Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1970, Page 100

104
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Mikið var um gjafir á Fljótsdalshéraði og í Kelduhverfi, en mun
minna í suðurhluta S. Þing., t. d. Bárðardal og Mývatnssveit. Auk
þeirra gjafa, sem þegar voru nefndar, kom fyrir, að börnum væri
gefin kind eða von í lambi, folald, tryppi eða jafnvel fullorðinn
hestur. Heimild ein úr Skagafirði getur þess, að venja væri að gefa
einhverjum á heimilinu lamb, ef það fæddist fyrstu sumarnótt.
Algengast var, að foreldrar gæfu börnum sínum gjafir og hjónin
hvort öðru, en stundum gáfu húsbændur líka vinnuhjúum, þeim
sem góðs þóttu makleg. Til að mynda virðist nokkuð almennt í
Skagafirði, Eyjafirði og Þingeyjarsýslum, að bóndi hafi gefið fjár-
manni sínum vel framgengna kind, væri hann ánægður með fjár-
gæzluna um veturinn, og í Múlasýslum er þess nokkrum sinnum get-
ið, að húsbændur gyldu hjúum sínum árskaupið á þessum degi. Minna
er um það, að börn og vinnufólk gefi húsbændum, en það ber þó
við og virðist fremur einstaklingsbundið. Samt er mest um það frá
þeim svæðum, þar sem þessi gjafasiður var algengari yfirleitt, þ.
e. frá Skagafirði austur á Fljótsdalshérað. Dálítið var um það, að
nágrannar færðu hver öðrum gjafir, færu þeir í heimsókn á sumar-
daginn fyrsta. Þetta er þó mun óalgengara en nágrannaheimsókn-
irnar sjálfar.
Ein tegund sumargjafa tíðkaðist nokkuð við suður- og vestur-
ströndina, mest þó í Vestmannaeyjum. Það var hinn svonefndi sumar-
dagshlutur eða sumardagsfiskur og fólst í því, að sjómenn færðu
konum sínum það sem þeir öfluðu í róðri á sumardaginn fyrsta.
Mjög var þó gjöfin misstór eftir efnum og ástæðum, frá einum
vænum fiski upp í heilan hlut, en svo rausnarlegir voru helzt for-
menn. I Vestmannaeyjum og jafnvel á Stokkseyri og Eyrarbakka
munu þó flestir hafa leitazt við að tolla í þeirri tízku. Mátti konan
síðan gera af þeim hlut sem hún vildi. Annars staðar á landinu, þ. e.
frá Húnaflóa og austur þaðan, voru róðrar ekki hafnir um þetta
leyti og því einskis sumardagshlutar að vænta. Á tveim stöðum,
öðrum í Skagafirði, en hinum á Síðu í Vestur-Skaftafellssýslu, er
þess getið, að efnaðir bændur hafi átt það til að senda fátækum
nágrönnum sínum glaðning á sumardaginn fyrsta.
Menn virðast almennt álíta, að um land allt hafi sumargjafir
verið útbreiddari fyrrum, t. d. um miðja 19. öld, en nokkuð er erfitt
að færa sönnur á þetta. Væri svo, að þær hefðu smám saman horfið
úr tízku á öllu landinu og vikið fyrir jólagjöfum, hefði mátt búast
við, að þær héldust lengst við í afskekktum héröðum. En þær eru
um aldamótin greinilega almennastar í hinum þéttbýlli sveitum