Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1943, Blaðsíða 2

2
hafa heyrt, að byggðir hafi verið. Þeir eru, ef allt er með talið: Stang•
arnes (eða Stöng), Rógshólar, Laugar, Mörþúfur, Heygil, Þórarins-
staðir, HarSivöllur, Búrfell, Hrafntóftir, Grjótártunga, Hrísalcekir,
Fosslœkjartungur, Fremri-Ásgarður, Syðri-Ásgarður. Alls eru stað-
irnir 14. En því fer fjarri, að jafnákveðið sé sagt um alla þessa staði,
að þar hafi byggð verið. Á Laugum er sagt, að þar sjái „glöggt til
byggðar,“ og á Þórarinsstöðum, að þar sjái „glöggt til tófta,“ enda
er langfastast kveðið að orði um þessa bæi. I Stangarnesi er sagt, að
menn telji verið hafa kirkju, ,,og skal til skammrar stundar séð hafa
fyrir kirkjugarðinum og bæjarstæðinu.“ Um Hrafntóftir er sagt: ,,Þar
sér glöggt til einhverrar byggðar, og nafnið sjálft segir, að þar hafi
bær verið.“
Um alla hina staðina er miklu linlegar að orði kveðið, og er sýni-
legt, að heimildarmenn hafa ekki verið sammála um, hvort þar væru
merki byggðar. Augljóst er, að jarðabókarhöfundarnir sjálfir hafa
ekki talið líklegt, að byggð hafi verið á öllum þessum stöðum, en þótt
rétt að geta um þá, af því að einhver hugði þá hafa verið byggða. Er
því líkast, að byggðin á Hrunamannaafrétti hafi aldrei verið nándar
nærri eins mikil og munnmælin hafa viljað gera hana, enda sagan um
að Tungufell hafi staðið í miðri sveit þjóðsögukennd og líkt að orði
komizt um fleiri sveitir.1)
Sumarið 1895 skoðaði Brvnjólfur Jónsson frá Minna-Núpi þessa
staði fyrir fornleifafélagið. Hann átti þess ekki kost að grafa neitt að
ráði, en engu að síður er niðurstaða hans um eyðibyggðina á Hruna-
mannaafrétti mjög merkileg. Ótvíræð merki mannabyggðar gat hann
ekki fundið nema á Laugum, Þórarinsstöðum, Rógshólum og Mör-
þúfum (sjá uppdrátt á bls. 47). Á öllum hinum stöðunum leitaði
hann árangurslaust að mannvistarleifum, og um suma fullyrðir hann,
að þar hafi ekki getað verið byggð. Sums staðar þóttist hann sjá, að
stórþýfi hefði verið talið húsarústir, t. d. í Hrafntóftum.2) Að vísu
skyldi maður sverja varlega fyrir, að húsatóftir geti verið grafnar und-
ir vikursköflum eins og í Stöng í Þjórsárdal, en óhugsandi er, að svo
sé á öllum þessum mörgu stöðum, og sennilegast er, að niðurstaða
Brynjólfs sé rétt: Aðeins örfáir hinna nafngreindu staða hafa verið
byggðir, hitt eru allt ýkjur munnmælanna. I grein Brynjólfs má sjá
9 „Sagt er, að fyrir pláguna stóru liafi í allri Pingvallnasveit verið 50 l)ýli
og að Hrafnabjörg hafi þá staðið í miðri sveit.“ Jarðabók Árna og Páls, II.
h<!„ bls. 363.
-) Árbók, 1896, bls. 3—11.
i