Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1970, Blaðsíða 84

88
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
apríl. I svonefndum gamla stíl, þ. e. júlíanska tímatalinu, sem gilti
hér á landi fram til 1700, var hann fyrsti fimmtudagur eftir 8.
apríl, þ. e. 9.—15. apríl.1
Sumardagurinn fyrsti sést fyrst bókfestur í Grágásarhandritun-
um Konungsbók, sem talið er frá miðri 13. öld, og Staðarhólsbók,
sem talin er frá síðari hluta sömu aldar. Þá er hann að finna í Jóns-
bókarhandriti frá því um 1300 og í handriti af Sögu Hákonar Há-
konarsonar frá 14. öld, en sú heimild er eldri, hafi nafnið staðið
í frumriti Sturlu Þórðarsonar, sem dó 1284, en mun hafa lokið við
sögu Hákonar um 1265. (Grágás, Konungsbók, anden Del, Khöfn
1852, bls. 100—101, Staðarhólsbók, Khöfn 1879, bls. 437, Jónsbók,
Khöfn 1904, bls. 128, Fornmannasögur IX 511). Hann er nefndur í
Calendario, Islenzku rími, sem gefið var út á Hólum 1597 og er
líklega samið af Guðbrandi biskupi Þorlákssyni eða Arngrími Jóns-
syni lærða. Þar er þessi sumarkomuregla á bls. C iiij v: Tel frá
Maríu messu á föstu tvo fimmtudaga lausa, og sá þriðji þar næsti,
hann er sumardagur hinn fyrsti. Samhljóða klausur eru í bókum
Þórðar biskups Þorlákssonar, Énchiridion, Hólum 1671 og Calen-
darium perpetuum, Skálholti 1692. Jón biskup Árnason nefnir dag-
inn í Fingrarími sínu 1739 og sr. Jón Steingrímsson í Skýrslum um
Skaftárelda (Safn til sögu Islands IV) 43). Þá er hans getið sem
„forste Sommerdag“ í Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Páls-
sonar, Soro 1772, bls. 26. Dagurinn er svo frá upphafi skráður í
fyrstu reglulegum almanökum íslenzkum, sem gefin voru út í Kaup-
mannahöfn af Finni Magnússyni prófessor frá 1837 og haldið áfram
af Jóni Sigurðssyni, unz Almanak Hins íslenzka þjóðvinafélags tók
við árið 1875.
Hvergi er þó í heimildum þessum rætt um hátíðabrigði eða daga-
mun í sambandi við daginn nema í Ferðabók Eggerts og Bjarna,
þar sem svo segir í íslenzku þýðingunni frá 1943: ,,Á sumardag-
inn fyrsta, sem er fimmtudagur á milli 18. og 25. apríl, gefur hver
heimilisfaðir fólki sínu eitthvert góðgæti af forða síðasta árs, t. d.
reykta bringukolla, rikling, rafabelti og nýtt smér.“ (Bls. 17). Annars
er ekki getið um neina útafbreytni í tilefni dagsins fyrr en í þjóð-
sögum og endurminningum frá síðari hluta 19. aldar, en þá ber
mönnum mjög saman um, að hann sé gamall og mikill hátíðisdagur
og gangi yfirleitt næst jólunum sem veraldleg, alþýðleg hátíð. Stór-
hátíðir kirkjunnar aðrar en jólin, þ. e. páskar og hvítasunna, virð-
1 Aðgengilegastar skýringar á þessum tímatalshugtökum er að finna í Al-
manaki Hins islenzka þjóðvinafélags 1969, bls. 189—195.