Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1970, Side 42

46
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
þessi einnig dönsk og næst að halda þau frá Kaupmannahöfn. Sam-
kvæmt Louis Ehlers sem hér hefur verið vitnað til, mun mega rekja
svona brot til átjándu aldar og e. t. v. nokkru fyrr. Eðlilegt virðist
því að álíta þessi brot vitnisburð um hið sterka verzlunarsamband
við Danmörku á átjándu öldinni. Nokkur önnur leirbrot fundust að
Varmá, sem erfiðara er að greina en skýrt skal tekið fram að ekk-
ert er því til fyrirstöðu að álíta þau dönsk einnig.
Hér að framan hefur verið imprað á nokkrum tímasetningum, eink-
um út frá gleri og leir. Er þá næst að líta á legu glers og leirs í hinum
útgrafna hól að Varmá. Má draga saman í töflu dýptarmældar ein-
ingar (sjá meðfylgjandi töflu). Dýptartölurnar eru miðaðar við
mælingakerfi rannsóknarinnar, því miður reyndist of dýrt að mæla
þær í hæð yfir sjávarmáli. Kemur glöggt fram á töflunni að gler
og leir finnst ekki á meira dýpi en u. þ. b. 120 sm neðan við fasta-
punkt rannsóknar, að undanteknu áðurnefndu glerperlubroti sem er
allra glerja dýpst. Skilin eru vel ljós. Sé nú borið saman við skýr
jarðlög sjálfra rústanna kemur fram á töflunni að gler og leir finnst
ekki í kirkju- heldur í smiðjutóftinni fyrir ofan hana.
í rústunum fannst eldfjallaöskulag. Þar var aðeins um eitt ein-
angrað öskulag að ræða og var því ekki unnt að átta sig á öskulög-
um fyrir ofan eða neðan og reyna þannig að fella mynd lóðskurðar
inn í þau munstur sem Sigurður Þórarinsson hefur fengið fram
með hinum víðtæku öskulagarannsóknum sínum. Eina örugga leið-
in til tímasetningar öskulagsins að Varmá er því fornleifafræðileg.
Þó verða fornleifafræðilegar tímasetningar sjaldan eins hárná-
kvæmar og hinar sagnfræðilegu þar sem stuðzt er við ritaðar heim-
ildir. Því fer þó fjarri að hér sé um tvær andstæðar vísindagrein-
ar að ræða þar sem hvor níðist á annarri. Hitt er sanni nær að
hvor um sig fyllir eyður hinnar. Þess vegna verður á hvoruga
litið sem undirgrein hinnar. 1 þessu dæmi frá Varmá stoðar ekki
að vitna til hinna traustustu og nákvæmustu sagnfræðilegu heimilda
án þess að fornleifafræðilegum vinnuaðferðum hafi fyrst verið beitt.
Hins vegar má hnykkja á hinni fornleifafræðilegu tímasetningu með
rituðum heimildum. Af fyrrnefndri töflu og hinni grófu fornleifa-
fræðilegu tímasetningu er ljóst að öskulagið hefur sennilega fallið
á átjándu öldinni, fremur fyrr en síðar á henni. Eldfjallaöskulagið
var kolsvart og fíngert. Samkvæmt hinum umfangsmiklu öskulaga-
rannsóknum Sigurðar Þórarinssonar prófessors, er ólíklegt að ösku-
lag þetta sé frá Heklu runnið. Virðist Katla helzt koma til greina.
Sigurður getur öskulags úr Kötlu, sem skýrt sé í nágrenni Iteykja-