum. Af skáldskapnum má marka menntunarstig
þjóðanna. Hér stendur og öðruvísi á fyrir oss en öðrum. Á
meðal hinna annara menntuðu þjóða fara hin eiginlegu og
góðu kvæði eða fegurðarrit ekki milli nema hins menntaða
flokksins, sem talar hið æðra málið og þess vegna er hinn
eini sem skilur hinar æðri hugmyndir og er fær um að taka
við þeim; en vér getum boðið öllum allt sem vér gerum;
vér þurfum ekki að vera hræddir um að nokkur Islendíngur
sé sá er ekki skilji vor kvæði, ef menn einúngis nenna að lesa þau
með athygli — að vér verðum að útskýra sumt, er allt
annað og kemur ekki af því að máliö sjálft sé torskilið,
heldur af því að lærdómur er í kvæðunum sem skýríngar
þarf viö. Vér eigum hér ekki við fomkvæði, sem nú eru
orðin mörgum torskilin — ekki af því málið hafi breyzt í
byggíngu sinni, lieldur af því mörg orð bæði hafa úrelzt og