Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1943, Page 77

77
Skarðströnd (Sturlunga saga nefnir búð þeirra á Þingvöllum) og
svo Gnúpverjahreppur (Landnámabók og Grettis saga) og Áverjar,
íbúar Averjahrepps (Sturlunga saga), sem annars eru kallaðir Rang-
æingar.
Það hefur að öllum líkindum verið nýtt að mynda verja-nöfn af bæja-
nöfnum, og varla verið gert á landnámsöld og lítið á söguöld. Fáar
höfðingjaættir þessa tímabils eru nefndar slíkum nöfnum, aðeins
Hvammverjar í Dölum (Laxd., 16. kap.) og Hofverjar bæði í Vatns-
dal og Vopnafirði. Sögurnar kalla þessa Hofverja þó líka Hofsmenn.
Sama gerir Landnámabók um aðra þeirra. Hún kallar auk þess Hólm-
verja í Geirshólmi Hólmsmenn. Engin ætt, sem hún nefnir uer/a-nafni
(Barð-, Odda- og Vallverjar), hefur á landnámsöld búið á þeim bæ,
sem hún er kennd við, og engin þeirra kemur fram í sögu 10. aldar.
Það verður þó varla hægt að sanna með þessu móti, að Gnúpverja-
nafnið geti ekki verið myndað fyrir kristnitöku, og enn miklu síður,
að hreppaskipunin geti ekki heldur verið svo gömul, því að nöfn
hreppanna geta verið yngri en þeir sjálfir. Merkilegra mun vera
hitt, að elztu hrepparnir eru kenndir við menn, en ekki við sveitir
eða bæi, eins og allir hreppar í Iangmestum hluta landsins. Nöfn
hinna síðarnefndu, eins og Eyjafjallahreppur og Ölfushreppur, Kol-
Leinsstaðahreppur og Miklaholtshreppur, munu öllum þykja eðlileg.
Bæirnir, sem hreppar eru kenndir við, voru flestir eða allir annað-
hvort höfuðból sveitarinnar eða samkomustaðir hreppsmannanna.
Það er einnig vel skiljanlegt, að menn kenndu hreppa við íbúa sveit-
arinnar. Það var þó aðeins örsjaldan gert (Holtamanna- og Land-
ntannahreppur). En fyrstu hrepparnir, sem heimildir nefna, eru
kenndir við menn frá einstökum bæjum. Það er einkennilegt. Við það
bætist, að nöfn eins og Gnúpverjar og Áverjar voru vanalega notuð
sem nöfn á ættum.. Það getur vel verið, að hin nöfnin, Hrunamenn,
Hraungerðingar og Kallnesingar, hafi verið það einnig, þegar þau
voru tekin upp í nöfn hreppanna. Þau urðu seinna vissulega að nöfn-
um hreppsbúanna, en það skiptir hér engu máli. Hvað komu elztu
hrepparnir þessum ættum ellegar íbúum þessara bæja við?
Ef til vill komu þeir þeim ekkert við. Mönnum var í þá daga nokk-
uð ótamt að mynda nöfn, sem höfðu bæjanöfn sem fyrri lið. Slík
nöfn, eins og Borgarfjörður og Stafholtstungur, Geirlandsheiði og
Steinsmýrarfljót, eru í heimildum 12. og 13. aldar fá, að undantekn-
um lítils háttar örnefnum, nöfnum á lækjum, litlum ám og vogum
og hæðum og því um líku. Á 10. og 11. öld hljóta þau að hafa verið
enn þá færri. Á hinn bóginn munu nöfn, sem voru dregin af
L