Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1927, Blaðsíða 43

45
melgresi (blöðku, elymus arenarius), helzt á Miðöldu og út frá henni.
Mismikið er melgrasið þar, sem annarstaðar, eftir veðrum og árferði.
Brotnar og grær á víxl, og jafnvel Miðalda getur færst til, þvi hún
mun vera að mestu sanddyngja, er borist hefur í stærsta melinn og
ræturnar haldið saman.
Rekaréttur.
Tii þess að skýra þetta nokkuð nánar, sem nú hefur sagt verið,
kemst eg varla hjá því að drepa á þras og mas, sem orðið hefur
um trjáreka á Skeiðinu. Býst eg við, að það stafi að nokkru frá breyt-
ing áróssins. Minst verður þó sagt hér af því, sem bókað er um þetta
málefni á tugum blaðsíða í bréfabókum biskupa, dómabókum og þing-
bókum sýslumanna í Árnessýslu — um ríflega 300 ára tímabil.
Nafnið »Skerðingarhólmur« er ekki til í elztu rekaskrám Skál-
holtsstóls, og finst ekki bókfært fyr en síðast á 14. öld, 1397. Arnar-
bæli í Ölfusi á þá V-t rekans á Skeiði og Skerðingarhólma, Þetta tvent
bendir til — og mun ekki efamál — að Skálholtsdómkirkja hafi þá
átt 3U rekans á þessum stöðum, og eignast hann löngu fyr með jörð-
unum (Þorlákshöfn og Drepstokki) sem rekinn fylgdi, en ekki sem
sérstakt rekaítak. Eftir að Skerðingarhólmur og Skeiðið alt varð orpið
sandi að mestu leyti, var ekki eftir öðru að slægjast þar, en reka af
sjó. Trjárekanum sjerstaklega, sem oft var bæði mikill og góður, og
svo afarnauðsynlegur þá í timburieysinu, bæði til kirkna, húsa, skipa
og búsáhalda. Dómkirkjan átti jarðirnar og meginhluta rekans til beggja
handa. Forráðamönnum hennar mátti því gilda eins hvar áin rann,
eða hver hirti sandinn og fjöruna, bara ef biskupsstóllinn biði ekki við
það tjón eða áhættu hvað rekann snerti.
Ekki þekkjast heldur nú orðið landaþrætur á þessum stað. Alt
þrasið snýst um það, hve víðtækur sé rekaréttur dómkirkjunnar, og
hverjar kröfur Hraun í Ölfusi geti gert til rekaréttar þar, sem siðar
er farið að kalla Hraunsskeið. Þykir mér nú trúlegast, að fyrir dug-
leysi ábúenda á Drepstokki, afskiftaleysi útlendra og ókunnugra
biskupa í Skálholti, en nýtni og ásælni eigenda Hrauns í Ölfusi, hafi
siðarnefnd jörð eignast Skerðingarhólma. Þegar állinn var orðinn
minni, eða mjög lítill að utanverðu eða horfinn alveg, þá var auð-
vitað hægara, að gæta rekans og hirða hann frá Hrauni. Ekki sízt
þegar hólminn varð alveg áfastur landi þeirrar jarðar. Gat þetta 'orðið
bæði með »þegjandi« samkomulagi — án skjalfestu — eða jafnvel
fyrir hefð einungis, þá er tímar liðu. Og ótviræður hefur þessi eignar-
réttur Hrauns verið talinn um langt skeið. Eitt dæmi um það er i