Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1927, Side 39

41
hefur áin hert á skemdum við og við, og finst eitthvað um það bók-
að (í þingbók Árnessýslu), þrisvar sinnum a. m. k.
Meðal þingmála í Sandvíkurhreppi 1724 er þetta bókað: »Var út-
gefin vitnisburður viðvíkjandi þeim stóra skaða og hættu, sem orsak-
ast hefur af Ölvesá á næst liðnum vetri uppá Kalldaðarnes og þess
undirliggjandi jarðir og hjáleigur, hvor vitnisburður samþyktur var
með almennilegu lófataki af þingsöfnuðinum og sannur játaður«. —
Vitnisburðinn sjálfan um skemdirnar vantar, því miður.
60 árum síðar, 1784, lýsir Finnur Jónsson biskup Kallaðarnesi í bréfi
til stiftamtmanns (22/i — Bréfab.) á þessa leið: Kallaðarnes spítali hefur
engin hlynnindi, nema hann á bújörðina stóra og góða, með miklum
slæjum. En engjarnar og hjáleigurnar bíða mikið tjón af árbroti árlega.
Má svo heita að 2 hjáleigurnar séu brotnar af á síðustu 3 árum.
Vafalaust er biskup hér að tala um fyrnefndu, hættsettu hjá-
leigurnar, Lambastaðahjáleigu og Miðhús. Þær hafa því að líkindum
verið fluttar um þetta bil, og varla síðar en um 1800.
Nokkru síðar, 1806, gerir áin umtalsvert tjón, í aprílmánuði. Hljóp
áin þá mjög á slæjulönd og gerði mikinn usla á báðar hliðar, eink-
um í Kallaðarnesi og Arnarbæli. Eftir amtsskipun skoðar sýslumaður
jarðspjöllin með 6 bændum á hvorum stað, 2. og 6. júní. Telja þeir ilt,
sjerstaklega Ölfusingar, og óhægt að ákveða skemdirnar fyr en að
liðnum slætti. Um Kallaðarnes er þó sagt, að skemt sé */s af túninu
og ‘/s af beztu engjunum. Minna á 9 kotbýlum þar í kring, en þó á
öllum nokkuð.
Skýrsla Ölfusinganna er öll nákvæmari. Og þó hún sé nokkuð löng,
sýnist ómaksvert að taka úr henni aðalatriðin, helst vegna margra
góðra örnefna: í Arnarbæli hafði áin brotið ræmu af túnbökkum á
10—20 föðmum og að 2—3 föðmum á breidd — »víðast mikið mjórri
og allvíða ekkert«. Hinsvegar voru engjarnar þá skemdar meira af
yfirburði en undanbroti. 1. Lambey. Gaf af sér í meðalárum 180—
240 hesta, en viðbúið þetta sumar varla yfir 120 hesta. 2. Álftar-
hólminn. Líka skemdur meira en til þriðjunga — so líklega gefur ei
af sér mikið yfir 80 kapla. 3. Langhólmi, sem áður gaf af sér 15—20
kapla. Nú að líkindum so lítið sem ekkert (líkt um fleiri smáhólma).
4. Hólmurinn víða svarðflettur og sandkafinn á norður og austurbökk-
um sínum sem svara mundi V2 kýrfóðurs skaða. 5. Varphólmar, mikið
skemdir af sandi, »einkum sá efsti og syðsti«. Er því varpið mikið
minna en áður. Sumarbeitarlaust fyrir fé og hesta »frá túnum hverf-
isins alt út að Garðrás, að meðtöldum Garð- og Bjálkhúsa-eyjum«.
Mest skemt að heimanverðu »uppbrotið, svarðflett og sandkafið, svo
að sumstaðar skiftir föðmum, og sér ei mikið yfir lls eða */2 þúfna-