Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1943, Síða 45

45
að hafa fallið nokkuð þykkt yfir Hrunamannaafrétt og því ekki ólík-
legt, að það hefði lagt í eyði einhverja bæi á afréttinum, ef verið hefðu
í byggð, þegar þessi aska féll. Að órannsökuðu máli þótti mér þó
eins líklegt, að byggðin á Hrunamannaafrétti hefði lagzt af alllöngu
áður en ljósa lagið féll og að orsökin hefði verið sú, að gróðurinn á
þessu hálenda landssvæði myndi ekki hafa þolað ábúð til lengdar.
Niðurstaðan af hugleiðingum mínum um þetta efni var sú, að ,,vad
som varit orsaken till att bebyggelsen pá Hrunamanna- och Biskups-
tungnaafrétt lades öde kan först — och enligt min mening endast —
avgöras genom tefrokronologiska undersökningar i dessa omráden.
Och sádana böra ovillkorligen komma till stánd, ty det ár hár
frága om ett synnerligen viktigt kapitel i Islands bebyggelseshis-
toria."1)
Eftir að hafa mælt nokkur jarðvegssnið í Þjórsárdal seint í júní
1945, fór ég þ. 30. júní upp að Jaðri í Ytri-Hrepp. Þann dag og hinn
næsta mældi ég jarðvegssnið kringum Jaðar og Tungufell. Snemma
morguns 2. júlí reið ég upp á Hrunamannaafrétt í fylgd með Guðna
Jónssyni bónda á Jaðri, greinargóðum manni og þaulkunnugum á
þessum slóðum. Þennan dag athugaði ég bæjarrústir að Hamarsholti,
Rógshólum, Laugum og Þórarinsstöðum og mældi upp nokkur jarð-
vegssnið. Þótt hér væri aðeins um lauslegar athuganir að ræða, sann-
færðu þær mig um það, að bærinn að Þórarinsstöðum, og að öllum
líkindum einnig bærinn að Laugum, hefðu farið í eyði vegna þess
sama vikurfalls, sem eyddi Þjórsárdal. Auðsætt var, að Þórarins-
staðarústin var önnur Stöng, varðveitt í vikri og vænleg til fram-
graftar. Ég gróf þar holur niður á gólf í skála og búri og Var svo
heppinn að rekast á steinkolu, sem stóð í stoðarsteini í búrinu (sjá
mynd á bls. 39). Daginn eftir hélt ég til Reykjavíkur og skýrði Krist-
jáni Eldjárn frá athugunum mínum. Seint í ágúst sama sumar gróf
svo Kristján Eldjárn fram Þórarinsstaðarústirnar með aðstoð sjálf-
boðaliða. í því sambandi skrapp ég aftur upp að Þórarinsstöðum 23.
ágúst og athugaði nánar afstöðu öskulaganna til bæjarrústanna.
Sökum tímaskorts gat ég þó ekki gert eins nákvæmar athuganir og
mælingar og æskilegt hefði verið.
Sumarið 1945 og næstu sumur ferðaðist ég víða um land og
mældi öskulög í fjölda jarðvegssniða. Þýðingarmestar til þekkingar-
auka um útbreiðslu öskulaga frá Heklu voru þær mælingar jarðvegs-
sniða á hringsvæði Heklu, sem ég gerði sumurin 1945—1948. Til
9 Tefrokron. stud., bls. 72.