Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1970, Page 102

106
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Mjög var misjafnt á hvaða tíma dags góðgjörðir voru veittar. Á
nokkrum bæjum hefur fólki verið fært í rúmið um morguninn, helzt
þó börnum og gamalmennum, en einnig eru dæmi þess (af Fells-
strönd og úr Hreppum), að húsfreyja færi manni sínum, börnum
og jafnvel öllu heimilisfólki á sængina. Eðlilega er þetta þó sjald-
gæft, þar eð venjulegra var, að allir vildu koma sér sem fyrst á fæt-
ur á þessum degi, eins og síðar mun að vikið. Annars sýnist algeng-
ast, að drykkur og meðlæti væri gefið fyrir hádegi að afloknum
gegningum, en aðalmáltíðin kl. 3 eftir hádegi, eins og venja var á
þessum tíma víðast hvar.
Hangiket er sá átmatur, sem oftast er getið, en af spónamat er
helzt nefndur þykkur grjónagrautur með rúsínum og rjóma, og er
þó ekki mjög algengur. Af drykk er oftast nefnt kaffi og sem með-
læti lummur og/eða pönnukökur, en sums staðar merkir það eitt
og hið sama. I stórum dráttum er þetta líkur matur og á jólum og
nýári, nema nú er aldrei nýtt kjöt, eins og sums staðar var á jól-
unum, enda fé óhentugt til frálags á vorin. Þó er á einum stað
getið um kálfasteik, væri kostur á.
Hangiket er nefnt í öllum landshlutum nema Norður-Þingeyjar-
sýslu og ber það saman við annað, að einna minnst sýnist hafa verið
haldið til dagsins á því svæði. Líkt er að segja um kaffið: af fjórum
svörum úr N. Þing. getur aðeins eitt þeirra um kaffi, en það er ann-
ars nefnt í öllum sveitum nema Rangárvallasýslu, sem hlýtur nán-
ast að vera tilviljun. Kaffi þótti á þessum tíma talsvert nýnæmi, og
var ekki bruðlað með það meðal almennings.
Annar algengastur átmatur eru magálar og lundabaggar. Mag-
álar eru oftast nefndir á Vestfjarðakjálkanum, en einnig í Húna-
þingi, Skagafirði og Eyjafirði. Þeirra er rétt aðeins getið í Suður-
Þingeyjarsýslu og á Héraði, en ekki í N.-Þingeyjarsýslu og alls ekki
á Suður- né Vesturlandi sunnan Vestfjarða, utan einu sinni í Mýr-
dal. Á einum stað, í Ingólfsfirði, voru þeir auknefndir „villibráð".
Það voru magálar, sem lagðir voru niður heitir að hausti. Lunda-
baggar eru nefndir á sama svæði nema hvorki í Húnaþingi né á
Héraði.
Af öðrum réttum er að telja eftir tíðni: rikling, bringukolla, svið,
blóðmör, kæfu, rafabelti og hákarl. Minnir þetta mikið á fyrrnefnda
lýsingu Eggerts Ólafssonar frá miðri 18. öld, en hún átti reyndar
við Kjósarsýslu. Riklingur og rafabelti eru í okkar svörum nær
einvörðungu á svæðinu frá Fellsströnd til Hornstranda, en þó er
riklings einnig getið í Héðinsfirði. Loks er saltkjöt nefnt við Isa-