Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1970, Blaðsíða 48

52
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Stöngull, sem sprettur fram uppi við leturlínuna, fer þegar í stað
í hring og myndar uppundning. Innan úr þessum uppundningi skýtur
svo stöngli, sem myndar uppundning nr. 2, og innan úr honum
kemur svo enn einn, sem myndar hinn þriðja og síðasta. Tvö til-
tölulega stór þrískipt blöð eru innst í hverjum uppundningi. Ann-
ars eru einstök smærri blöð meðfram stönglinum hér og hvar. Fer-
fætt dýr, sennilega ljón, er fléttað inn í hvern uppundning. Öll bíta
þau í yztu greinina og lyfta annarri framlöppinni. Auk þess eru
bönd þrædd gegnum teinungana efst og neðst. Böndum og stöngl-
um er sumpart stungið gegnum rifur hverju á öðru, svo að vottar
fyrir fléttusamfellu (entrelac). Uppistöðuatriðin eru nákvæmlega
hin sömu í þriðja og stærsta beltinu með teinungaskreyti. Ferill
stönglanna er flóknari, en verður þó rakinn eftir sömu meginreglum
og í undningateinungnum efst. í þessu belti eru alls fjórir stórir
uppundningar. Fjögur bönd eru þrædd gegnum greinaverkið, en hér
eru þau langsum eftir horninu.
I öllum beltunum sjáum við þverband með dálítilli perluröð við
helztu greinamót, og alls staðar eru sömu þrískiptu blöðin. Mið-
blaðið er bjúgt og tiltölulega stórt, hliðarblöðin minni og hvassari.
Varla er hægt að hugsa sér dæmigerðara „íslenzkt skreyti“ en þetta,
nema hvað smágreinar og blöð geta oft verið miklu fleiri, svo að allt
verður til muna flóknara. Lögun blaðanna getur líka verið nokkuð
breytileg. Við þekkjum þvílíkt skrautverk úr ýmsum greinum ís-
lenzks listiðnaðar. Elztu dæmin, sem nú þekkjast, eru í handrita-
lýsingum frá byrjun 14. aldar. Þetta er sérstakt afbrigði rómansks
jurtaskreytis í Evrópu. Við sjáum það í smálist á 12. öld og seinna,
bæði í Englandi og á meginlandinu. I Noregi hafa víst ekki varð-
veitzt verk, sem til þess gætu bent, að einmitt þetta afbrigði af
rómönsku jurtaskreyti, uppundnar greinar með mörgum litlum þrí-
skiptum blöðum, hafi verið stundað í jafnríkum mæli og á íslandi.
Ef jurtaskreytið hefði ekki sýnt ótvírætt, að hornið er íslenzkt,
hefðu þó áletrarnirnar tekið af öll tvímæli, jafnvel að þeim ólesnum.
Þetta er nefnilega sérstök íslenzk leturgerð, sem nefnist höfðaletur
og á rætur að rekja til gotneskra smástafa. Það er notað í öllum
íslenzkum skurði, ekki sízt tréskurðinum, og þar eru leturlínurnar oft
þannig lagaðar og staðsettar, að þær verða bönd eða bekkir til skrauts.
Stundum er erfitt að stafa sig fram úr áletrunum. I efri leturlín-
unni á horninu stendur: alliott/i/illa/fer/suo/ad/ei/m( ?)a/uer. Þar
sem spurningarmerkið er, er skaddaður stafur, en eflaust á að lesa
þetta illa fer svo að ei má verr, en erfðara er að fá meiningu út úr