Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1927, Page 56

Örnefni
um Skálholtsland í Biskupstungum.
í Biskupa-annálum síra Jóns Egilssonar er birtur spádómur einn
lútandi að framtíð Skálholtsstaðar og eignaður Sveini biskupi Péturs-
syni, sem kallaður hefir verið hinn spaki. Þar segir meðal annars'):
»Þar eptir, með þeim fjórða (o: eftirmanni Sveins Péturssonar á
biskupsstóli) mun siðaskipti koma í land á öllu: messusaung og tíða-
gjörðum, hríngingum og helgihöldum, og það mun alla tíma aukast meir
með þeim fimta og sjötta; þá vil eg heldur vita son minn búa í Höfða1 2),
eða vera fjósamann í Skálholti, heldur en kirkjuprest, því Skálholt
hefir aukizt og eflzt með herradæmi, en það eyðist með eymd og
veslíngskap; enda er þá þetta land komið undir útlenzkar þjóðir«.
Spá þessi má þykja hafa rætzt helzti bókstaflega. Þótt land vort
sé nú orðið óháð öðrum þjóðum, virðist hagur Skálholtstaðar lítt ætla
að glæðast. Gestsauga, sem svipast um á rústum hins forna höfuðbóls
og biskupsseturs, sér furðu fátt, er minnt geti á forna frægð þess.
Gömul kirkja stendur vestast á grunni dómkirkjunnar fornu.
Hún hefir skekkzt af veðragangi og jarðskjálftum (t. d. árið 1896)
en jafnan verið hresst við eftir föngum til þess að eigi þyrfti að rífa
hana fyrr en í síðustu lög.
I kirkju þessari messar nú presturinn á Torfastöðum fjórða hvern
sunnudag3), en auk þess geymir hún þær fornminjar, sem enn eru
varðveittar í Skálholti4).
1) Sjá Safn til sögu íslands o. s. frv. I, bls. 38.
2) Höfði er í norðaustur frá Skálholti, og liggja lönd jarðanna saman. í
Höfða bjó um eitt skeið Gizur hviti »áðr hann gerði bæ í Skálaholti ok færði
þangat bú sitt« (Kristnisaga, Bps. Bmf. I, bls. 26). Frásögn þessa ber þó eigi að
skilja svo, að Gizur hviti sé fyrstur bóndi í Skálholti. Eins og kunnugt er, reisti
Teitur faðir hans þar fyrstur manna bæ (sbr. Bps. Bmf. I, bls. 60).
3) Ef alt væri með feldu, mundi eigi verða messað oftar i Skálholti en fimmta
hvern sunnudag, vegna þess að Torfastaðaprestur hefir fjórum öðrum kirkjum að
gegna. En ein þeirra, Úthlíðarkirkja, er svo hrörleg, að eigi þykir messuhæf, og
nýtur söfnuður Skálholtskirkju þess.
4) Sjá um þær í Árbók hins ísl. Fornleifafélags 1894, bls. 3—6, og 1908,
bis. 41—42.