Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1943, Page 91

91
jarðir voru almennt í byggð sem bændabýli, sem var fram yfir síðustu
aldamót, — enda tvær jarðir enn —, var þaðan mikil sjósókn.
Aður en við yfirgefum þessar slóðir að fullu, skulum við nú, þegar
við hverfum frá Krísuvík að þessu sinni, fara leið, sem við höfum ekki
áður farið. Þessi leið er hin svonefnda Vatns- eða Dalaleið. Nú vill
svo til, að nokkur kafli hins nýja vegar frá Hafnarfirði til Krísuvíkur
liggur með Kleifarvatni að vestan, svo að nú gefst fleiri mönnum
kostur á að fara þessa leið en áður var.
Þessi leið mun ekki hafa talizt til höfuðleiða milli Krísuvíkur og
Hafnarfjarðar, enda sjaldan farin, og þá helzt á vetrum. Þó tel ég
hana ekki með öllu ómerkilega, og ber fleira til en eitt. Það er þá
fyrst, að þessi leið er stytzta og beinasta lestaleiðin milli Krísuvíkur og
Hafnarfjarðar. Hún er greiðasta og hægasta leiðin. Hún liggur í sér-
kennilegu og fögru umhverfi. Hún var nokkrum annmörkum háð, —
og hún gat verið hættuleg.
Þessa leið var ekki hægt að fara, jafnvel svo árum skipti, nema
ísar væru tryggir, og lágu til þess tvær meginástæður. Annars vegar
réðu hér um vetrarhörkur, hins vegar náttúrufyrirbæri, sem enn eru
óskýrð, svo að fullsannað sé. Hér kom fram sem oftar, að ekki fóru
ávallt saman óskir ferðamannsins og lögmál náttúrunnar. Til þess að
hægt væri að fara þessa leið með hesta að vetri til, varð Kleifarvatn
að vera á hestís. Reynslu voru menn búnir að fá fyrir því, að Kleifar-
vatni var ekki að treysta á ís með hesta fyrr en eftir vetrarsólhvörf.
Meginorsök þess, hve vatnið leggur seint, er vafalaust sú, að allmikill
hiti er í botni þess, sér í lagi að sunnanverðu, og hafa, þegar vatnið
er lítið, verið talin þar milli 10 og 20 hveraaugu, sem spýta sjóðheitri
gufu upp í vatnið og í loft upp, þegar út af þeim fjarar. Hvað sem um
skoðanir manna og reynslu í þessu efni er að segja, er hitt víst, að
frosthörkur voru venjulega meiri og stóðu oft lengur, eftir að kom
fram yfir miðjan vetur. Hins vegar var vorís ekki treyst, þótt þykkur
væri.
Á þessari leið gátu ísar verið ótryggir víðar en á Kleifarvatni, sem
síðar mun að vikið. Á öðrum árstíðum, þegar menn hefðu gjarnan
viljað fara þessa leið með hesta, gat það dottið í Kleifarvatn að banna
ferðir manna, svo að árum skipti. Þar kemur leyndardómur Kleifar-
vatns til sögunnar. Kleifarvatn hefur frá ómunatíð verið mjög breyti-
legt að vatnsmagni. Það er háð eins konar flóði og fjöru, útfalli og
aðfalli, — en þetta gerðist ekki allt á einum sólarhring. Annað fallið
tekur, eftir reynslu margra kynslóða, hvorki meira né minna en 12—
20 ár, getur verið nokkuð breytilegt til eða frá. Hvað veldur þessari