Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1932, Side 59

59
hans, um atför á hendur þeim feðgum á Bergþórshvoli, og um leið
og hann hafði ásett sér að skerast úr þeim ófagra leik, mátti hann
búast við því, að þeir Flosi snerust til fjandskapar við sjálfan hann,
er þeir sæju, að hann hefði brugðizt þeim. Enda segir svo frá í Njáls-
sögu, að þeir Sigfússynir hafi allir viljað fara að Ingjaldi þegar eftir
brennuna og drepa hann. Sagan gefur einnig í skyn, að þeir brennu-
menn hafi verið í atför að Ingjaldi, er þeir mættu honum við Rangá
og hann gekk þar úr greipum þeirra. Jarðgöngin eru þannig, að þau
geta eins vel verið frá því snemma á 11. öld eins og frá næstu öld-
um, en næsta ólíklegt er, að þau séu gerð eftir að hér voru úti allar
róstur á 13. öld.
Á Sturlungaöldinni voru Keldur í eigu Oddaverja, Jóns Loftssonar,
sem ætlaði að stofna þar klaustur, og Sæmundar, sonar hans. í tíð
þeirra feðga var þar allt með friði. Síðan bjuggu þau þar, frá því um
1230, Hálfdán, sonur Sæmundar, og Steinvör kona hans, dóttir Sig-
hvats Sturlusonar. Þótt Hálfdán væri hinn friðsamasti, komst hann
ekki hjá því að verða við riðinn óeirðirnar, einkum fyrir liðsbón mágs
síns, Þórðar kakala, 1242 og síðan, og áeggjan konu sinnar. Séu jarð-
göngin ekki frá tíð Ingjalds (1011) eru mestar líkur til, að Hálfdán
hafi látið gera þau einhvern tíma á þessum árum, 1242 eða skömmu
síðar.
Munnmæli eru um það, að bærinn að Keldum hafi í fyrstu stað-
ið niðri á flatlendinu sunnan-við lækinn (sbr. Árb. 1909, bls. 32, og
þau rit, sem vísað er þar til). Er bent á nokkra ávala bungu, vall-
gróna, þar sem bærinn á að hafa verið í fyrstu. Að svo stöddu er
óvíst, hvort þessi munnmæli hafa við nokkuð annað að styðjast, nema
þá ef til vill það, að sagt er í sögu Þorláks biskups helga, hinni
yngri, kap. 25 (Bisk. sögur I., bls. 293), að Jón Loftsson í Odda, þá-
verandi eigandi Keldna, hafi látið smíða þar »kirkju ok klausturhús
fyrir norðan lœk«. Virðist gefið í skyn með þeim orðum, að kirkjan
og klausturhúsin hafi verið byggð á öðrum stað en bærinn, og sagt
óbeinlínis, að bærinn hafi verið fyrir sunnan lækinn. Af sögunni má
sjá, að þessi klausturhús hafa verið smíðuð fyrir dauða Þorláks bisk-
ups, 23. Des. 1193. En þótt svo kunni að hafa verið, að bærinn hafi
þá staðið fyrir sunnan lækinn, er ekki full vissa fyrir því, að hann
hafi staðið þar, og ekki fyrir norðan lækínn, í tíð Ingjaldar, 2 öldum
áður. Verður ekki nú dæmt fyllilega um þetta af orðalagi sögunnar
og munnmælunum, — sem kunna að vera sprottin af því einu eftir
að hún kom út.
Matthias Þórðarson.